Tìm hiểu phương pháp chữa trầm cảm bằng sốc điện (ECT)

Khi nhắc đến phương pháp chữa trầm cảm bằng sốc điện, nhiều bệnh nhân lo sợ phải trải qua một liệu trình điều trị đầy đau đớn. Tuy nhiên, trên thực tế, hiện nay, kỹ thuật này đã được cải tiến đáng kể, trở nên nhẹ nhàng hơn và có thể đẩy lùi nhiều triệu chứng rối loạn tâm thần, trong đó có trầm cảm.

Thông tin cần biết về phương pháp chữa trầm cảm bằng sốc điện

Phương pháp chữa trầm cảm bằng sốc điện (Electroconvulsive Therapy – ECT) là thủ thuật truyền dòng điện cường độ nhỏ đã được kiểm soát chặt chẽ qua não bộ nhằm tạo nên một cơn co giật ngắn trong khi gây mê toàn thân bệnh nhân.

Liệu pháp này có thể dẫn đến một số thay đổi hóa học diễn ra bên trong bộ não, từ đó đảo ngược nhanh chóng nhiều triệu chứng của các vấn đề sức khỏe tinh thần. Kỹ thuật sốc điện thường được chỉ định sau khi những phương pháp điều trị khác không đạt được kết quả đúng như mong đợi.

Liệu pháp sốc điện được đánh giá là giải pháp hàng đầu đối với những bệnh nhân trầm cảm nặng hoặc trầm cảm kháng trị. Phương pháp này thường được các phương tiện truyền thông đại chúng hiểu lầm và mô tả sai lệch như một kỹ thuật điều trị tàn nhẫn, đau đớn và khắc nghiệt. Thực ra, hiện nay, thủ thuật y tế này không gây đau đớn (chỉ tiến hành khi người bệnh đã được gây mê toàn thân) và có thể chữa bệnh trầm cảm nặng một cách hiệu quả.

Liệu pháp sốc điện thường phát huy công dụng nhanh chóng. Do đó, các chuyên gia luôn ưu tiên áp dụng phương pháp này cho các trường hợp rối loạn tâm thần, trầm cảm nặng và đã nảy sinh ý định tự sát. Đối với những bệnh nhân đó, nếu chờ đợi các loại thuốc chống trầm cảm hoặc những phương pháp điều trị khác mang đến hiệu quả thì có thể đã không còn kịp nữa.

Lịch sử hình thành liệu pháp chữa trầm cảm bằng sốc điện

Hơn 80 năm trước, ở Đại học Rome La Sapienza (Ý), các bác sĩ tâm thần đã tiến hành liệu pháp sốc điện với một bệnh nhân nam 39 tuổi bị tâm thần phân liệt nặng. Theo lời kể của bác sĩ Ferdinando Accornero thuộc chuyên khoa Tâm thần của trường đại học này, người đàn ông ấy đã được cảnh sát tìm thấy khi đang lang thang trên đường phố và lẩm bẩm những từ ngữ vô nghĩa, khó hiểu.

Sau khi đến với đơn vị này, ông được chẩn đoán là mắc chứng tâm thần phân liệt và cần điều trị bằng liệu pháp sốc điện. Sau khi được truyền qua não bộ một dòng điện 100volt và theo dõi cẩn thận, vài tuần sau, người bệnh bí ẩn này phục hồi rõ rệt, bắt đầu nói chuyện bình thường và trở về với cuộc sống thường nhật của mình – một kỹ sư ở Milan. Đây chính là bệnh nhân đầu tiên được chữa trị bằng liệu pháp sốc điện.

Những thăng trầm của liệu pháp sốc điện

Ý tưởng áp dụng phương pháp sốc điện để điều trị các căn bệnh tâm thần do nhà thần kinh học Ladislas von Meduna (Đại học Budapest) khởi xướng vào năm 1934. Ông đã tiêm một loại thuốc mang tên cardiazol vào cơ bắp người bệnh mắc chứng căng trương lực nhằm gây ra một cơn co giật trong vòng vài giây hoặc vài phút.

