Bạo lực gia đình là gì? Nguyên nhân và hướng phòng chống

Bạo lực gia đình vẫn đang hiện diện trong cuộc sống, và ngày càng trở nên phức tạp. Để phòng và chống tình trạng này hiệu quả, sự nỗ lực của cá nhân và các tổ chức, ban ngành là rất cần thiết.

Bạo lực gia đình là gì? Thực trạng hiện nay

Bạo lực gia đình là hành vi cố ý gây tổn thương về thể chất, tinh thần và kinh tế với những thành viên trong gia đình (Theo điều 1 Luật Phòng, chống bạo lực gia đình 2007).

Bạo lực gia đình không chỉ là đánh đập, hành hạ về mặt thể xác như chúng ta thường nghĩ. Suy nghĩ sai lầm này đã giúp nhiều kẻ bạo hành thực hiện hành vi trong thời gian dài.

Hiện nay, bạo lực gia đình đang có xu hướng tăng cao ở nhiều nơi. Đây là mầm mống đe dọa đến sự phát triển chung của xã hội, nên cần ngăn chặn kịp thời và giải quyết dứt điểm.

Theo khảo sát trên 5000 phụ nữ đã kết hôn của Tổng cục thống kê (2010) cho thấy:

• 54% nữ giới phải hứng chịu bạo hành tinh thần
• 32% phụ nữ bị bạo hành thể xác bởi bạn đời
• 10% phụ nữ từng bị bạo hành tình dục
• 5% phụ nữ bị bạo hành thể xác trong thời gian mang thai

Ngoài ra, theo số liệu báo cáo của các địa phương, nước ta có khoảng 127.000 vụ bạo hành gia đình từ năm 2012 – 2016. Trong đó, đối tượng bạo hành là nam giới chiếm 83.6%.

Xem thêm: Bạo Hành Tâm Lý Trong Tình Yêu Và Cách Xử Lý

Biểu hiện của các dạng bạo lực gia đình

Như đã nói ở trên, bạo lực gia đình không đơn thuần là hành vi gây tổn thương thể chất. Tình trạng bạo lực này hiện được chia thành 4 nhóm, với biểu hiện hoàn toàn khác nhau.

1. Bạo lực thể chất

Bạo lực thể chất là dạng thường gặp nhất. Kẻ bạo hành cố ý làm tổn thương thể chất, hoặc đe dọa tính mạng của những thành viên trong gia đình.

Bạo lực thể chất có thể xảy ra ở mối quan hệ vợ – chồng, bố mẹ – con cái, hoặc con cháu – ông bà. Trong đó, đối tượng bị bạo hành phần lớn là nữ giới và trẻ nhỏ.

Theo điều tra của Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam, có khoảng 7.3% nữ giới từng bị chồng bạo hành thể chất. Con số này trên thực tế có thể cao hơn.

Ngoài ra, trẻ nhỏ cũng là nạn nhân thường gặp. Thời gian gần đây đã xuất hiện không ít vụ việc trẻ bị bạo hành nghiêm trọng dẫn đến tử vong.

Các dấu hiệu nhận biết bạo lực thể chất trong gia đình:

• Cố ý thực hiện các hành vi dã man như đánh đập, tát, kéo giật, quăng ném, bóp cổ, tát,…
• Sử dụng cả tay chân, roi, cây gỗ, dao, kéo để làm tổn thương thể chất của người khác.
• Nhốt nạn nhân trong phòng kín, không cho ăn uống, nghỉ ngơi, không cho mặc quần áo
• Bắt ép nạn nhân phải lao động nặng nhọc, không phù hợp với độ tuổi
• Có hành vi đầu độc, cố ý khiến người bị bạo hành mắc bệnh

Bạo lực về thể chất dễ nhận biết hơn so với những dạng bạo hành khác. Cơ thể của nạn nhân sẽ xuất hiện các vết thương tích như vết bầm, vết máu,… khiến nạn nhân cảm nhận được nỗi đau rõ ràng.

2. Bạo lực tinh thần

Bạo lực tinh thần trái ngược với bạo lực về thể chất. Kẻ bạo hành không làm tổn thương thể chất nạn nhân, mà dùng lời nói và thái độ đả kích tinh thần đối phương.

