Hội chứng mê sảng ký sinh trùng (Ekbom Syndrome) rất hiếm gặp

Hội chứng mê sảng ký sinh trùng là thuật ngữ ít được đề cập do tỷ lệ mắc bệnh rất thấp. Người mắc hội chứng này tin rằng có các loài ký sinh trùng, ve, rận, bọ chét… xâm nhập vào bên dưới da hoặc đang di chuyển bên trong các cơ quan nội tạng. Nguyên nhân gây bệnh chưa được biết rõ nhưng có liên quan đến việc gia tăng nồng độ dopamine ngoại bào.

Hội chứng mê sảng ký sinh trùng là gì?

Hội chứng mê sảng ký sinh trùng (Delusional Parasitosis/ Ekbom Syndrome) là một dạng hoang tưởng rất hiếm gặp. Thay vì hoang tưởng bị hại hay tự cao, người mắc hội chứng này tin rằng bản thân đang bị hủy hoại bởi các loại côn trùng, ký sinh trùng như ve, bọ, chét… Người bệnh có niềm tin mãnh liệt rằng có sinh vật kỳ lạ nào đó đang ngọ nguậy bên dưới da hoặc di chuyển quanh cơ thể.

Những người mắc hội chứng mê sảng ký sinh trùng luôn than phiền về cảm xúc kiến bò, ngứa ngáy dai dẳng trên da dù thực tế là không mắc phải bệnh lý nào. Ngay cả khi những người xung quanh một mực phủ định, bệnh nhân vẫn giữ niềm tin mãnh liệt của mình và mô tả rất sinh động, chân thực cách sinh vật di chuyển, hủy hoại cơ thể của họ.

Hội chứng mê sảng ký sinh trùng là một trong những rối loạn tâm thần đã được Cẩm nang Chẩn đoán và Thống kê Rối loạn tâm thần (DSM-5) công nhận. Hiện tại, nguyên nhân chính xác vẫn chưa được biết rõ nhưng có thể liên quan đến tình trạng dư thừa dopamine bên trong não bộ.

Ekbom Syndrome là hội chứng rất hiếm gặp và nguy cơ ở nữ giới cao gấp đôi nam giới. Độ tuổi phát bệnh trung bình là khoảng 57 tuổi. Người đầu tiên nhắc đến hội chứng này là Nhà thần kinh học người Thụy Điển Karl-Axel Ekbom vào năm 1937. Đến nay, mặc dù đã được nghiên cứu khá nhiều nhưng những hiểu biết về hội chứng mê sảng ký sinh trùng vẫn còn hạn chế.

Phân loại hội chứng mê sảng ký sinh trùng

Chứng mê sảng ký sinh trùng được chia thành 3 loại chính:

• Hội chứng mê sảng ký sinh trùng điển hình: Là tình trạng mà bệnh nhân có niềm tin mãnh liệt về việc bản thân bị ký sinh trùng, bọ, ve xâm nhập vào bên trong cơ thể. Triệu chứng xuất hiện đơn lẻ, không đi kèm với bất cứ bệnh lý hay tình trạng tâm lý, tâm thần nào.
• Hội chứng mê sảng ký sinh trùng thứ cấp: Là tình trạng hoang tưởng xảy ra sau khi mắc các rối loạn tâm lý, tâm thần khác như rối loạn ám ảnh cưỡng chế (OCD), trầm cảm, rối loạn stress sau sang chấn (PTSD), tâm thần phân liệt…
• Hội chứng mê sảng ký sinh trùng thực tổn: Là tình trạng hoang tưởng có liên quan đến các bệnh lý thực thể như nghiện chất, mãn kinh, thiếu vitamin B12, tiểu đường, suy giáp, các vấn đề tim mạch…

Nguyên nhân gây ra hội chứng mê sảng ký sinh trùng

Hội chứng mê sảng ký sinh trùng được cho là một dạng phụ của rối loạn dạng cơ thể. Các chuyên gia tin rằng, hoang tưởng này xuất phát từ vấn đề bất thường bên trong não bộ. Qua nhiều nghiên cứu đã được thực hiện, một vài giả thuyết đã được đặt ra.

Dưới đây là một số yếu tố được cho là có liên quan đến hội chứng mê sảng ký sinh trùng:

1. Tăng dopamine ngoại bào

Khi nghiên cứu não bộ của những bệnh nhân mắc hội chứng mê sảng ký sinh trùng, các chuyên gia nhận thấy chức năng vận chuyển dopamin của thể vân bị suy giảm. Kết quả là làm tăng nồng độ dopamine ngoại bào.

Việc tăng dopamin lên cao đột ngột làm hình thành những niềm sai lệch, thiếu đi sự logic và phán đoán. Vì vậy, các chuyên gia tin rằng, vì một nguyên nhân nào đó đã khiến cho nồng độ dopamin gia tăng và gây ra hội chứng mê sảng ký sinh trùng.