Sau khi phục hồi ý thức, người bệnh rời khỏi giường, mặc quần áo và đã có thể nói chuyện trở lại. Trường hợp này đã tạo nên tiếng vang lớn, mở ra triển vọng điều trị các bệnh lý tâm thần (những căn bệnh khó chữa thời bấy giờ).

Tiếp theo giải pháp sử dụng thuốc cardiazol, Ugo Cerletti (trưởng khoa Tâm thần và Thần kinh của Đại học Rome La Sapienza) đã phát hiện ra cách thức ưu việt hơn, đó là sử dụng dòng điện.

Hai sinh viên Lucio Bini và Cerletti đã thiết kế và chế tạo chiếc máy sốc điện đầu tiên trên thế giới. Nó có thể tạo ra dòng điện chạy qua hai điện cực, bao gồm những miếng vải ngâm trong dung dịch nước muối (chúng sẽ được đặt ở hai bên thái dương của người bệnh).

Tuy nhiên, cách làm này cũng đi kèm tác dụng không mong muốn, đó là gãy xương (chủ yếu là xương hông, xương sống, xương bả vai) và mất trí nhớ tạm thời (thậm chí vĩnh viễn).

Để khắc phục tình trạng trên, liệu pháp sốc điện được cải tiến liên tục bằng cách kết hợp thuốc giãn cơ và thuốc tê nhằm hạn chế tối đa những cơn co giật và ngăn ngừa gãy xương. Bên cạnh đó, các nhà khoa học cũng đảm bảo bệnh nhân ngủ sâu suốt quá trình điều trị bằng việc kết hợp thuốc an thần mạnh với nhựa độc cura.

Vào thập niên 50 của thế kỷ XX, để nâng cao mức độ an toàn, người ta thay thế hai loại thuốc này bằng succinylcholine clorua và thuốc gây mê toàn thân. Nhờ đó, tỷ lệ tử vong giảm xuống đáng kể, chỉ còn khoảng 1/10.000 người.

Thế nhưng, liệu pháp sốc điện vẫn không được đón nhận trong những năm 1960 vì nhiều thông tin bất lợi trên các phương tiện truyền thông đại chúng vì rủi ro mất trí nhớ, gãy xương, phá hủy tâm trí…

Nguyên tắc hoạt động của kỹ thuật sốc điện

Với phương pháp này, một dòng điện kích thích với cường độ phù hợp được truyền qua não bộ nhằm gây ra một cơn co giật. Những cơn co giật sẽ góp phần cải thiện triệu chứng trầm cảm trong khi vẫn không gây ra bất cứ tổn thương nào đối với cấu trúc não bộ.

Quy trình sốc điện tiêu chuẩn yêu cầu bệnh nhân nằm viện để tiếp tục theo dõi sau khi điều trị. Khi được sốc điện, người bệnh sẽ được gây mê toàn thân, chìm sâu trong giấc ngủ và hoàn toàn không cảm thấy gì cả.

Bác sĩ chuyên khoa có thể chỉ định bạn sử dụng thuốc giãn cơ. Các điện cực sẽ được áp vào da đầu của bệnh nhân. Sau khi được khởi động, dòng điện sẽ tạo nên một cơn động kinh ngắn. Thuốc mê kiểm soát cơ thể, khiến bạn không thể cử động khi bị co giật. Sau khi kết thúc khoảng vài phút, người bệnh tỉnh dậy mà không có bất cứ ký ức nào về quá trình điều trị.

Số buổi tiến hành bắt buộc ở mỗi bệnh nhân rất khác nhau. Đa số người bệnh cần chữa trị bằng liệu pháp này trong khoảng 6 – 12 buổi và tiến hành 2 – 3 lần/tuần. Sau đó, độc giả có thể yêu cầu bác sĩ điều trị nội khoa hoặc áp dụng một số phương pháp khác nhằm ngăn ngừa bệnh trầm cảm tái phát.