Những lời nói nặng nề, mang tính xúc phạm, chửi rủa, mạt sát và đay nghiến sẽ khiến nạn nhân tổn thương tâm lý. Tổn thương này không gây vết thương trên cơ thể, mà ám ảnh tâm lý sâu sắc.

Bạo hành tinh thần thường xảy ra ở mối quan hệ vợ – chồng, cha mẹ – con cái, hoặc cấp trên – cấp dưới. Mỗi mối quan hệ sẽ có những cách thể hiện khác nhau. Ví dụ:

• Cha mẹ chì chiết, chửi mắng con cái, không quan tâm đến cảm nhận của con
• Con cái thấy cha mẹ già yếu nên không ngần ngại quát nạt và khinh thường
• Vợ chồng liên tục hạ bệ, xúc phạm, đay nghiến lẫn nhau
• Cấp trên tạo áp lực, đổ lỗi và tra tấn tinh thần cấp dưới

Bạo lực tinh thần gây ra những vết thương tâm lý nặng nề. Trẻ em và cả người lớn đều có nguy cơ trầm cảm, khủng hoảng tâm lý khi bị bạo hành lâu ngày.

Các biểu hiện đặc trưng của bạo lực tinh thần:

• Thường xuyên dùng từ ngữ nặng nề để lăng mạ, mạt sát và chì chiết nạn nhân
• Ép buộc con cái, vợ chồng, hay cha mẹ phải làm theo ý mình
• Có những hành vi cực đoan như đe dọa, tự hủy hoại để gây áp lực tâm lý cho người khác
• Cố ý hủy hoại danh dự, nhân phẩm những thành viên trong gia đình
• Nhốt, cô lập nạn nhân với mọi người
• Phớt lờ cảm xúc của người trong gia đình
• Vô tâm, đối xử lạnh nhạt
• Theo dõi hành vi của bạn đời, hoặc con cái
• Ngăn cấm tất cả các mối quan hệ xã hội (dù đó là các mối quan hệ chính đáng)
• Thao túng tâm lý người khác theo ý bản thân.

Hai phước bạo hành tinh thần thường thấy nhất là bạo hành bằng lời nói, và bạo hành lạnh. Nhiều kẻ bạo hành tinh vi đến mức khiến nạn nhân không hề nhận ra.

3. Bạo hành tình dục

Bạo hành tình dục để lại nỗi đau, và sự ám ảnh khủng khiếp cả về thể xác lẫn tinh thần. Một số quan niệm sai lầm về vấn đề tinh dục đã khiến vấn nạn này ngày càng nghiêm trọng.

Bạo lực tình dục là những hành vi, lời nói mang tính đe dọa, ép buộc đối phương quan hệ tình dục. Dù hoạt động tình dục có được thực hiện hay không, chúng vẫn được xếp vào nhóm bạo hành.

Bạo hành tình dục thường xảy ra trong mối quan hệ vợ chồng. Trên thực tế, việc quan hệ phải được sự đồng ý của đôi bên, dù cả hai có là vợ chồng. Cưỡng ép quan hệ là hành vi phạm pháp.

Các biểu hiện của bạo lực tình dục trong gia đình:

• Cưỡng bức
• Đe dọa, ép buộc, hoặc khống chế nạn nhân quan hệ tình dục
• Sử dụng các dụng cụ gây tổn thương cơ quan sinh dục
• Gây đau đớn cho nạn nhân bằng cách đánh đập, tát,…
• Cưỡng ép kết hôn hoặc ly hôn
• Bắt ép nạn nhân chứng kiến cảnh quan hệ tình dục
• Sử dụng những từ ngữ nặng nề, thô thiển khi quan hệ
• Thao túng, gây tổn thương tâm lý đối phương

Bạo hành tình dục thường bị xem nhẹ và khó bị phát hiện. Nguyên nhân là do nhiều người không dám nói về vấn đề riêng tư này, cũng như do quan niệm quan hệ tình dục là chuyện bình thường giữa vợ chồng.

4. Bạo lực tài chính

Bạo lực tài chính, hay bạo lực kinh tế, đặc trưng bởi hành vi kiểm soát, chiếm đoạt nguồn thu nhập của đối phương. Kẻ bạo hành cũng tiêu xài phung phí, hủy hoại tài sản chung và riêng của những thành viên khác.

