Trầm cảm u sầu: Dấu hiệu, nguyên nhân và điều trị

Trầm cảm u sầu được đặc trưng bằng trạng thái người bệnh luôn u uất, không cảm nhận được niềm vui, niềm hạnh phúc trong các hoạt động thường ngày. Theo các chuyên gia, người mắc trầm cảm u sầu có nguy cơ tự sát cao bởi họ thường chìm đắm vào trạng thái tự trách, tội lỗi, tuyệt vọng, mất khả năng tận hưởng cuộc sống bình thường.

Trầm cảm u sầu là gì?

Chỉ thống kê tại thống kê của Viện Sức khỏe tâm thần thuộc Bệnh viện Bạch Mai vào năm 2021 đã có đến 30% dân số mắc các chứng rối loạn tâm thần, trong đố số người trầm cảm chiếm đến hơn 25%. Trong những năm gần đây, tỷ lệ số người tự tử vì trầm cảm cũng đang có xu hướng tăng mạnh, đặc biệt ở lứa tuổi học sinh.

Các rối loạn trầm cảm rất đa dạng với các triệu chứng đặc trưng khác nhau, mức độ nguy hiểm khác nhau. Chẳng hạn như trầm cảm lo âu, trầm cảm lú lẫn, trầm cảm hoang tưởng, trầm cảm sững sờ, đặc biệt trầm cảm u sầu là một trong những dạng phổ biến ẩn chứa rất nhiều dấu hiệu nguy hiểm cho bản thân người bệnh.

Trầm cảm u sầu  (Melancholia) được biểu hiện bằng việc người bệnh luôn trong trạng thái u uất, chán nản, tuyệt vọng, không có bất cứ điều gì có thể khiến họ cảm giác hứng thú, kể cả những thứ trước đó từng rất thích. Khí sắc u buồn của người bệnh được biểu hiện cực kỳ mạnh mẽ, bao quát  lấy toàn bộ hành vi, cảm xúc, suy nghĩ, lời nói, suy giảm trực tiếp đến chất lượng cuộc sống mỗi người.

Trước đây trầm cảm u sầu được các chuyên gia xếp vào nhóm rối loạn riêng biệt tuy nhiên hiện nay Hiệp hội Tâm thần học Hoa Kỳ (APA) đã chính thức được xem như một dấu hiệu trầm cảm nặng. Do đó tình trạng này thường kèm theo rất nhiều vấn đề nghiêm trọng về sức khỏe thể chất và tinh thần, thậm chí là tính mạng của người bệnh.

Triệu chứng của trầm cảm u sầu

Các triệu chứng của trầm cảm u sầu được biểu hiện với mức độ khác nhau tùy theo giai đoạn và sức khỏe của từng người. Trầm cảm u sầu khác với các loại trầm cảm điển hình khác ở việc người bệnh sẽ có xu hướng mất ngủ, chán ăn, không thể cảm thấy niềm hạnh phúc bằng mọi cách. Trong khi đó với các dạng trầm cảm điển hình khác người bệnh thường ngủ hoặc ăn quá mức, đôi lúc tinh thần vẫn có thể khởi sắc trong một số hoàn cảnh.