Công dụng và hiệu quả

Phương pháp chữa trầm cảm bằng sốc điện có thể cải thiện các triệu chứng nghiêm trọng của nhiều dạng rối loạn tâm thần một cách nhanh chóng và hiệu quả, bao gồm:

• Trầm cảm nặng đi kèm với biểu hiện chán ăn, loạn thần và mong muốn tự tử
• Trầm cảm kháng trị (bệnh trầm cảm nặng không thể được kiểm soát bằng thuốc chống trầm cảm cũng như các phương pháp điều trị khác)
• Rối loạn lưỡng cực (đặc biệt là chứng hưng cảm nặng – tình trạng hưng phấn dữ dội, dễ kích động, tăng động, suy nghĩ – hành động bốc đồng và có xu hướng lạm dụng chất kích thích…)
• Hội chứng căng trương lực (một dạng rối loạn tâm thần tác động tiêu cực đến khả năng vận động bình thường của bệnh nhân: không thể nói chuyện, di chuyển và phản ứng trước các kích thích).
• Tình trạng hung hăng, kích động ở những người bị sa sút trí tuệ

Liệu pháp sốc điện là lựa chọn điều trị phù hợp với những bệnh nhân không đáp ứng tốt với thuốc chống trầm cảm và các hình thức trị liệu khác. Bên cạnh đó, kỹ thuật này cũng được ứng dụng khi:

• Phụ nữ mang thai không thể sử dụng thuốc Tây (vì thuốc có thể tổn hại sức khỏe thai nhi và người mẹ)
• Người lớn tuổi không thể chịu đựng được tác dụng phụ của thuốc chống trầm cảm
• Bệnh nhân mong muốn chữa bệnh bằng liệu pháp sốc điện thay vì dùng thuốc chống trầm cảm

Nhiều nghiên cứu đã chứng minh rằng, phương pháp sốc điện có thể mang đến hiệu quả cao đối với những người bị trầm cảm kháng trị. Một nghiên cứu trên 39 bệnh nhân trầm cảm kháng trị đã so sánh tác dụng của liệu pháp này so với việc điều trị nội khoa.

Sau 2 – 3 tuần chữa bệnh, khoảng 71% trường hợp áp dụng liệu pháp sốc điện phản ứng tích cực. Trong khi đó, chỉ 28% bệnh nhân dùng thuốc phản ứng tích cực sau 4 tuần điều trị. Kết quả nghiên cứu này được công bố trên tạp chí y khoa Acta Psychiatrica Scandinavica vào năm 1997.

Một nghiên cứu của Hiệp hội Nghiên cứu về Liệu pháp Sốc điện Hoa Kỳ (CORE) tiến hành vào năm 2004 đã phát hiện ra rằng, trong số 253 người bệnh trầm cảm nặng, có 189 trường hợp (75%) thuyên giảm triệu chứng hoàn toàn sau khi được sốc điện 7 lần trong 3 tuần.

Hơn nữa, phương pháp điều trị này cũng đặc biệt hiệu quả đối với người cao tuổi và phụ nữ mang thai (hai đối tượng dễ bị trầm cảm nhưng thường không thể dùng thuốc chống trầm cảm).

Rủi ro và tác dụng phụ

Trước khi tiến hành liệu pháp sốc điện, người bệnh cần khám sức khỏe tổng quát và thực hiện nhiều xét nghiệm nhằm đảm bảo rằng không có bất cứ vấn đề y tế nào cản trở quá trình điều trị.

Liệu pháp sốc điện có thể nhanh chóng phát huy công dụng. Tuy nhiên, trên 50% bệnh nhân bị tái phát bệnh trầm cảm trong vòng vài tháng nếu không áp dụng phương pháp chữa bệnh tiếp theo (chẳng hạn sử dụng thuốc chống trầm cảm). Sau khi sốc điện, bác sĩ chuyên khoa sẽ lập ra một phác đồ dùng thuốc an toàn, hiệu quả, đồng thời bố trí xen kẽ một số buổi sốc điện duy trì định kỳ nhằm phòng ngừa tái phát.

