Hội chứng xác sống biết đi (Cotard): Những điều cần biết

Hội chứng xác sống biết đi hay Cotard là một dạng tâm thần hoang tưởng nghiêm trọng khiến người bệnh tự cho rằng mình đã mất đi nội tạng, thậm chí cảm nhận được sự mục nát bên trong cơ thể, từ đó không muốn chăm sóc bản thân dẫn đến những hệ lụy nguy hiểm trực tiếp đến tính mạng. Đây là một hội chứng khá hiếm gặp, chiếm chưa đến 1% dân số nhưng có sức “công phá’ trực tiếp đến đời sống của người bệnh nếu không được điều trị kịp thời.

Hội chứng xác sống biết đi (Cotard) là gì?

Hội chứng xác sống biết đi có tên khoa học là Cotard hay còn được gọi với cái tên khác như hội chứng thây ma xác sống, chứng ảo tưởng hư vô là một trong những căn bệnh rối loạn tâm thần vô cùng kỳ lạ. Hội chứng này được phát hiện và đưa ra bởi nhà thần kinh học người Pháp Jules Cotard (tên ông được đặt làm tên hội chứng) vào năm 1880 và được các nhà khoa học nghiên cứu sâu ngay sau đó bởi có quá nhiều điều khó giải thích.

Theo đó, trong bài viết được công bố về “Quý cô X” của Jules Cotard, ông đã cho biết người này luôn cho rằng cơ thể mình đã mất đi một phần nội tạng, bao gồm não, ngực, dạ dày, ruột và cô cũng tin rằng đây là do mình bị nguyền rủa. Quý cô này sau đó đã từ chối việc chăm sóc bản thân, không muốn ăn uống và chết vì đói. Nhà thần kinh học này đã đánh giá cô bị hoang tưởng kết hợp với trầm cảm nặng dẫn tới mất nhận thức về thực tại.

Đặc trưng của hội chứng xác sống biết đi chính là người bệnh luôn cho rằng mình đã mất đi một phần nội tạng, sắp chết hoặc đã chết. Chính điều này khiến họ từ bỏ mọi hành vi, thói quen chăm sóc sức khỏe và sau đó chết đi vì kiệt sức. Một số cho rằng mình là linh hồn và không thể biết đau đớn. Tỷ lệ số người mắc căn bệnh này chỉ dưới 1% với các triệu chứng cực kỳ nổi bật, tuy nhiên nếu không có hướng điều trị kịp thời vẫn dẫn đến tỷ lệ tử vong khá cao.

Một vài trường hợp khác được ghi nhận mắc hội chứng Cotard là Một người phụ nữ 43 luôn nói rằng cơ thể mình chỉ còn da bọc xương chứ không hề còn tồn tại não, thần kinh hay ruột. Cô ta cũng cho rằng không tồn tại Chúa hay ma quỷ, bản thân mình bất tử nên không cần ăn bất cứ thứ gì. Hay mới đây nhất là trường hợp một người đàn ông tên là Graham đã khẳng định rằng mình đã mất một phần não sau nhiều lần tự tử về trầm cảm.

Biểu hiện của hội chứng Cotard

Theo các chuyên gia, hội chứng xác sống biết đi có biểu hiện khá đa dạng nhưng nổi bật nhất vẫn là triệu chứng hoang tưởng dưới nhiều dạng gồm hoang tưởng phủ định, hoang tưởng về sự bất tử, hoang tưởng tự buộc tội, Rối loạn cảm giác và ảo giác. Chính sự hoang tưởng này đã làm thay đổi hành vi, suy nghĩ của bệnh nhân. Kèm theo đó chính là các triệu chứng như ảo giác, mất ngủ, rối loạn, lo lắng, kích động, tự làm tổn thương và khiến bản thân đau đớn.

