Bệnh tâm thần phân liệt có di truyền không? Điều cần biết

Thông tin về bệnh tâm thần phân liệt có di truyền không đã được nhiều nghiên cứu chứng minh, nhưng liệu điều này có thực sự đúng với mọi trường hợp? Việc hiểu biết về mối liên hệ giữa di truyền và các yếu tố nguy cơ có thể mang lại cái nhìn bao quát về cách mà bệnh này phát triển trong xã hội ngày nay.

Bệnh tâm thần phân liệt là gì?

Bệnh tâm thần phân liệt (Schizophrenia) là một rối loạn tâm thần nghiêm trọng ảnh hưởng trực tiếp đến suy nghĩ, hành vi và các mối quan hệ xã hội của người bệnh. Những người mắc phải tình trạng này thường khó phân biệt giữa thực tế và ảo tưởng, dẫn đến hành vi và cách suy nghĩ lệch lạc.

Triệu chứng của bệnh bao gồm trí nhớ, giác quan và khả năng sắp xếp suy nghĩ bị rối loạn khiến người bệnh trở nên xa lánh xã hội, ít giao tiếp và có thể phát triển các ý nghĩ hoang tưởng hoặc trở nên ít có cảm xúc.

Bệnh tâm thần phân liệt có di truyền không?

Tâm thần phân liệt dù chưa xác định chính xác nguyên nhân gây ra nhưng lại góp phần làm tăng nguy cơ mắc bệnh. Nếu trong gia đình có người thân mắc bệnh, tỷ lệ con cháu mắc phải sẽ cao hơn so với dân số bình thường. Điều này cho thấy yếu tố di truyền góp phần không nhỏ vào sự phát triển của bệnh tâm thần phân liệt.

Nghiên cứu cho thấy, trong dân số bình thường khả năng mắc bệnh tâm thần phân liệt chỉ chiếm khoảng 1%. Tuy nhiên, nếu có cha mẹ, người thân mắc phải thì tỷ lệ này có thể tăng lên đến 12%. Dù chưa có bằng chứng cụ thể về gen duy nhất gây ra bệnh, các nhà khoa học tin rằng đây là kết quả của sự kết hợp nhiều gen khác nhau nằm tại nhiều vị trí trên các nhiễm sắc thể, chẳng hạn như nhiễm sắc thể số 6, 8, 10, 13 và 22.

Hơn 100 gen liên quan đến bệnh tâm thần phân liệt đã được phát hiện trong các nghiên cứu gần đây. Những đột biến trong các gen này làm tăng nguy cơ phát triển bệnh và được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác. Khi chúng được kích hoạt sẽ gây ra sự gián đoạn trong hoạt động của não, ảnh hưởng đến các chức năng như suy nghĩ, trí nhớ và quản lý cảm xúc dẫn đến triệu chứng của tâm thần phân liệt.

Trong số các gen liên quan, gen C4 được cho là có tác động mạnh mẽ nhất. Đột biến trong gen này có thể khiến các kết nối thần kinh trong não bị phá hủy quá mức trong quá trình trưởng thành, dẫn đến suy giảm chức năng thần kinh nghiêm trọng. Điều này giải thích tại sao bệnh thường phát triển vào giai đoạn cuối tuổi vị thành niên, khi các kết nối thần kinh đang được “tinh giản”.

Ngoài yếu tố di truyền, tỷ lệ mắc bệnh còn phụ thuộc vào mối quan hệ trong gia đình. Cụ thể, nếu một người có anh chị em ruột mắc bệnh thì bản thân có nguy cơ mắc bệnh là 9%. Tỷ lệ này tăng cao hơn nếu có nhiều thành viên trong gia đình bị ảnh hưởng. Điều này cho thấy tầm quan trọng của việc theo dõi các dấu hiệu sớm và can thiệp kịp thời để giảm thiểu tác động của bệnh trong gia đình có tiền sử tâm thần phân liệt.

Các yếu tố tăng nguy cơ bị tâm thần phân liệt

Tâm thần phân liệt là một bệnh lý tâm thần phức tạp mà ngoài yếu tố di truyền vẫn có nhiều tác nhân khác làm tăng nguy cơ mắc bệnh này. Chúng không chỉ xuất hiện sau khi sinh mà còn hình thành ngay từ trong bụng mẹ hoặc trong giai đoạn đầu đời.

• Quá trình sinh: Trẻ sinh ra nhẹ cân, bị sinh non do thiếu oxy hoặc tổn thương hệ thần kinh trung ương. Ngoài ra, thiếu sự tương thích về nhóm máu giữa mẹ và con cùng  biến chứng khác khi sinh cũng làm tăng nguy cơ mắc bệnh.
• Trong thời gian mang thai: Các biến cố lớn như mất người thân, xung đột mối quan hệ cá nhân, người mẹ bị trầm cảm đều tác động tiêu cực đến sự phát triển tâm thần của trẻ. Hơn nữa, người mẹ suy dinh dưỡng, tiếp xúc với các chất độc hại như chì hoặc nhiễm ký sinh trùng cũng là tác nhân đáng lo ngại.
• Sau khi sinh: Chấn thương thời thơ ấu như bị lạm dụng thể chất, tình cảm – tình dục gây ra tổn thương tâm lý. Tiếp xúc với virus như rubella, sử dụng chất kích thích mạnh và cần sa trong tuổi thiếu niên cũng góp phần gia tăng khả năng mắc bệnh.
• Sử dụng ma túy ở tuổi thiếu niên, đặc biệt là cần sa đang là mối lo ngại ngày càng lớn khi loại chất này ngày càng dễ tiếp cận hơn. Nó kích hoạt các gen đột biến và làm tăng nguy cơ phát triển tâm thần phân liệt trong tương lai.