Các hành vi nhận biết bạo lực về tài chính:

• Kiểm soát tài chính khiến đối phương phải phụ thuộc hoàn toàn vào bản thân
• Tịch thu, cướp bóc nguồn thu nhập, tài sản của các thành viên khác
• Ngăn cấm nạn nhân sử dụng nguồn thu nhập chung dù có đóng góp
• Ép buộc nạn nhân phải làm việc quá sức để kiếm tiền
• Cố ý hủy hoại tài sản chung và riêng
• Sử dụng tài sản chung đề cầm cố, đầu tư và tiêu xài phung phí
• Sự dụng tài sản chung mà không hỏi ý kiến mọi người

Kẻ thực hiện hành vi bạo lực này thường là người nắm quyền trong gia đình, hoặc người không có thu nhập. Họ làm mọi cách để bòn rút tiền bạc của người thân.

Nếu như trước đây, bạo lực chỉ được thể hiện qua lời nói và hành vi thì giờ đây đã đa dạng hơn. Diễn biến phức tạp của bạo hành gia đình khiến cho công tác phòng, chống gặp rất nhiều khó khăn.

Nguyên nhân dẫn đến bạo lực gia đình

Theo điều tra của Ủy ban Các vấn đề xã hội của Quốc hội, hành vi bạo lực gia đình thường xuất phát từ những nguyên nhân sau:

1. Do các vấn đề kinh tế

Bạo lực gia đình thường xảy ra ở những gia đình khó khăn về kinh tế. Áp lực tài chính khiến vợ chồng căng thẳng, mâu thuẫn về những vấn đề trong cuộc sống.

Người tạo ra thu nhập chính thường xuyên có hành vi bạo lực, lời nói chì chiết, mạt sát để gây tổn thương đối phương. Họ nghĩ mình là người tạo ra thu nhập, nên có nhiều quyền lợi hơn.

Đây cũng là lý do nhiều nữ giới không từ bỏ công việc sau khi kết hôn. Thậm chí nhiều người quyết định không kết hôn và sinh con, vì lo sợ sẽ phải đối mặt với bạo lực gia đình.

2. Bất bình đẳng giới

Tư tưởng trọng nam khinh nữ hiện nay đã dần được xóa bỏ. Nhưng trên thực tế, quan niệm mang đậm màu sắc phong kiến này vẫn đang tồn tại trong nhiều gia đình.

Nam giới vẫn có tiếng nói, và nhiều quyền lợi hơn so với nữ giới. Phụ nữ thường phải nhẫn nhịn để gia đình ấm êm, trong khi nam giới tự do hơn trong nhiều vấn đề.

Đây cũng là lý do đối tượng bạo hành chủ yếu là nam giới, và tỷ lệ nam giới ngoại tình cũng cao hơn. Bất bình đẳng giới chính là gốc rễ của bạo lực gia đình.

Khi một trong hai bên tự cho mình cái quyền kiểm soát và chén ép đối phương, họ ngang nhiên có các hành vi gây tổn thương thể chất, tinh thần nạn nhân.

Bất bình đẳng giới không chỉ là nguyên nhân gây bạo lực gia đình mà còn kéo theo rất nhiều hệ lụy và hậu quả nghiêm trọng.

3. Do tính cách, học vấn thấp

Bạo hành gia đình xảy ra chủ yếu ở những vùng nông thôn, miền núi do học vấn thấp. Đàn ông thường xuyên đánh đập vợ con. Phụ nữ không có tinh thần đấu tranh, luôn phải chịu đựng và nhẫn nhịn.

Những người có học vấn cao sẽ ý thức được hành vi bạo lực. Họ biết cách bảo vệ bản thân trước những hành vi sai trái của bạn đời, và sẵn sàng ly hôn nếu cần.

Tuy nhiên, bạo lực gia đình ở người có học vấn cao vẫn có thể xảy ra, và thường là bạo hành tinh thần. Hình thức này tinh vi và không để lại vết tích trên cơ thể.

Họ lợi dụng sự hiểu biết của bản thân để thao túng tâm lý, tìm mọi cách ép buộc và sai khiến đối phương theo ý muốn. Tình trạng này thường thấy ở mối quan hệ chồng – vợ, hoặc cha mẹ với con cái.

Theo các chuyên gia tâm lý, tình trạng này thường bắt nguồn từ tính cách của mỗi người. Người có tính độc tài, gia trưởng, ích kỷ, thiếu sự đồng cảm và sẻ chia thường có các hành vi bạo lực đối với bạn đời, con cái.