Tác dụng phụ phổ biến nhất của liệu pháp sốc điện là gây mất trí nhớ ngắn hạn. Bệnh nhân sẽ gặp khó khăn trong việc hồi tưởng những sự kiện đã diễn ra khoảng vài tuần hoặc vài tháng trước khi điều trị hoặc trong những tuần điều trị. Đa số trường hợp mất trí nhớ tạm thời sẽ cải thiện trong vòng vài tháng sau khi liệu trình chấm dứt.

Ngay sau khi phiên trị liệu kết thúc, người bệnh có thể bị lú lẫn từ vài phút đến vài giờ. Cụ thể, họ không biết bản thân đang ở đâu và tại sao họ lại ở đây, ngay lúc này. Đôi khi, tình trạng đó có thể kéo dài trong vài ngày. Đây là vấn đề thường gặp ở những người lớn tuổi.

Liệu pháp sốc điện còn khiến bệnh nhân cảm thấy nhức đầu, buồn nôn, mỏi cơ, đau hàm (các tác dụng phụ này có thể được kiểm soát dễ dàng bằng thuốc Tây).

Ngoài ra, phương pháp cũng gây tăng nhịp tim và huyết áp trong một khoảng thời gian ngắn. Vì vậy, nó không được khuyến khích cho những bệnh nhân đang gặp phải vấn đề về tim mạch.

Hiện nay, các nhà nghiên cứu về sốc điện vẫn chưa thể chắc chắn hoàn toàn về cách thức hoạt động của liệu pháp này trong quá trình điều trị căn bệnh trầm cảm và các dạng rối loạn tâm thần khác. Tuy nhiên, xét về khía cạnh hóa học, chức năng của não bộ đã bị thay đổi trong và sau khi sốc điện. Những thay đổi này kết hợp với nhau, từ đó cải thiện nhanh chóng triệu chứng trầm cảm và rối loạn tâm thần.

Lưu ý, ngay cả khi phương pháp chữa trầm cảm bằng sốc điện mang đến kết quả khả quan, bệnh nhân vẫn cần tiếp tục điều trị duy trì (sử dụng thuốc chống trầm cảm, trị liệu tâm lý và sốc điện với tần suất thấp hơn) để ngăn ngừa tái phát.

10 lầm tưởng phổ biến về liệu pháp sốc điện

Chắc hẳn, bạn đã từng nhìn thấy những thước phim về các bệnh nhân đang điều trị bằng liệu pháp sốc điện trên tivi. Nhiều người cho rằng đây là phương pháp dã man, đau đớn và lỗi thời. Tuy nhiên, trên thực tế, chúng ta chưa hoàn toàn hiểu đúng về thủ thuật sốc điện. Cùng Trung tâm Tâm lý Trị liệu NHC lật mở 10 thông tin sai lệch về thủ thuật này nhé!

1. Liệu pháp sốc điện khiến bệnh nhân co giật

Khi tiến hành liệu pháp sốc điện, để đẩy lùi triệu chứng trầm cảm, bác sĩ sẽ tạo nên một cơn co giật ngắn cho người bệnh nhờ vào việc truyền dẫn dòng điện có cường độ an toàn đi qua não bộ.

Gary Kennedy, chuyên gia tâm thần về người lớn tuổi tại Montefiore Medical Center (New York, Hoa Kỳ) cho biết, kỹ thuật này giúp tái khởi động hệ thống thần kinh của bệnh nhân, tương tự việc khởi động lại laptop của bạn.

Cơn co giật sẽ hỗ trợ phục hồi liên kết giữa các nơ-ron thần kinh, đồng thời tăng cường nồng độ serotonin, dopamine, norepinephrine (những chất dẫn truyền thần kinh quan trọng) bên trong não bộ. Do đó, người bệnh có thể quay lại với cuộc sống thường nhật mà không bị căn bệnh này quấy nhiễu nữa.