Cụ thể, một số biểu hiện điển hình của trầm cảm u sầu bao gồm

• Luôn trong trạng thái buồn bã, u uất, chán nản
• Không có hứng thú trong mọi hoạt động của cuộc sống, kể cả các trò chơi, món ăn hay hoạt động mà họ từng rất thích
• Mất ngủ, khó ngủ hoặc dậy sớm vì không thể ngủ được
• Luôn trong trạng thái mệt mỏi, uể oải vì thiếu năng lượng
• Chán ăn, ăn không ngon nên có xu hướng giảm cân, cơ thể suy nhược
• Thiếu phản ứng với mọi hoạt động, sự kiện, tin tức
• Khó khăn trong việc tập trung hoặc đưa ra một quyết định nào đó
• Lười vận động, chỉ muốn nằm một chỗ
• Cảm giác tội lỗi, tự trách cứ bản thân, cảm thấy vô dụng, cảm thấy xung quanh không ai cần mình
• Trạng thái buồn bã, tiêu cực thường không có bất cứ nguyên nhân cụ thể nào
• Trạng thái u sầu có thể nghiêm trọng hơn vào buổi sáng vì người bệnh cảm thấy sợ hãi khi bắt đầu ngày mới
• Tức giận, cáu kỉnh, cảm giác có thể khóc bất cứ lúc nào
• Thiếu sự kiên nhẫn, không thể hoàn thành bất cứ việc gì
• Thay đổi âm lượng giọng nói, thường có xu hướng nói nhỏ, chậm chạp, ngắt quãng
• Thống kê cho thấy có đến hơn 70% bệnh nhân trầm cảm u sầu cảm thấy nhức mỏi cơ thể, tư thế chùng xuống nên di chuyển ngày càng chậm chạp hơn
• Có xu hướng lạm dụng các chất kích thích để giải tỏa cảm xúc nhưng dường như không có hiệu quả
• Cảm thấy trống rỗng như không còn hy vọng ở tương lai
• Xuất hiện suy nghĩ muốn tự sát và có thể thực hiện khi không thể kiểm soát cảm xúc

Nguyên nhân gây trầm cảm u sầu

Thực tế các chuyên gia vẫn chưa thể tìm chính xác đâu là nguyên nhân gây trầm cảm, bao gồm đối với cả trầm cảm u sầu. Tuy nhiên theo các nghiên cứu, những rối loạn trong não bộ và nội tiết tố được cho là có liên quan trực tiếp đến tình trạng này. Theo đó việc trục hạ đồi- tuyến yên- thượng thận (HPA) bị rối loạn khiến mức độ căng thẳng không thể điều chỉnh có nguy cơ cao gây ra tình trạng này.

Mặt khác các nghiên cứu cũng chỉ ra, yếu tố gia đình hay di truyền có thể chính là nguyên nhân làm gia tăng sự u sầu của người trầm cảm. Điều này có thể hiểu như khi được sống trong gia đình mà những người có sức ảnh hưởng như cha mẹ, anh chị lại luôn trong tâm trạng tiêu cực, phiền não, không có sức sống, chán nản, u uất thì chắc chắn những người con cũng bị ảnh hưởng bởi tình trạng này.

Sự thay đổi sinh hóa trong não bộ dẫn tới trầm cảm u sầu cũng có thể xảy ra do các nguyên nhân như chấn thương, mắc các bệnh lý về tuyến giáp, mang thai, uống thuốc trong thời gian dài hay mắc các bệnh lý nào đó liên quan tới não bộ và nội tiết tố. Do đó tỷ lệ người mắc trầm cảm u sầu là nữ giới thường cao hơn nam giới rất nhiều lần, đặc biệt ở lứa tuổi thanh thiếu niên hay phụ nữ sau sinh.

Một số yếu tố luôn được đánh giá có liên quan đến trầm cảm như các vấn đề căng thẳng trong công việc, học tập hay các mối quan hệ xung quanh. Thiếu ngủ, các cú sốc tâm lý, mắc bệnh nan y cùng hàng loạt vấn đề tiêu cực khác khi không được loại bỏ hoàn toàn có thể tích tụ trong tâm trí, kéo tinh thần người mỗi người xuống, “giam cầm” tâm trí trong bóng tối không thể thoát ra được.

Trầm cảm u sầu có nguy hiểm không?

Con người sống không chỉ bằng đồ ăn mà còn bởi niềm hy vọng, sự hạnh phúc, niềm tin. Chúng ta dù ăn nhiều, no bụng nhưng mỗi ngày trôi qua đều mệt mỏi, chán nản, tuyệt vọng, hoảng sợ khi biết chuẩn bị đến ngày mới thì hoàn toàn đó không phải cuộc sống. Khi tinh thần, trái tim, nhiệt huyết đang chết dần chết mòn thì thứ đang sống chỉ là thể xác chứ không phải chúng ta.