4. Do nghiện rượu, nghiện chất

Đa phần những gia đình xảy ra bạo lực đều có chồng/ vợ nghiện rượu bia hoặc chất kích thích. Ma túy và rượu bia ảnh hưởng nhiều đến sức khỏe tâm thần, làm mất đi sự tỉnh táo và minh mẫn.

Thậm chí, nhiều người bị hoang tưởng do sử dụng bia rượu và chất kích thích. Từ đó xuất hiện các hành vi bạo lực thể chất, tinh thần đối với những thành viên khác trong gia đình.

Nghiện rượu, nghiện chất còn có thể dẫn đến nghiện cờ bạc, bạo lực tình dục, bạo lực về kinh tế,… Nếu không có biện pháp can thiệp, đời sống hôn nhân sớm muộn sẽ đi vào ngõ cụt.

Ngoài ra, trẻ sống trong gia đình có bố, mẹ nghiện rượu cũng rất dễ bị ảnh hưởng. Trẻ khó có thể phát triển nhân cách lành mạnh, và dễ bị nhiễm thói bạo lực từ cha mẹ.

Bạo lực gia đình gây ra những hậu quả gì?

Bạo lực gia đình để lại những hậu quả vô cùng nghiêm trọng. Sự hiện diện của bạo lực trong mỗi gia đình là rào cản cho sự phát triển văn minh và tiến bộ của xã hội.

1. Đối với nạn nhân

Có thể nói, nạn nhân là người phải gánh chịu những hậu quả nặng nề nhất. Hành vi bạo hành dù ở hình thức nào cũng đều để lại tổn thương sâu sắc và dai dẳng.

• Chấn thương, đau đớn về mặt thể chất
• Trường hợp nặng có thể bị khuyết tật, thậm chí là tử vong
• Tinh thần suy sụp, bức bối và căng thẳng cực độ
• Về lâu dài, nạn nhân trở nên mặc cảm, thiếu tự tin
• Trầm cảm dẫn đến hành vi tự sát
• Chai sạn cảm xúc, mất niềm tin vào tình yêu và hôn nhân

2. Đối với con cái

Bạo lực gia đình ảnh hưởng sâu sắc đến sự phát triển thể chất và tinh thần của con trẻ. Trẻ bị bạo hành sẽ phải đối mặt với tổn thương tâm lý suốt đời.

Hậu quả của bạo lực gia đình đối với trẻ em:

• Chậm phát triển thể chất
• Không thể tập trung hoàn toàn cho việc học, năng lực kém và tương lai mịt mù
• Hình thành tâm lý nhút nhát, tự ti, mặc cảm, lòng tự trọng thấp
• Mất đi sự hồn nhiên, vô tư,
• Trẻ có xu hướng sống khép kín, ít giao tiếp
• Hình thành tâm lý chán nản, phá phách và chống đối do gia đình không hạnh phúc
• Trẻ khi lớn lên sẽ không có niềm tin vào tình yêu, hôn nhân
• Có thể lặp lại cách giáo dục sai lệch đối với con cái của mình

Bạo lực gia đình khiến nhiều trẻ bị khủng hoảng tâm lý, trầm cảm, rối loạn lo âu. Nặng nề nhất là trẻ tự làm hại bản thân, và tự tìm đến cái chết để giải thoát.

3. Đối với chính kẻ bạo hành

Nhiều người cho rằng, chỉ có nạn nhân mới gánh chịu hậu quả do bạo lực gia đình. Tuy nhiên trên thực tế, kẻ bạo hành cũng phải gánh chịu không ít hậu quả.

• Đánh mất đi các mối quan hệ tốt đẹp với bạn đời, con cái, bố mẹ,…
• Gia đình tan vỡ, ly hôn, ly thân
• Đối mặt với hình phạt từ cơ quan chức năng
• Cuộc sống mất đi ý nghĩa, tinh thần bức bối, căng thẳng,…
• Nhân cách bị thoái hóa và đánh mất những giá trị về đạo đức

4. Đối với xã hội

Gia đình là một phần tử của xã hội. Gia đình hạnh phúc, văn minh thì xã hội mới có thể phát triển.