2. Liệu pháp sốc điện chỉ điều trị trầm cảm

Thủ thuật này thường được chỉ định cho những bệnh nhân trầm cảm nặng đi kèm ảo giác, hoang tưởng hoặc có nguy cơ tự tử cao. Thế nhưng, đa số người bệnh không bị trầm cảm nặng đến mức phải áp dụng liệu pháp sốc điện. Thay vào đó, sự kết hợp của phương pháp điều trị nội khoa và trị liệu tâm lý có thể hỗ trợ hầu hết bệnh nhân vượt qua bệnh tật thành công.

Thực ra, ngoài căn bệnh trầm cảm, liệu pháp sốc điện còn góp phần hạn chế nhiều triệu chứng bất thường của chứng rối loạn lưỡng cực, tâm thần phân liệt hay một số dạng rối loạn tâm thần khác (tùy từng trường hợp cụ thể).

3. Liệu pháp sốc điện chỉ được tiến hành ở bệnh viện tâm thần

Hiện nay, vì chưa có bất cứ báo cáo chi tiết nào về liệu pháp sốc điện nên các chuyên gia vẫn chưa thể biết được chính xác có bao nhiêu bệnh nhân đã và đang chữa bệnh với thủ thuật này mỗi năm. Con số ước tính tại Hoa Kỳ vào khoảng 100.000 trường hợp/năm.

Liệu pháp sốc điện thường được thực hiện trên những người bệnh bán trú và nội trú ở trung tâm/bệnh viện tâm thần. Thông thường, bệnh nhân sẽ phải trải qua 6 – 12 buổi trị liệu trong vòng 2 – 4 tuần. Để phòng ngừa bệnh trầm cảm tái phát, bạn cần điều trị duy trì sau mỗi 2 tuần và kéo dài trong khoảng vài năm.

4. Liệu pháp sốc điện rất đau đớn và tàn nhẫn

Vào thời điểm mới ra đời, liệu pháp này được tiến hành tự do và không có bất cứ sự kiểm soát nào. Vì vậy, quá trình điều trị trước đây khá đau đớn và tàn nhẫn. Tuy nhiên, hiện nay, kỹ thuật điều trị này chỉ được thực hiện ở một số trường hợp đặc biệt, dưới sự giám sát y khoa nghiêm ngặt.

Người bệnh sẽ được gây mê toàn thân trước khi điều trị và bắt đầu giãn cơ để giảm thiểu cơn co giật. Theo một nghiên cứu, có khoảng 2,9 người tử vong trên 10.000 bệnh nhân chữa bệnh bằng liệu pháp sốc điện, trong khi một nghiên cứu khác cho biết, trung bình 4,5 người chết trên 100.000 trường hợp điều trị.

5. Liệu pháp sốc điện làm gãy xương và hư răng

Bác sĩ chuyên khoa sẽ cho người bệnh sử dụng thuốc giãn cơ nhằm hạn chế tình trạng co giật dữ dội, dẫn đến hiện tượng gãy xương và bể răng. Cách làm này có thể khiến bệnh nhân bị tăng huyết áp và rối loạn nhịp tim, đặc biệt khó lường ở người cao tuổi. Vì vậy, nếu mắc phải bệnh này, bạn cần được bác sĩ tim mạch giám sát nghiêm ngặt trong quá trình chữa trầm cảm bằng sốc điện.

6. Liệu pháp sốc điện có thể không hiệu quả

Hiệu quả của phương pháp này trong một khoảng thời gian ngắn (đặc biệt đối với các bệnh nhân đang có ý định tự tử) đã được nhiều nghiên cứu chứng minh. 85% người bệnh có thể hồi phục chức năng sau khi áp dụng thủ thuật sốc điện.