Ngoài ra, các nghiên cứu cũng cho thấy các biểu hiện của hội chứng xác sống biết đi giống chủ nghĩa hư vô (Nihilism) – hay sự mất nhận thức về tại và cho rằng không có bất cứ điều gì tồn tại trên thế giới này. Nhà nghiên cứu Yamada Katsuragi và công sự vào năm 1999 đã phân tích hội chứng Cotard trải qua 3 giai đoạn gồm nảy mầm, phát tác và mạn tính. Diễn biến của các giai đoạn này như sau:

• Nảy mầm: các biểu hiện ở giai đoạn này tương đồng với chứng rối loạn lo âu bệnh tật. Người bệnh thường xuyên cho rằng mình mắc bệnh, chẳng hạn một bệnh nhân đã than phiền với bác sĩ rằng bà cảm thấy “bị thối rữa” và ‘hoàn toàn không có” trái tim. Báo cáo cũng ghi chép rằng trước đó bà cảm thấy cô đơn, không còn cảm thấy hứng thú với cuộc sống ( biểu hiện của trầm cảm)
• Phát tác: Ở giai đoạn của hội chứng xác sống biết đi này, người bệnh dần có xu hướng chối bỏ bản thân, không muốn chăm sóc cơ thể, thậm chí không nhận ra khuôn mặt của bản thân. Đặc biệt nếu lúc này có ai nói rằng cơ thể của họ vẫn còn nguyên các bộ phận kia họ sẽ trở nên vô cùng kích động và tức giận.
• Mạn tính:  Ở giai đoạn cuối của hội chứng Cotard, các triệu chứng đã trầm trọng hơn rất nhiều, người bệnh đã hoàn toàn chối bỏ chính mình, không còn muốn ăn uống hay chăm sóc cơ thể. Người bệnh không còn tương tác với xã hội, hành hạ bản thân, mất khả năng nhận ra khuôn mặt của bản thân và những người xung quanh. Chính những điều này đã khiến người bệnh tử vong.

Các triệu chứng của hội chứng Cotard được chia loại 1 ( Cotard đơn thuần với các biểu hiện hoang tưởng chiếm ưu thế) và loại 2 (hỗn hợp hoang tưởng, ảo thanh, ảo tưởng). Bất cứ ai cũng có thể mắc hội chứng xác sống biết đi mà không giới hạn về độ tuổi, giới tính. Bên cạnh đó, người mắc hội chứng xác sống biết đi cũng có thể xuất hiện ảo giác cho rằng người thân của mình bị thay thế bởi 1 ai đó giống hệt.

Nguyên nhân gây hội chứng xác sống biết đi

Các nguyên nhân gây hội chứng Cotard vẫn đang được nghiên cứu bởi cơ chế gây bệnh khá phức tạp. Thống kê thực tế trên người bệnh cho thấy, tỷ lệ cao bệnh nhân có liên quan đến những rối loạn tâm thần nguy hiểm. Chẳng hạn với bệnh nhân Graham đã từng có tiền sử 9 năm bị trầm cảm hay một bệnh nhi nữ Ấn Độ 14 tuổi được phát hiện năm 2005 cũng được ghi nhận đã bị trầm cảm và động kinh.

Chính Nhà thần kinh Cotard cũng đã đưa ra đánh giá chứng Cotard cho thấy “sự chậm phát triển của bộ máy tâm thần, cùng với sự hiện diện của triệu chứng lo âu và trầm cảm“. Ngoài ra, một số rối loạn tâm thần khác cũng được cho là có liên quan như Đau đầu Migraine, đa xơ cứng, bệnh Parkinson, đột quỵ, tụ máu dưới màng cứng, sa sút trí tuệ..

Tuy nhiên một vài vấn đề khác về não độ cũng được cho là có liên quan đến hội chứng xác sống biết đi. Cụ thể, sau khi thực hiện chụp x quang não bộ của Graham, các nhà khoa học đã phát hiện thực sự não bộ có một phần gần như đã chết, khả năng hoạt động chuyển hóa não trong vùng thùy trán và thùy đỉnh của bệnh nhân chỉ tương đồng với người đang ở trạng thái thực vật.

Một trong những người tham gia chụp quét não cho Graham là nhà thần kinh học Laureys còn cho biết trong hơn suốt 15 năm thực hiện chụp PET não bộ, ông chưa thấy một người có mức hoạt động não thấp như Graham mà lại có thể đi lại, giao tiếp như người bình thường như thế. Nghiên cứu này cũng đã chứng minh được việc những thay đổi trong não bộ đã gây ra các triệu chứng hoang tưởng, mất nhận thức với hiện tại.

Các nhà khoa học cũng chỉ ra nguyên nhân khiến một số người mắc hội chứng Cotard mất khả năng nhận mặt chính là do vùng hạch hạnh nhân của não kém hoạt động dẫn tình trạng thiếu liên kết giữa hình ảnh phản chiếu và cảm giác bản thể từ đó tạo ra cảm giác không tồn tại.

