Trẻ tổn thương tâm lý khi sống trong gia đình không toàn vẹn

Con cái chính là người phải gánh chịu những tổn thương tâm lý khi sống trong gia đình không toàn vẹn. Trẻ nếu không có đầy đủ tình yêu của cả cha và mẹ hoặc không được giáo dục đúng cách trong giai đoạn trưởng thành sẽ khiến con bị rối loạn trong phát triển nhân cách, trở nên tự ti nhút nhát hoặc bốc đồng hơn. Những tổn thương tâm lý có thể kéo dài làm ảnh hưởng trực tiếp đến tương lai và cuộc sống của trẻ nếu không được giúp đỡ kịp thời.

Tổn thương tâm lý khi sống trong gia đình không toàn vẹn là gì?

Tổn thương tâm lý có thể hiểu là những biến chuyển tâm lý khi gặp một sự kiện đặc biệt gây căng thẳng quá mức hoặc thậm chí là sang chấn gây ảnh hưởng trực tiếp đến cuộc sống, thể chất hoặc tinh thần người đó. Đây cũng có thể hiểu là một dạng của rối loạn căng thẳng sau chấn thương tâm lý (Post-traumatic stress disorder -PTSD) theo lý thuyết của các nhà nhà tâm lý học thuộc Hiệp hội Tâm thần học của Mỹ(APA).

“Gia đình không toàn vẹn” ở đây có thể hiểu những gia đình không đầy đủ cấu trúc của một gia đình bình thường gồm “bố – mẹ – con cái”. Tức không có cha hoặc mẹ hoặc của cả hai, trẻ phải sống với một người thân khác. Việc cha mẹ chưa ly hôn nhưng sống xa nhau về khoảng cách địa lý cũng có thể hiểu với ý nghĩa này. “Không toàn vẹn” cũng là ngược lại của hoàn hảo nên cũng có thể được coi là những gia đình không hạnh phúc, cha mẹ thường xuyên tranh cãi hoặc bạo lực với nhau.

Tổn thương tâm lý khi sống trong gia đình không toàn vẹn có thể hiểu là trạng thái mất cân bằng về mặt tâm lý của cá nhân sống trong gia đình đó, thường chính là những đứa con. Theo các chuyên gia, việc chuyển biến tâm lý của trẻ trong những gia đình không toàn vẹn, cha mẹ ly hôn còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố như độ tuổi, tính cách, hoàn cảnh sống, sự quan tâm của cha/ mẹ trước và sau các sự kiện hay sự tác động từ những người xung quanh.

Có những đứa trẻ sẽ ngày càng nên nhút nhát hoặc bạo lực, dễ tính vào các tệ nạn. Có những đứa trẻ sau các sự kiện cha mẹ ly hôn, gia đình không hạnh phúc, cha mẹ đánh mắng nhau mỗi ngày nhưng còn vẫn học giỏi và thành đạt nên được cho là không bị ảnh hưởng gì nhiều. Tuy nhiên thực tế bất cứ đứa trẻ nào cũng có những tổn thương tâm lý khi sống trong gia đình không toàn vẹn, quan trọng là các chúng đón nhận và thể hiện như thế nào ngoài mặt cảm xúc.

Những tổn thương tâm lý khi sống trong gia đình không toàn vẹn gồm những gì?

Tổn thương tâm lý của con cái xuất hiện trên cả mặt tinh thần và thể chất, được biểu hiện thông qua các hành vi, lời nói, suy nghĩ thường ngày của những đứa trẻ.

Trở nên có khoảng cách với bố/ mẹ

Một vài thống kê đã chỉ ra rằng, ở những trẻ có gia đình không toàn vẹn, cụ thể hơn là cha mẹ ly hôn thường có khoảng cách hoặc ám ảnh về người mà con không sống cùng. Chẳng hạn nếu con ở cùng mẹ thì có xu hướng khó gần gũi với bố, xa lánh hoặc thậm chí là ghét nhà nội, không muốn liên hệ. Hoặc ngược lại, nếu ở với cha con cũng hạn chế việc nhắc đến mẹ và cũng không muốn nhờ vả mẹ nhiều nếu không thực sự nghiêm trọng.

Tình trạng này có thể liên quan một phần đến cách cha mẹ giáo dục, nói chuyện với con. Nếu cha/ mẹ kể về đối phương bằng ngôn ngữ thù địch thì rất có thể con sẽ bị ảnh hưởng và có những suy nghĩ không tốt về người còn lại. Hoặc nếu nguyên nhân dẫn đến việc gia đình ly tán là do cha ngoại tình thì việc con lựa chọn ở với mẹ và có khoảng cách với cha là điều cực kỳ hiển nhiên.