Trầm cảm u sầu khiến người bệnh không thể cảm nhận được niềm vui là gì, luôn chìm đắm trong sự u uất với màn đêm bao phủ, cảm thấy không ai cần mình, cảm thấy mình cô độc trên thế gian. Dần dần, họ tìm cách chấm dứt chuỗi ngày đau khổ của bản thân bằng các biện pháp tiêu cực nhất, chính là tự sát. Các hành vi của họ hoàn toàn có thể bộc phát đột ngột khiến những người xung quanh không thể kiểm soát được.

Thể chất và tinh thần cũng là hai vấn đề có mối liên hệ mật thiết với nhau, tác động qua lại mạnh mẽ. Một người luôn sống trong trạng thái u uất, tiêu cực kéo dài có nguy cơ cao mắc các vấn đề về tim mạch, huyết áp, rối loạn tuyến giáp cùng hàng loạt các vấn đề sức khỏe khác. Người bị trầm cảm u sầu vốn đã mệt mỏi, chán nản nếu mắc đồng thời các bệnh này sẽ càng trở nên tuyệt vọng hơn.

Trầm cảm u sầu và các dạng trầm cảm khác nói chung luôn được đánh giá là một căn bệnh nguy hiểm, làm suy giảm về mọi mặt từ chất lượng cuộc sống, sức khỏe, tinh thần hay các mối quan hệ của người bệnh. Mặc dù được quan tâm rất nhiều nhưng tỷ lệ những người gặp các vấn đề tâm lý như trầm cảm hiện nay lại có xu hướng gia tăng mạnh mẽ hơn cùng rất nhiều sự cố buồn đã xảy ra vì không phát hiện kịp thời.

Hướng điều trị trầm cảm u sầu

Các dấu hiệu của trầm cảm u sầu dù dễ nhận biết, tuy nhiên những người xung quanh thường chỉ đơn giản cho rằng đó là trạng thái buồn thông thường, rất ít người có thể nhận diện đó là trầm cảm. Người bệnh cần đến các trung tâm tâm lý hoặc các phòng khám tâm thần để kiểm tra, làm các bài test tâm lý thì mới có thể đưa ra kết luận chính xác nhất.

Mục tiêu trong điều trị trầm cảm u sầu là giúp tinh thần bệnh nhân phấn chấn hơn, gia tăng cảm xúc tích cực, lạc quan để chiến thắng được cơn u uất, lấy lại tinh thần để tham gia các hoạt động thường ngày. Tùy tình trạng mà lộ trình điều trị của từng người sẽ khác nhau nhưng thường kéo dài trong khoảng 6 tháng để đảm bảo khôi phục hoàn toàn tinh thần cho người bệnh.

Trị liệu tâm lý

Trầm cảm u sầu là một vấn đề thuộc về khía cạnh tâm lý, được hình thành từ chính các cảm xúc, tiêu cực được tích tụ trong tâm trí mỗi người, do đó trị liệu tâm lý luôn là liệu pháp được ưu tiên hàng đầu. Nhà trị liệu sẽ không dùng thuốc mà dùng chính việc trò chuyện để tìm được gốc rễ vấn đề khiến người bệnh rơi vào trầm cảm, từ đó đưa ra hướng giải quyết phù hợp.

Các liệu pháp trị liệu nhận thức hành vi có thể giúp người bệnh dần nhận ra vấn đề của bản thân, điều chỉnh được suy nghĩ tiêu cực thành các suy nghĩ tích cực, đúng đắn hơn. Bên cạnh đó các liệu pháp thư giãn cũng được hướng dẫn để giúp người bệnh học cách đối diện với căng thẳng, giảm nguy cơ xuất hiện các hành vi bốc đồng gây hại cho bản thân.

Trị liệu tâm lý có thể hiểu đơn giản là việc người bệnh tâm sự, chia sẻ những cảm xúc, nỗi lo của bản thân với một người khác. Khi bản thân họ mở lòng chấp nhận nói ra thì tinh thần sẽ thoải mái hơn. Thực tế đôi lúc người bệnh trầm cảm u sầu cũng muốn chia sẻ với một ai đó, tuy nhiên đối phương có thể coi thường, mang lại những cảm xúc tiêu cực ngược lại khiến trạng thái u uất của họ trầm trọng hơn.