Có hạn chế nguy cơ di truyền tâm thần phân liệt được không?

Mặc dù tâm thần phân liệt là một rối loạn có yếu tố di truyền, nhưng không phải ai mang gen cũng sẽ phát triển bệnh. Với sự phát triển của khoa học và những hiểu biết mới về tâm thần học, con người hoàn toàn chủ động giảm bớt nguy cơ di truyền. Vậy, làm thế nào để giảm thiểu nguy cơ di truyền tâm thần phân liệt một cách hiệu quả?

• Tư vấn di truyền: Nếu gia đình có tiền sử mắc bệnh, hãy gặp chuyên gia di truyền để được đánh giá nguy cơ cụ thể nhằm có cái nhìn rõ ràng hơn về tình trạng của mình.
• Theo dõi sức khỏe tâm thần: Đối với những ai có nguy cơ cao, việc khám sức khỏe tâm thần định kỳ là cách tốt nhất để phát hiện sớm các dấu hiệu bất thường và can thiệp kịp thời.
• Duy trì lối sống lành mạnh: Một chế độ ăn uống cân đối, ngủ đủ giấc, tập thể dục thường xuyên và hạn chế căng thẳng là chìa khóa để tăng cường sức khỏe tâm thần và giảm nguy cơ mắc bệnh.
• Xây dựng mối quan hệ xã hội tích cực: Gia đình và bạn bè giúp tạo ra môi trường ổn định, từ đó giảm thiểu nguy cơ khởi phát bệnh.
• Điều trị các bệnh lý kèm theo: Nếu đang mắc các bệnh khác, hãy tuân thủ nghiêm ngặt phác đồ điều trị để đảm bảo sức khỏe tổng thể, tránh ảnh hưởng đến sức khỏe tâm thần.

Cách đối phó, sống chung với bệnh tâm thần phân liệt trong gia đình

Sống chung với người mắc bệnh tâm thần phân liệt trong gia đình là hành trình đầy thách thức. Những hành vi khó lường của người bệnh khiến các thành viên trong gia đình dễ rơi vào trạng thái căng thẳng kéo dài. Đồng thời đòi hỏi mọi người phải luôn trong tình trạng sẵn sàng chăm sóc nên dẫn đến kiệt sức. Vì vậy, việc duy trì thái độ bình tĩnh và tìm kiếm sự hỗ trợ từ bên ngoài là vô cùng cần thiết để bảo vệ sức khỏe của chính mình.

Bên cạnh đó, các thành viên nên có thời gian nghỉ ngơi và tìm kiếm hoạt động giúp thư giãn tinh thần. Không nên tự mình gánh vác toàn bộ trách nhiệm, mà hãy chia sẻ với những người thân khác hoặc tìm đến các dịch vụ chăm sóc chuyên nghiệp. Sự bền bỉ và thấu hiểu sẽ giúp cho quá trình điều trị lẫn chăm sóc diễn ra suôn sẻ hơn, đồng thời duy trì sự cân bằng cho cả gia đình.

1. Học cách thư giãn

Để đối phó với sự căng thẳng kéo dài do chăm sóc người thân mắc bệnh, các thành viên trong gia đình cần xây dựng thói quen thư giãn. Các kỹ thuật như yoga, thiền, Thái Cực Quyền có thể giúp giảm căng thẳng hiệu quả. Việc thực hiện mát – xa, châm cứu cũng có thể cải thiện cả sức khỏe tổng thể. Nên nhớ tạo thói quen thực hành các kỹ thuật này hàng ngày và kiên trì duy trì chúng để giảm áp lực trong cuộc sống.

Ngoài ra, việc dành thời gian ra ngoài thiên nhiên cũng là một cách thư giãn hữu hiệu. Những chuyến đi dã ngoại, đi bộ trong công viên có thể giúp giải phóng tâm trí và mang đến năng lượng tích cực. Nếu cảm thấy khó khăn khi duy trì thói quen, hãy tìm đến sự hỗ trợ từ người thân, bạn bè hoặc chuyên gia trị liệu để phát triển khả năng thư giãn hiệu quả.

2. Bổ sung dinh dưỡng

Để đối phó với áp lực liên tục, chế độ dinh dưỡng cần được đặc biệt chú trọng. Các loại thực phẩm giàu chất dinh dưỡng như rau xanh, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt và protein từ thịt gà, cá sẽ giúp cơ thể duy trì năng lượng và sức khỏe trong suốt quá trình chăm sóc. Việc uống đủ nước cũng góp phần giữ cho cơ thể luôn hoạt động tốt.