Mặt khác vấn đề tuổi tác, suy nghĩ không cùng thế hệ vốn đã gây ra khoảng cách giữa cha mẹ và con cái nên khi cả hai không còn sống cùng dưới một mái nhà, không gặp gỡ và chia sẻ với nhau thường xuyên thì sẽ rất khó gần gũi, đặc biệt với những đứa trẻ đang ở giai đoạn tuổi dậy thì.

Luôn sợ bị bỏ rơi

Thống kê cho thấy tỷ lệ những người mắc hội chứng sợ bị bỏ rơi đa phần đều liên quan đến việc sống trong một gia đình không đầy đủ, có cha mẹ ly dị, ly tán hoặc cha mẹ đi bước nữa. Nguyên nhân là do những sự kiện sang chấn trong quá khứ đã trở thành một nỗi ám ảnh khiến con luôn lo lắng rằng những người xung quanh sẽ không ai cần mình, tất cả rồi sẽ bỏ mình mà đi.

Sợ bị bỏ rơi khiến con dễ “bám” bố hoặc mẹ quá mức, dễ kích động nếu biết bố mẹ đi bước nữa ( vì con nghĩ rằng nếu đi bước nữa thì sẽ có thêm em bé và không còn dành thời gian cho con nữa, con sẽ bị ra rìa). Hoặc con có thể hạ lòng tự trọng làm theo mọi việc cha mẹ yêu cầu để cha mẹ sẽ không bao giờ bỏ rơi mình, một số trẻ có thể bị chính cha mẹ lợi dụng làm những điều không phù hợp.

Một số người khi trưởng thành nếu vẫn còn mang tâm lý này sẽ hình thành sự kiểm soát quá mức đối với những người xung quanh. Chẳng hạn khi  con có người yêu hoặc với bạn bè thân thiết thì ho sẽ luôn kiểm soát, muốn biết người đó đang làm gì, chơi với ai và chỉ muốn họ ở bên cạnh mình mà thôi, không muốn cho làm bạn hay giao lưu với ai khác. Điều này có thể ảnh hưởng rất nhiều đến các mối quan hệ lâu dài.

Tổn thương tâm lý khi sống trong gia đình không toàn vẹn khiến trẻ dễ trở nên tiêu cực

Sự tiêu cực của những đứa trẻ bị tổn thương tâm lý khi sống trong gia đình không toàn vẹn được thể hiện ở khá nhiều khía cạnh từ suy nghĩ, hành vi, lời nói hoặc ảnh hưởng đến nhân cách ở cả hiện tại lẫn tương lai. Sự tiêu cực được nuôi dưỡng ngay từ trước khi gia đình ly tán và lớn dần lên trong sự tranh cãi của bố mẹ, nếu sau khi cả hai ly hôn và con không nhận được sự quan tâm phù hợp sẽ càng khiến những điều tiêu cực chi phối hoàn toàn về mặt cảm xúc, tính cách của con.

Một số biểu hiện tiêu cực thường thấy ở những đứa trẻ có cha mẹ ly hôn, không hạnh phúc hay sống trong gia đình không đầy đủ các thành viên như

• Trở nên nhạy cảm quá mức với những lời nói, hành vi của người khác. Hầu hết sẽ cảm thấy đau khổ khi nhìn nhận câu nói đó theo một cách tiêu cực, một số trở nên kích động và một số khác sẽ càng thiếu tự tin vào bản thân hơn
• Luôn cảm thấy lỗi lầm nằm ở bản thân, hạ thấp lòng tự trọng để có được sự quan tâm của người khác. Một số khác thì ngược lại, luôn có xu hướng đổ lỗi và làm mọi cách để giữ được tình cảm của người khác, kể cả khi đó là những hành vi thiếu phù hợp
• Trở nên nhút nhát hoặc có xu hướng dùng bạo lực, nhất là những đứa trẻ sống trong gia đình có cha mẹ thường xuyên dùng bạo lực với nhau
• Luôn cảm thấy mọi người phủ nhận, không công nhận mình
• Luôn cảm thấy bất an, không tin tưởng ai, luôn nghi ngờ nên cũng khó khăn trong việc chia sẻ cảm xúc với người khác
• Thiếu kiên nhẫn, dễ bị kích động, bực bội, tức giận với tất cả mọi thứ

Ở cả những gia đình không toàn vẹn do thiếu đi cha/ mẹ cũng gặp tình trạng này do thường xuyên bị bạn bè trêu chọc, bắt nạt, chẳng hạn như nói rằng con là “đồ không cha”. Nếu người mẹ lúc này không có sự quan tâm phù hợp đến con cái thì việc con trở nên tiêu cực, ngày càng khép mình hơn cũng là điều khó tránh khỏi.