Một báo cáo khác tại Thụy Điển cho rằng hội chứng xác sống biết đi có liên quan đến việc dùng thuốc acyclovir – một loại thuốc điều trị giời leo, virus herpes, thủy đậu. Theo đó nghiên cứu chỉ ra có khoảng 1% bệnh nhân dùng nhóm thuốc này có biểu hiện của rối loạn tâm thần. Trong đó 1 bệnh nhân nữ bị giời leo sau khi dùng acyclovir đã có biểu hiện của Cotard bởi cô luôn cho rằng mình đã chết và sau đó phải điều trị tại Bệnh viện Đại học Karolinska ở Stockholm.

Các thử nghiệm sau đó được thực hiện bằng cách giảm liều lượng acyclovir hoặc loại bỏ việc dùng thuốc hoàn toàn, kết quả cho thấy bệnh nhân có các dấu hiệu giảm dần các triệu chứng Cotard. Một vài giả thuyết khác cũng được khi các chuyên gia phát hiện bệnh nhân có dấu hiệu tăng huyết áp cực cao, được cho là có liên quan đến việc co thắt động mạch bên trong não.

Hay một trường hợp khác cũng cho thấy rằng nguyên nhân gây hội chứng xác sống biết đi chính chấn thương tại não bộ. Cụ thể một bệnh nhân được ghi nhận năm 1990 đã được chẩn đoán mắc hội chứng Cotard sau khi bị tai nạn giao thông dẫn tới chấn thương sọ não. Cô một mực khẳng định mình đang bị đưa đến địa ngục ( do khí hậu quá oi bức ở Châu Phi) và đã chết do   nhiễm trùng máu hay AIDS.

Hướng điều trị hội chứng xác sống biết đi

Người mắc hội chứng xác sống biết đi được khuyến khích cần nhập viện ngay lập tức để điều trị kịp thời. Trên thực tế rất nhiều bệnh nhân sau khi tiếp nhận điều trị đã dần khôi phục về nhận thức và hòa nhập với cuộc sống bình thường. Điển hình nhất chính là bệnh nhân Gaham, ông cho biết ông không còn cảm thấy rằng não mình đã chết, mặc dù đôi khi vẫn còn cảm giác tách biệt với cuộc sống.

Điều trị hội chứng Cotard cần kết hợp giữa nhiều phương pháp, bao gồm cả thuốc men, tâm lý và sốc điện. Cụ thể

• Thuốc: Các nhóm thuốc chống loạn thần, thuốc chống lo âu, thuốc chống trầm cảm được đánh giá có thể mang đến phản hồi tích cực nhất cho người mắc hội chứng xác sống biết đi. Những nhóm thuốc này có thể làm giảm mức độ nỗi lo âu phi lý, kiểm soát cảm xúc, hạn chế các kích động không đáng có để dần cân bằng lại sức khỏe tinh thần. Mức độ hoang tưởng về những bộ phận trong cơ thể đã “mất tích” dần thuyên giảm, tinh thần người bệnh cũng thoải mái, ít stress hơn.
• Liệu pháp sốc điện ECT:  bắt đầu được sử dụng từ năm 2009, được đánh giá có hiệu quả khả quan trong việc giảm các suy nghĩ hoang tưởng, tuy nhiên có thể gây ra các rủi ro như mất trí nhớ, buồn nôn, đau cơ nên vẫn đang được xem xét.
• Trị liệu tâm lý: Liệu pháp nhận thức hành vi (CBT) sẽ giúp bệnh nhân chấp nhận thực tại, hiểu rõ vấn đề bản thân đang gặp phải và dần tự tìm cách vượt qua nó. Nhà trị liệu sẽ hướng dẫn bệnh nhân cách đối mặt với những khó khăn một cách tích cực và có hiệu quả nhất. Các đánh giá cũng cho thấy bệnh nhân thuộc hội chứng xác sống biết đi dần có những hành vi, cảm xúc lành mạnh hơn sau khi tiếp nhận trị liệu tâm lý.

Nói chung, còn rất nhiều các vấn đề xoay quanh hội chứng xác sống biết đi vẫn đang được các nhà nghiên cứu tiếp tục khai phá.  Hiện tại cũng chưa có bất cứ biện pháp nào có thể phòng tránh hoàn toàn căn bệnh này tuy nhiên việc thay đổi lối sống tích cực, phòng tránh mọi bệnh tật về cả thể chất lẫn tinh thần chính là cách tốt nhất để giảm tối đa nguy cơ mắc hội chứng xác sống biết đi.