Chính do những điều này mà vai trò của nhà trị liệu cực kỳ quan trọng để vừa có thể khuyến khích người bệnh chấp nhận các vấn đề của bản thân, vừa loại bỏ được gốc rễ vấn đề, hướng người bệnh đến các biện pháp chăm sóc chính mình. Chỉ khi tâm trí người bệnh được làm sạch, biết cách suy nghĩ và nhìn nhận vấn đề tích cực thì mới thực sự đưa người bệnh trở về cuộc sống thường nhật.

Thuốc và các biện pháp y tế

Không có loại thuốc nào có thể loại bỏ hết trạng thái buồn bã, u uất của con người và cũng tất nhiên thuốc không thể điều trị hoàn toàn được chứng trầm cảm u sầu. Tuy nhiên một số thuốc có thể giúp nâng cao chất lượng giấc ngủ, xoa dịu cảm xúc, cân bằng các hóa chất trong não bộ, có thể giúp ích cho bệnh nhân trầm cảm nên vẫn rất cần sử dụng.

Các nhóm thuốc phổ biến thường được chỉ định cho người bệnh là thuốc ức chế tái hấp thu serotonin có chọn lọc (SSRI) ( chẳng hạn fluoxetine, citalopram hay paroxetine); các nhóm thuốc an thần. Việc dùng thuốc giúp người bệnh ngủ được, ngủ đủ giấc, hạn chế trạng thái kích động, không cảm thấy quá tiêu cực, u sầu như trước đó.

Tuy nhiên một số đánh giá cũng chỉ ra bệnh nhân trầm cảm u sầu có các phản ứng tích cực hơn khi dùng các loại thuốc điều trị trầm cảm cũ như  chất ức chế monoamine oxidase (MAOIs) hay thuốc chống trầm cảm ba vòng do có khả năng ức chế serotonin và norepinephrine phân hủy, điều này có thể làm tăng cao các phản ứng tích cực trong não bộ.

Cần chú ý rằng các nhóm thuốc dùng trong điều trị trầm cảm u sầu thường kèm theo rất nhiều  tác dụng phụ không mong muốn, chẳng hạn như uể oải, luôn buồn ngủ, lơ đãng. Thậm chí dùng quá liều có thể dẫn tới ngộ độc thuốc an thần hay các nhóm thuốc khác gây nguy hiểm trực tiếp cho tính mạng nên cần thực sự thận trọng.

Liệu pháp co giật điện cũng là biện pháp có thể được đề nghị nếu các biện pháp điều trị khác không mang lại hiệu quả cho bệnh nhân trầm cảm u sầu. Theo đó người bệnh sẽ được gây mê, gắn các thiết bị trên đầu để gửi các tín hiệu tới não nhằm thay đổi các chất hóa học trong não bộ. Tuy nhiên liệu pháp này chỉ được chỉ định trong một số trường hợp nặng do vẫn còn gây ra một số tranh cãi về hiệu quả thực sự.

Điều trị tại nhà

Theo các chuyên gia, cần phải kết hợp song song cả trị liệu tâm lý và điều trị bằng thuốc cho bệnh nhân trầm cảm u sầu để mang đến hiệu quả tốt nhất. Tuy nhiên đôi lúc các liệu pháp này không phải lúc nào cũng hữu ích như trên các dạng trầm cảm theo cơn khác, người bệnh vẫn hoàn toàn có thể quay trở lại trạng thái u uất của mình sau thời gian ngưng điều trị. Nếu trầm cảm tái phát thường có mức độ nặng và khó điều trị hơn nhiều.

Rõ ràng không thể chỉ phụ thuộc vào thuốc hay tham vấn tâm lý bởi trạng thái cảm xúc của bản thân thì chính bản thân phải chiến thắng, không ai có thể giúp bạn tất cả mọi vấn đề. Người bệnh cần chủ động, quyết tâm trong điều trị, tự đưa ra các giải pháp để bản thân lấy lại tinh thần không chỉ ở hiện tại mà còn ở tương lai lâu dài phía trước.