Tổn thương từ quá khứ làm ảnh hưởng đến các mối quan hệ ở hiện tại

Gặp khó khăn trong các mối quan hệ với bạn bè, người yêu và thường có xu hướng cô lập bản thân cũng là vấn đề thương gặp ở những đối tượng này. Vì những tổn thương tâm lý khi sống trong gia đình không toàn vẹn khiến con có xu hướng khó tin tưởng người khác, kể cả những người bạn bè thân thiết hay chính cha mẹ mình. Những người này thường có rất nhiều tâm sự nhưng không bao giờ chia sẻ, luôn cảm thấy nghi ngờ xung quanh hoặc lo lắng rằng khi nói ra mọi người sẽ khinh thường mình.

Mặt khác những người có những tổn thương tâm lý khi sống trong gia đình không toàn vẹn khi yêu thường có xu hướng ” lụy tình” hoặc dễ bị cuốn vào những mối quan hệ thiếu lành mạnh, đặc biệt ở phái nữ.  Một số người có xu hướng tìm kiếm những người có hoàn cảnh tương tự – tức những người cũng có gia đình không vẹn toàn. Điều này có thể tạo cho họ cảm giác tương đồng, chở che và an toàn hơn.

Nếu ở trong một mối quan hệ tình yêu, họ dễ có xu hướng lệ thuộc vào người đó, luôn lo lắng họ sẽ bỏ rơi mình, và làm mọi cách để bên cạnh người mình yêu. Thậm chí họ chấp nhận cả việc bản thân tổn thương hay làm người khác tổn thương để có thể giữ người ấy bên mình. Một mối quan hệ thiếu lành mạnh sẽ chỉ làm tâm trí của người đó thêm tổn thương.

Đặc biệt, ở nữ giới trong giai đoạn trưởng thành thường có xu hướng quen với người lớn tuổi nếu tuổi thơ thiếu đi sự quan tâm của người cha. Việc quen với người ở bậc cha chú khiến người đó cảm nhận được hơi ấm của cha bị thiếu vắng từ thời thơ ấu và bất chấp để làm điều này, kể cả việc “là người thứ 3”. Họ có thể mù quáng cho rằng đó là “tình yêu” kể cả khi biết rằng mình đang bị lợi dụng.

Người bị tổn thương tâm lý khi sống trong gia đình không toàn vẹn dễ “lầm đường lạc lối”

Một vài thống kê cho thấy, 8% số trẻ vị thành niên phạm tội có cha mẹ li hôn, ở những người trưởng thành phạm tội có tuổi thơ không hạnh phúc, thiếu vắng hình bóng của cha mẹ cũng chiếm tỷ lệ rất cao. Trong giai đoạn tuổi thơ đến khi trưởng thành nếu không nhận được sự quan tâm phù hợp từ gia đình hay bất cứ một người thân nào đó cũng khiến con hình thành những suy nghĩ lệch lạc, có những tư tưởng sai trái và dễ vào vòng lao lý của pháp luật.

Một số biểu hiện ở những người bị tổn thương tâm lý khi sống trong gia đình không toàn vẹn dễ tìm đến bia rượu hay các chất kích thích từ sớm. Một số người chơi cùng bạn bè xấu, thường cũng là những người có cùng hoàn cảnh là cha mẹ không quan tâm lo lắng, cha mẹ ly hôn và cùng thực hiện cách hành vi thiếu phù hợp như đua xe, đánh bài, trộm cướp, đòi nợ hay thậm chí có thể cưỡng hiếp, giết người.

Một lý do khác khiến những người này dễ lầm đường lạc lối chính là do tâm lý họ vốn cực kỳ nhạy cảm, tiêu cực, dễ bị kích động. Khi bị người khác trêu chọc hoặc nói gì đó không hay có thể khiến họ suy nghĩ sai lệch rằng người đó đang khinh thường mình và có những hành vi bạo lực hay thậm chí là giết người. Điều này rất dễ xảy ra ở cả trẻ vị thành niên hay những người dưới độ tuổi 30.

Gia tăng nguy cơ gặp các vấn đề tâm lý

Một vài thống kê cũng cho thấy ở những người bị tổn thương tâm lý khi sống trong gia đình không toàn vẹn thường có nguy cơ cao mắc các vấn đề tâm lý như trầm cảm hay rối loạn lo âu và tỷ lệ này cao hơn ở những gia đình có cha mẹ ly hôn. Cụ thể trong khảo sát với khoảng 81 trẻ có cha mẹ li hôn thì có khoảng 12,3% trẻ bị trầm cảm lo âu, trong khi với đưa trẻ được mẹ đơn thân nuôi dưỡng thì tỷ lệ này chỉ chiếm khoảng 3,2%.