Bổ sung các loại vitamin và khoáng chất cần thiết như vitamin B, C và omega – 3 cũng rất quan trọng để hỗ trợ cho tinh thần và sức khỏe não bộ. Hãy lên kế hoạch ăn uống lành mạnh, duy trì bữa ăn đều đặn và tránh thức ăn nhanh, nhiều đường vì chúng có thể làm tăng mệt mỏi.

3. Tham gia nhóm hỗ trợ

Việc tham gia các nhóm hỗ trợ giúp những người chăm sóc có cơ hội chia sẻ và học hỏi từ người có hoàn cảnh tương tự. Điều này không chỉ giảm bớt gánh nặng tâm lý mà còn giúp bản thân thấy được sự hỗ trợ. Nhóm hỗ trợ cũng đem đến phương pháp thực tế để đối phó với những tình huống khó khăn trong cuộc sống.

Ngoài ra, việc gặp gỡ và trò chuyện với nhà trị liệu thường xuyên sẽ giúp bạn phân tích cảm xúc, đưa ra lời khuyên hữu ích và chăm sóc sức khỏe tâm thần. Điều này giúp bạn không bị áp lực từ trách nhiệm chăm sóc và có thể tự tin tiếp tục nhiệm vụ mà không lo kiệt sức.

4. Thường xuyên ra ngoài

Ra ngoài và tham gia các hoạt động ngoài trời sẽ giúp cá nhân tái tạo năng lượng. Một buổi đi dạo ngắn, tham gia các lớp tập thể dục đều có tác động tích cực đến tinh thần và thể chất. Việc tiếp xúc với ánh sáng tự nhiên và không khí trong lành cũng có thể giúp giảm căng thẳng, tạo ra cảm giác thư giãn.

Nếu trong gia đình có nhiều người cùng chia sẻ trách nhiệm chăm sóc, hãy thay phiên nhau để mỗi người đều có cơ hội ra ngoài thư giãn. Trong trường hợp gia đình không thể tự chia sẻ trách nhiệm, việc thuê người chăm sóc là giải pháp để ai cũng có thời gian nghỉ ngơi mà vẫn đảm bảo người bệnh được chăm sóc đầy đủ.

Mặc dù yếu tố gen đóng vai trò quan trọng, nhưng môi trường sống và cách nuôi dạy cũng có ảnh hưởng không nhỏ đến việc duy trì sức khỏe tâm lý cho con cái. Vì vậy, người có tiền sử bệnh tâm thần trong gia đình cần áp dụng các biện pháp phù hợp để giảm rủi ro, đảm bảo thai kỳ an toàn và quá trình nuôi dưỡng luôn lành mạnh.

• Tránh mang thai khi còn quá trẻ hoặc đã quá lớn tuổi, độ tuổi tốt nhất để mang thai là từ 20 – 30
• Nên có kế hoạch mang thai khi tình trạng bệnh đã được kiểm soát, tránh mang thai khi vẫn còn sử dụng thuốc điều trị
• Bổ sung đầy đủ dưỡng chất trong suốt thai kỳ, đặc biệt chú trọng acid folic và các loại vitamin nhóm B
• Hạn chế tối đa việc sử dụng thuốc trong thời gian mang thai
• Tăng cường bảo vệ sức khỏe, tránh nhiễm virus, vi khuẩn bằng cách thăm khám định kỳ và thực hiện các biện pháp phòng ngừa
• Giữ tâm lý thoải mái, lạc quan trong thời gian mang thai để giảm nguy cơ ảnh hưởng đến hệ thần kinh của thai nhi
• Tránh các chấn thương tâm lý cho trẻ trong quá trình nuôi dạy, hạn chế việc xảy ra cãi vã trong gia đình
• Đưa trẻ đi khám định kỳ để phát hiện và xử lý sớm các nguy cơ tiềm ẩn liên quan đến bệnh tâm thần
• Xem xét việc để trẻ sống cùng ông bà, người thân trong gia đình nếu cha mẹ mắc bệnh nặng và thường xuyên tái phát
• Tạo môi trường nuôi dưỡng an toàn, tránh xa yếu tố kích thích bùng phát các triệu chứng nặng hơn

Việc tìm hiểu rõ hơn về câu hỏi bệnh tâm thần phân liệt có di truyền không là điều cần thiết để nâng cao nhận thức về căn bệnh này. Mặc dù di truyền đóng một vai trò quan trọng, nhưng nó không phải là yếu tố duy nhất. Chúng ta nên tiếp tục nghiên cứu và tìm hiểu để có thể giúp đỡ người mắc phải bệnh này tốt hơn.

Có thể bạn quan tâm:

• Bệnh tâm thần phân liệt thể thanh xuân là gì?
• Bệnh tâm thần phân liệt có nguy hiểm không? Chữa được không?
• Phân biệt giữa tâm thần phân liệt và rối loạn đa nhân cách

Các nguồn tham khảo:

• https://www.brightquest.com/schizophrenia/schizophrenia-in-families/
• tamanhhospital.vn, bachmai.gov.vn,…