2. Do ảnh hưởng của các rối loạn tâm thần

Hội chứng mê sảng ký sinh trùng có thể là biểu hiện thứ phát của các rối loạn tâm thần như bệnh Parkinson, rối loạn ám ảnh cưỡng chế, trầm cảm, rối loạn lưỡng cực, rối loạn lo âu, tâm thần phân liệt, bệnh Huntington… Một số nghiên cứu còn cho thấy, thiếu sắt và nhiễm HIV cũng góp phần gây ra hội chứng này.

3. Rối loạn chức năng não bộ

Các chuyên gia cũng nhận thấy rằng, rối loạn chức năng não bộ, cụ thể là rối loạn chức năng vòng vân – đồi thị – vỏ đại não cũng có vai trò quan trọng trong cơ chế bệnh sinh. Đây cũng là lý do hầu hết hội chứng mê sảng ký sinh trùng đều xảy ra ở những bệnh nhân có các bệnh lý tâm thần hoặc tổn thương thực thể ở não bộ.

Biểu hiện của hội chứng mê sảng ký sinh trùng

Biểu hiện chính của hội chứng mê sảng ký sinh trùng là bệnh nhân có niềm tin mãnh liệt, không lung lay về việc có các loài sinh vật, bọ đang ngọ nguậy bên dưới da. Hoặc ký sinh trùng đang di chuyển bên trong cơ thể và ăn dần, ăn mòn các cơ quan nội tạng…

Niềm tin này được gọi là hoang tưởng vì được hình thành một cách vô lý mà không có bất cứ logic hay chứng cứ xác thực nào. Ngay cả khi đã được kiểm tra sức khỏe và được bác sĩ khẳng định, bệnh nhân vẫn không từ bỏ niềm tin của mình.

Những người bị hội chứng mê sảng ký sinh trùng thường sẽ có những biểu hiện như sau:

• Khăng khăng về việc có ký sinh trùng, rận, ve, bọ… đang ở bên dưới da hoặc di chuyển vào các cơ quan bên trong.
• Bệnh nhân mô tả rất chân thực cách thức mà ký sinh trùng di chuyển và hủy hoại các cơ quan bên trong.
• Một số người thường xuyên gặp phải cảm xúc châm chích, kiến bò, có cảm giác rằng thứ gì đó đang lúc nhúc bên dưới da.
• Hoang tưởng này khiến một số người tự gây thương tích nhằm loại bỏ ve, rận, chấy hoặc ký sinh trùng. Khi thăm khám, bác sĩ sẽ dễ dàng nhận thấy trên bề mặt da có những tổn thương như vết cắt, vết bầm tím, trầy xước…
• Vì tin rằng ký sinh trùng ở ngọ nguậy dưới da nên người bệnh thường có xu hướng rửa tay quá mức và tắm rửa quá nhiều lần. Hành động này như là cách để bệnh nhân làm sạch ký sinh trùng, bọ, ve…
• Có khoảng 80% bệnh nhân mắc hội chứng mê sảng ký sinh trùng mắc đồng thời với các vấn đề tâm lý, tâm thần khác như rối loạn lo âu, trầm cảm, lạm dụng chất gây nghiện…
• Thường xuyên trăn trở, đau khổ về tình trạng mà bản thân gặp phải khiến cho công việc, các hoạt động sinh hoạt bị gián đoạn.

Hội chứng mê sảng ký sinh trùng có nguy hiểm không?

Giống như các dạng hoang tưởng khác, hội chứng mê sảng ký sinh trùng ảnh hưởng nhiều đến sức khỏe và chất lượng cuộc sống. Thống kê cho thấy, thời gian điều trị hội chứng này kéo dài trung bình khoảng 3 năm. Những trường hợp điều trị tích cực kết hợp với sự hỗ trợ của những người xung quanh đều có chuyển biến tốt, tình trạng hoang tưởng giảm đi đáng kể.

Ngược lại, bệnh nhân không được điều trị sẽ phát triển các rối loạn tâm lý, tâm thần khác như trầm cảm, stress, rối loạn lo âu… Sự đau khổ, phiền muộn do căn bệnh này gây ra cũng khiến cho nhiều người tìm đến bia rượu và chất kích thích để giải tỏa. Tuy nhiên, chất gây nghiện sẽ khiến cho tình trạng hoang tưởng trở nên nghiêm trọng hơn, kéo theo những rối loạn về xúc cảm, giấc ngủ…

Hội chứng mê sảng ký sinh trùng sẽ khiến cho bệnh nhân khó có thể duy trì cuộc sống như trước. Công việc, các hoạt động hằng ngày bị gián đoạn. Một số người phải đối diện với tình trạng thất nghiệp do thường xuyên nghỉ làm để đến bệnh viện kiểm tra sức khỏe, thiếu tập trung và hiệu suất giảm đáng kể so với trước kia.

Bên cạnh đó, bệnh nhân mắc hội chứng mê sảng ký sinh trùng cũng dễ xảy ra mâu thuẫn với những người xung quanh. Người bệnh khăng khăng giữ niềm tin sai lệch dù cho những người xung quanh đưa ra bằng chứng khách quan. Tranh cãi vì thế sẽ gia tăng, không ít bệnh nhân rơi vào hoàn cảnh cô độc, không có người thân và bạn bè.