Thực tế bất cứ đứa trẻ nào sống trong một gia đình thiếu vắng tình cảm của cha mẹ cũng có một giai đoạn khủng hoảng về tâm lý, cảm xúc rối loạn. Tuy nhiên nếu lúc này có cha/ mẹ hoặc bất cứ người thân nào xung quanh có thể chia sẻ những cảm xúc lắng lo với con thì nguy cơ con mắc các vấn đề tâm lý sẽ rất thấp.

Không chỉ ở giai đoạn khủng hoảng từ các sự kiện không vui của gia đình mà ở tương lại những người này cũng có nguy cơ mắc các vấn đề tâm lý cao hơn những người bình thường. Do tâm lý của họ vốn đã yếu nên khi gặp các sự kiện khác chẳng hạn như chia tay với người yêu, bị phản bội cũng dễ khiến họ gục ngã, gia tăng nguy cơ tự tử vì nghĩ rằng họ luôn bị mọi người bỏ rơi, không ai cần.

Làm thế nào để giúp đỡ người bị tổn thương tâm lý khi sống trong gia đình không toàn vẹn?

Tất nhiên điều này không có nghĩa là những người bị tổn thương tâm lý khi sống trong gia đình không toàn vẹn đều như thế. Vẫn có rất nhiều người lấy sự không hoàn hảo của gia đình mình làm động lực để cố gắng hơn từng ngày. Vẫn có rất nhiều tấm gương vượt khó, thành công dù sống trong một gia đình không trọn vẹn, không hạnh phúc, cha mẹ ly hôn hay thường xuyên bạo lực, do đó chúng ta không thể đánh đồng những điều này lên tất cả mọi đối tượng.

Tuy nhiên như đã nói, ở những người bị tổn thương tâm lý khi sống trong gia đình không toàn vẹn dễ gặp những vấn đề trên nhưng nếu được giúp đỡ, chia sẻ kịp thời ngay trong giai đoạn đó thì có thể hạn chế tối đa nguy cơ này. Cha mẹ hay những người thân trong gia đình chính là những người cần trò chuyện với con để con hiểu về vấn đề, giải tỏa những suy nghĩ tiêu cực để con sống lạc quan, vui vẻ hơn.

Trong trường hợp con đã bị tổn thương tâm lý nặng, luôn có những suy nghĩ tiêu cực thì không chỉ gia đình mà chính bản thân con cũng phải tự cởi mở hơn, tự bản thân mình giúp lấy mình. Nếu bản thân con không yêu thương mình, không chủ động mở lòng hay chia sẻ các vấn đề với ai, luôn dấu diếm các vấn đề thì không ai có thể giúp đỡ được.

Nếu không tự tin để chia sẻ các vấn đề với bất cứ ai thì việc gặp gỡ các chuyên gia tâm lý chính là lựa chọn tốt nhất dành cho bạn. Các chuyên gia tâm lý không chỉ là người giúp tháo gỡ các khúc mắc trong lòng mà còn là người sẽ bảo mật mọi vấn đề cho khách hàng nên bạn hoàn toàn có thể yên tâm. Nếu vẫn không tự tin để gặp gỡ trực tiếp bạn cũng có thể lựa chọn các phương thức tư vấn online để giải tỏa được những cảm xúc khó nói của bản thân, tránh những cảm xúc tiêu cực chi phối hành vi của bản thân theo chiều hướng xấu.

Thay đổi lối sống lành mạnh hơn, dành thời gian chăm sóc tinh thần, làm những điều mình yêu thích, học cách yêu thương chính “đứa trẻ” bên trong mình cũng là những điều rất cần thiết. Thiền định hay yoga cũng rất tốt cho những người có những nỗi đau tinh thần để ổn định cảm xúc, cân bằng tâm trạng tốt hơn.

Mỗi chúng ta đều giống như một cái cây và gia đình là gốc rễ. Những tổn thương tâm lý khi sống trong gia đình không toàn vẹn cũng giống như cái cây có rễ chính bị chết vậy. Nhưng nếu biết cách chăm sóc, có hy vọng, có cố gắng thì vẫn hoàn toàn có thể cứu được cây. Hy vọng chính là thứ đưa chúng ta đến ánh sáng của sự sống, của hạnh phúc và dù thế nào chúng ta cũng không được từ bỏ.