Một số biện pháp có thể giúp ích cho những người mắc trầm cảm u sầu để phục hồi cả về thể chất lẫn tinh thần nhanh chóng như

• Xây dựng chế độ sinh hoạt khoa học, lành mạnh và duy trì một cách lâu dài
• Tránh xa căng thẳng, người bệnh có thể xem xét nghỉ việc hay tạm ngưng học tập một thời gian nếu đây là một trong những nguyên nhân gây căng thẳng, chán nản
• Duy trì giấc ngủ ổn định mỗi ngày, ngủ đủ 7 – 8 tiếng mỗi ngày, nên đi ngủ sớm để não bộ và cơ thể được phục hồi đủ năng lượng
• Tập luyện thể dục thể thao mỗi ngày để tinh thần nên năng động, khỏe khoắn, tích cực hơn
• Thiền hay yoga có thể giúp ích trong việc cân bằng các trạng thái trong não bộ, loại bỏ các cảm xúc tiêu cực kiểm soát các cảm xúc căng thẳng đồng thời cải thiện chất lượng giấc ngủ tốt hơn
• Dành thời gian tham gia các hoạt động, sự kiện mà bản thân yêu thích để kích thích sự hứng thú, nhiệt huyết quay trở lại, chẳng hạn như học một môn thể thao mới, đi du lịch, học nấu ăn..
• Người bị trầm cảm u sầu nên dành thời gian trò chuyện, chia sẻ vấn đề của bản thân với những người đáng tin cậy, đặc biệt là người có tinh thần tích cực, có thể đưa đến cho bạn những lời khuyên hữu ích. Các chuyên gia cũng luôn khuyến khích những người gặp vấn đề tâm lý nên sống cùng gia đình hay bạn bè, tránh sống một mình
• Tránh xa bia rượu, thuốc lá hay các chất gây nghiện, chất kích thích, không nên giải tỏa cảm xúc bằng các biện pháp tiêu cực này
• Làm thiện nguyện hay các công việc giúp ích cho người khác, chẳng hạn như dạy học và chăm sóc trẻ mồ côi. Điều này có thể giúp người bệnh nhìn nhận được giá trị cuộc sống, gia tăng giá trị của bản thân, được người khác công nhận và tôn trọng.
• Bổ sung đầy đủ dinh dưỡng cho cơ thể, ưu tiên các nhóm thực phẩm lành mạnh, tốt cho trí não như rau củ, trái cây, các loại cá béo, các loại hạt.. Tránh xa các loại thức ăn nhanh, đồ ăn nhiều dầu mỡ, đồ ăn không rõ nguồn gốc
• Học cách nhìn nhận vấn đề tích cực cũng là điều những người trầm cảm u sầu nên học tập để chăm sóc tâm lý cho bản thân ở cả hiện tại và tương lai. Bất cứ vấn đề nào cũng có mặt tích cực và tiêu cực, chỉ cần thay đổi cách nhìn nhận thì chúng ta sẽ thấy vấn đề theo hướng khác, không quá tồi tệ như bản thân vẫn nghĩ.

Trầm cảm u sầu hủy hoại chúng ta một cách âm thầm nhưng cực kỳ nghiêm trọng, bởi khi không còn cảm nhận được niềm vui thì cuộc sống dường như cũng không còn ý nghĩa. Mỗi người cần học cách nhìn nhận các vấn đề đa chiều, hướng tới những cảm xúc tích cực, yêu thương chính bản thân mình sẽ thấy mỗi ngày trôi qua đều nhẹ nhàng và tươi đẹp hơn rất nhiều.

Có thể bạn quan tâm:

• 6 Loại trầm cảm thường gặp hiện nay và cách nhận biết
• Các tiêu chuẩn chẩn đoán bệnh trầm cảm hiện nay
• Người Bị Trầm Cảm Có Nên Đi Làm Không?