Hành vi bạo lực của một gia đình sẽ kéo theo nhiều hệ lụy đối với xã hội như: giảm khả năng lao động, giảm thu nhập bình quân của mỗi cá nhân, tạo ra lực lượng lao động có năng lực kém, tinh thần yếu,…

Ngoài ra, sự hiện diện của bạo lực gia đình sẽ kìm hãm xã hội phát triển văn minh và hiện đại.

Cách phòng chống bạo lực gia đình

Bạo lực gia đình vẫn đang hiện diện trong cuộc sống mặc cho những nỗ lực của nhà nước và các ban ngành. Gốc rễ của vấn nạn này vẫn là nhận thức sai lệch, thiếu đúng đắn.

Do đó, để chấm dứt nạn bạo lực gia đình, cần sự nỗ lực của các tổ chức xã hội và chính bản thân mỗi người.

1. Đối với nạn nhân

Nạn nhân bị bạo lực gia đình cần trang bị cho bản thân các kỹ năng để ứng phó với hành vi bạo lực. Ngoài ra, cần thay đổi suy nghĩ để có thể tự giải thoát bản thân.

Các biện pháp ngăn chặn, xử lý bạo hành gia đình dành cho nạn nhân:

• Chủ động tìm sự giúp đỡ từ hàng xóm và chính quyền khi bị bạo hành.
• Tìm cách liên lạc với bạn bè, người thân nếu bị nhốt và cô lập trong phòng
• Lưu lại số điện thoại của công an địa phương để được hỗ trợ kịp thời nếu đối phương có hành vi đe dọa đến tính mạng.
• Nên chuẩn bị sẵn một khoản tiền để sử dụng khi cần thiết.
• Tự bảo vệ bản thân bằng cách giữ im lặng khi cần
• Ghi lại tất cả bằng chứng bạo hành của đối phương để sử dụng khi cần thiết.

Nhiều người có hành vi bạo lực do ảnh hưởng từ bạn bè, rượu bia, hoặ do những cú sốc tâm lý. Nếu được hỗ trợ, đối phương có thể thay đổi tính cách và học cách hòa hợp, tôn trọng các thành viên trong gia đình.

Trong trường hợp không thể cứu vãn, nên chủ động yêu cầu ly hôn. Tuy nhiên trước đó, hãy chắc chắn bạn đang giao toàn bộ bằng chứng cho luật sư, và sắp xếp nơi ở ổn định cho con cái.

2. Đối với các tổ chức xã hội

Các tổ chức xã hội cũng cần nỗ lực hơn nữa trong công tác phòng, chống bạo lực gia đình. Chỉ khi bạo lực chấm dứt, trẻ em mới có thể phát triển lành mạnh và bản thân mỗi người mới tập trung hoàn toàn cho công việc cũng như cuộc sống.

Giải pháp phòng chống bạo lực gia đình đối với các tổ chức xã hội:

• Nâng cao ý thức của mọi người về phòng, chống bạo lực gia đình
• Phổ cập kiến thức về luật pháp để xóa bỏ hoàn toàn những tư tưởng lạc hậu.
• Làm tốt công tác hóa giải xung đột, mâu thuẫn để tránh dẫn đến bạo lực và rạn nứt.
• Đẩy mạnh phong trào gia đình văn hóa, quan tâm hơn đến hoàn cảnh của mỗi gia đình.
• Can thiệp ngay lập tức khi xuất hiện vấn đề bạo hành.
• Xử lý triệt để các vấn nạn có thể dẫn đến bạo lực gia đình như nghiện cờ bạc, rượu bia, nghiện chất,…
• Xử phạt nghiêm những người có hành vi bạo lực gia đình để làm gương cho những người khác.
• Thiết lập đường dây nóng để nạn nhân bạo hành có thể tìm kiếm sự hỗ trợ nhanh chóng nhất.

Bạo lực gia đình vẫn đang là vấn nạn lớn mà xã hội phải đối mặt. Để xóa bỏ vấn nạn này, cần sự nỗ lực của các ban ngành, tổ chức và từ chính bản thân mỗi người.

Thay đổi nhận thức, nâng cao hiểu biết về luật pháp và bình đẳng giới sẽ giúp bạn tự biết cách bảo vệ bản thân. Đồng thời nhận biết và kịp thời tố giác các hành vi bạo lực gia đình đang hiện diện.