Tuy nhiên, bệnh trầm cảm vẫn có thể tái phát sau vài ngày hoặc vài tuần chữa bệnh. Nhìn chung, liệu pháp sốc điện giúp ổn định cảm xúc, cải thiện tâm trạng ngay lập tức để bệnh nhân không cố gắng tự tử, cũng như kéo dài thời gian cho đến khi tìm thấy phương pháp điều trị an toàn, phù hợp hơn.

7. Liệu pháp sốc điện khiến người bệnh mất trí nhớ

Một trong những tác dụng không mong muốn phổ biến nhất của liệu pháp sốc điện là gây mất trí nhớ. Ngay sau cơn co giật, vì một lý do nào đó, các bệnh nhân đã bị lú lẫn, mất trí nhớ tạm thời. Họ không nhớ rõ (hoặc hoàn toàn không nhớ được) các sự kiện đã diễn ra trong một khoảng thời gian ngắn trước khi điều trị.

Tình trạng này sẽ biến mất chỉ sau vài ngày. Tuy nhiên, một số bệnh nhân lớn tuổi thường mất trí nhớ kéo dài vài tuần sau khi kết thúc liệu trình.

8. Liệu pháp sốc điện dùng để trừng phạt người bệnh

Trong quá khứ, phương pháp chữa bệnh này từng mang tiếng xấu là được thực hiện với mục đích trừng phạt những bệnh nhân tâm thần bất trị hoặc quản giáo ý chí của họ.

Charles Chip Stone, nhà giám định tâm thần và bác sĩ lâm sàng tại Orange County (California, Hoa Kỳ) cho biết, mọi người dường như chỉ biết đến liệu pháp thông qua những cảnh phim rùng rợn. Trên thực tế, từ những năm 50 và 60 của thế kỷ XX đến nay, liệu pháp này luôn được tiến hành trong công tác điều trị bệnh trầm cảm nặng, hưng cảm cấp và một số dạng rối loạn tâm thần khác.

9. Chữa trầm cảm bằng sốc điện là liệu pháp lâu dài

Đây không phải là giải pháp ổn định, lâu dài dành cho bệnh nhân trầm cảm. Đa số người bệnh đều có thể cải thiện triệu chứng, kiểm soát tâm trạng và phòng ngừa tái phát bằng cách điều trị nội khoa và trị liệu tâm lý.

Mặt khác, liệu pháp sốc điện có thể đi kèm nhiều tác dụng không mong muốn như: mất trí nhớ, nhức đầu, buồn nôn, đau hàm, mỏi cơ, suy giảm khả năng học tập… Các nhà khoa học vẫn cần tiến hành thêm nhiều nghiên cứu khác để khẳng định mức độ an toàn và hiệu quả bền vững của phương pháp này.

10. Liệu pháp sốc điện là lựa chọn điều trị cuối cùng

Liệu pháp sốc điện được xem là giải pháp cuối cùng trong quá trình chữa bệnh trầm cảm nếu người bệnh không đáp ứng tốt với thuốc chống trầm cảm và liệu pháp tâm lý. Tuy nhiên, trên thực tế, dù vậy, phương pháp này vẫn không được tiến hành thường xuyên bởi: nhiều người phản đối, chi phí đắt đỏ, ít bác sĩ đủ trình độ chuyên môn để thực hiện và thời gian điều trị kéo dài (trong giai đoạn duy trì).

Trái lại, một số chuyên gia nhận thấy, liệu pháp sốc điện nên là biện pháp chữa bệnh hàng đầu trong một số trường hợp bởi khả năng nhanh chóng phát huy tác dụng đối với các trường hợp bệnh nặng.

Tóm lại, với những ưu điểm và hạn chế nhất định, phương pháp chữa trầm cảm bằng sốc điện thường được cân nhắc chỉ định cho những người bị trầm cảm nặng không đáp ứng tốt với các phương pháp điều trị còn lại. Để đảm bảo an toàn sức khỏe, bạn hãy trao đổi cặn kẽ với bác sĩ chuyên khoa trước khi quyết định điều trị nhé!