Chẩn đoán hội chứng mê sảng ký sinh trùng

Hội chứng mê sảng ký sinh trùng sẽ được chẩn đoán dựa trên biểu hiện lâm sàng. Để xác định niềm tin của bệnh nhân là sai lệch, bác sĩ sẽ yêu cầu thực hiện nhiều xét nghiệm nhằm loại trừ các vấn đề thể chất có thể xảy ra.

Hội chứng này được chẩn đoán khi tình trạng hoang tưởng kéo dài ít nhất 1 tháng hoặc lâu hơn. Tương tự như các rối loạn hoang tưởng khác, hội chứng mê sảng ký sinh trùng chỉ được chẩn đoán khi hoang tưởng là biểu hiện duy nhất. Không liên quan đến việc sử dụng chất gây nghiện hay do ảnh hưởng của một bệnh lý thực tổn nào khác.

Để chắc chắn những mô tả của bệnh nhân là hoang tưởng, bác sĩ sẽ yêu cầu kiểm tra sức khỏe toàn diện. Hội chứng mê sảng ký sinh trùng sẽ được chẩn đoán khi bệnh nhân không hề nhiễm ký sinh trùng hay có bất cứ tình trạng nhiễm trùng nào trong cơ thể. Các xét nghiệm sinh hóa, hormone đều cho kết quả bình thường.

Các phương pháp điều trị hội chứng mê sảng ký sinh trùng

Hội chứng mê sảng ký sinh trùng là một dạng hoang tưởng. Vì vậy, hướng điều trị khá tương đồng với các loại hoang tưởng khác.

Cho đến năm 2019, các chuyên gia vẫn chưa thể tìm ra phương pháp tối ưu nhất cho hội chứng này. Dù vậy, việc kết hợp hóa dược và tâm lý trị liệu có thể giúp ích trong việc giảm nhẹ triệu chứng, cải thiện chất lượng cuộc sống cho bệnh nhân.

Các phương pháp được cân nhắc cho bệnh nhân mắc hội chứng mê sảng ký sinh trùng:

1. Sử dụng thuốc

Về bản chất, hội chứng mê sảng ký sinh trùng là một dạng hoang tưởng. Chính vì vậy, sử dụng thuốc chống loạn thần liều thấp có thể làm giảm triệu chứng rõ rệt.

Các loại thuốc được dùng trong điều trị hội chứng mê sảng ký sinh trùng bao gồm:

• Risperidone
• Pimozide
• Aripiprazole
• Ziprasidone
• Olanzapine

Ban đầu, thuốc được dùng liều thấp và tăng dần cho đến khi các triệu chứng thuyên giảm hoàn toàn. Mặc dù mang lại hiệu quả tốt nhưng thuốc chống loạn thần có thể gây ra một số tác dụng phụ. Chính vì vậy, bệnh nhân cần được theo dõi sát sao trong suốt quá trình điều trị.

Hội chứng mê sảng ký sinh trùng thường đi kèm với trầm cảm, rối loạn lo âu và một số rối loạn tâm thần khác. Do đó, một số loại thuốc khác có thể được sử dụng để cải thiện triệu chứng.

2. Tâm lý trị liệu

Bên cạnh liệu pháp hóa dược, liệu pháp nhận thức hành vi (CBT) cũng được cân nhắc cho bệnh nhân mắc hội chứng mê sảng ký sinh trùng. Liệu pháp này giúp bệnh nhân thay đổi niềm tin sai lầm về việc có ký sinh trùng, ve, rận đang ở bên dưới da hoặc di chuyển bên trong cơ thể.

Bên cạnh đó, trị liệu tâm lý còn giúp ích trong việc giảm căng thẳng, đẩy lùi các cảm xúc tiêu cực như đau khổ, lo lắng, muộn phiền… Trang bị cho người bệnh kỹ năng để đối phó với những tình huống căng thẳng trong cuộc sống.

Tuy nhiên, khó khăn khi trị liệu tâm lý cho bệnh nhân mắc chứng mê sảng ký sinh trùng là cần phải thiết lập mối quan hệ tin cậy. Tránh trường hợp người bệnh cho rằng nhà trị liệu cố ý tiếp cận để làm hại họ dẫn đến hành vi không hợp tác và kích động.

Hội chứng mê sảng ký sinh trùng nếu được phát hiện sớm và điều trị tích cực sẽ có cải thiện đáng kể. Nếu không điều trị, có khoảng 10 – 30% trường hợp tự thuyên giảm sau một thời gian. Các trường hợp còn lại sẽ đối mặt với một loạt các biến chứng như trầm cảm, nghiện chất, rối loạn lo âu…

Nếu nghi ngờ ai đó xung quanh bạn mắc hội chứng mê sảng ký sinh trùng, hãy đưa ra lời khuyên cần thiết. Trường hợp người bệnh không hợp tác, có thể cưỡng chế để bệnh nhân được chẩn đoán và điều trị kịp thời.