Rối loạn cảm xúc ở trẻ em: Dấu hiệu nhận biết và điều trị

Rối loạn cảm xúc ở trẻ em có thể liên quan đến những mối quan hệ trong gia đình kém hòa hợp, trẻ bị bắt nạt cô lập hoặc cũng có thể liên quan đến những khiếm khuyết bẩm sinh ở ống thần kinh. Sự quan tâm của gia đình và sự can thiệp điều trị từ các bác sĩ trong giai đoạn sớm sẽ kiểm soát những xu hướng bất thường ở trẻ nhỏ, tuy nhiên cần phải thực sự kiên trì và dành tình yêu thương nhiều hơn cho con.

Rối loạn cảm xúc ở trẻ em là gì?

Rối loạn cảm xúc là bệnh lý có thể gặp ở bất cứ ai, bao gồm cả trẻ em. Theo định nghĩa của IDEA,  bệnh lý này thường được chia thành các dạng chính bao gồm lo âu (anxiety), rối loạn cảm xúc lưỡng cực (bipolar disorder) tâm thần phân liệt (schizophrenia), và trầm cảm (depression). Bệnh làm phá vỡ tư duy, tâm trạng, khiến trẻ có xu hướng ngày càng xa lánh mọi người thậm chí có những suy nghĩ tự gây hại cho bản thân.

Rối loạn cảm xúc ở trẻ em thường gặp các dạng sau

• Rối loạn trầm cảm chính (Major Depression)
• Rối loạn trầm cảm dai dẳng (Persistent depressive disorder hay là dysthymia)
• Rối loạn lưỡng cực (Bipolar disorder)
• Rối loạn xáo trộn cảm xúc (Disruptive mood dysregulation disorder)
• Rối loạn tiền kinh nguyệt (Premenstrual dysmorphic disorder)
• Rối loạn cảm xúc do tình trạng sức khỏe (Mood disoeder due to a general medical condi-tion).
• Rối loạn cảm xúc do chất gây nghiện (Substance-indueced mood disorder)

Tùy vào từng dạng bệnh, thời gian bệnh và giai đoạn bệnh mà mức độ nguy hiểm của từng dạng khác nhau. Tuy nhiên càng điều trị sớm càng hạn chế được mức độ nguy hiểm bệnh gây ra cho tinh thần và sự phát triển của trẻ nhỏ.

Dấu hiệu rối loạn cảm xúc ở trẻ em

Cảm xúc vui buồn thất thường, u uất chán nản, thờ ơ với mọi vấn đề có thể là một trong những triệu chứng của rối loạn cảm xúc ở trẻ em. Tùy vào từng dạng bệnh khác nhau mà mức độ ảnh hưởng tới nhận thức, sức khỏe, kỹ năng xã hội cũng khác nhau nhưng nói chung chất lượng cuộc sống của bé đều bị giảm sút trầm trọng.

Các dấu hiệu bệnh đặc trưng bao gồm

• Rất khó tập trung, bé thường lơ đãng khi làm một việc gì đó do không tìm được sự quan tâm hứng thú
• Trẻ có xu hướng dễ kích động, dễ cáu gắt, dễ gây hấn, phản ứng mạnh hơn bình thường nhất là khi không đạt được một chuyện gì như ý. Chẳng hạn không được mua món đồ chơi yêu thích có thể khiến bé tức giận, gào khóc không ngừng
• Trạng thái buồn phiền u uất, ảm đảm thường chiếm phần lớn tâm trạng thường ngày
• Tâm trạng thay đổi thất thường, thường gặp ở dạng rối loạn cảm xúc lưỡng cực. Theo đó trẻ có xu hướng dễ bị kích động, tâm trạng vui vẻ dâng cao liên tục nhưng xem kẽ với tình trạng buồn chán u uất
• Học tập khó khăn do bé không thể tập trung, không tìm được hứng thú trong học hành nên ít khi đạt được thành tích cao
• Không hài lòng với bất cứ điều gì
• Ương ạnh, khó bảo, lì lợm
• Chóng mặt, buồn nôn, bồn chồn, vã mồ hôi lạnh
• Cảm thấy không có mối liên kết với gia đình, khó khăn trong kết bạn
• Trẻ ngủ ít hoặc dễ mất ngủ khiến tâm trạng luôn trong trạng thái lờ đờ mơ màng
• Thường kêu ca về những tình trạng sức khỏe như đau đầu và mệt mỏi, choáng váng
• Kém tự tin vào bản thân
• Bỏ nhà ra đi hoặc thường xuyên dọa bỏ nhà đi
• Có suy nghĩ lệch lạc, hành vi kỳ lạ bao gồm có xu hướng tự làm hại bản thân
• Trong một số trường hợp nặng, người bệnh có thể tự làm hại bản thân hoặc luôn có những suy nghĩ tiêu cực, thậm chí là tự tử

Nói chung trẻ thường được đánh giá mắc chứng rối loạn cảm xúc nếu có xu hướng không kết nối với gia đình người thân, không xây dựng các mối quan với bạn bè, trường học; không có khả năng học tập nhưng không thể giải thích được lý do thông qua tri giác; có những hành vi không phù hợp với lứa tuổi; tâm trạng buồn chán u uất điển hình hoặc sợ hãi khi đến những nơi đông người, đặc biệt là trường học. Tuy nhiên nếu những hành vi tiêu cực của bé xuất phát từ những ảnh hưởng từ xã hội (socially maladjusted) có thể không được coi là rối loạn cảm xúc.

Tùy từng dạng rối loạn cảm xúc ở trẻ em và mức độ bệnh mà các triệu chứng cũng có thể thay đổi hay thêm/ bớt nhiều dấu hiệu. Vì vậy ngay khi phát hiện những bất thường trong hành động và cảm xúc của trẻ nhỏ, phụ huynh cần nhanh chóng đưa bé đi khám sớm để được chuẩn đoán chính xác và có hướng điều trị kịp thời.

Nguyên nhân gây rối loạn cảm xúc ở trẻ em

Theo Phân tâm học, các vấn đề tâm lý xuất phát từ chính gia đình là một trong những nguyên nhân chủ yếu khiến bé mắc chứng rối loạn cảm xúc. Phát hiện chứng xác nguyên nhân gây bệnh cũng là yêu tố hàng đầu để có thể điều trị và hạn chế tối đa nguy cơ bệnh tái phát trở lại sau điều trị.

Cụ thể, theo những nghiên cứu, rối loạn cảm xúc ở trẻ em có thể liên quan đến những tác nhân sau

• Nguyên nhân môi trường sống: có thể do những biến cố tâm lý trong gia đình, cha mẹ thường xuyên cãi nhau, đánh nhau, bận rộn làm việc, trẻ thiếu tình yêu thương từ cha mẹ, cô độc hoặc bị cô lập, bắt nạt tại trường học.
• Nguyên nhân di truyền: Một số nghiên cứu cho thấy  trong gia đình nếu có cha hay mẹ mắc các vấn đề về tâm lý trước đó thì đời con cũng có thể gặp rất nhiều ảnh hưởng, điển hình như chứng rối loạn cảm xúc
• Yếu tố sinh học:  khiếm khuyết bẩm sinh ở ống thần kinh trong giai đoạn thai kỳ nhưng không được phát triển sớm hoặc dẫn truyền thần kinh không bình thường,…Các nghiên cứu trên thực tế ở người bệnh đã tìm thấy những  tổn thương đa dạng trên nhiều hệ thống dẫn truyền thần kinh tại các vùng khác nhau của não bộ.

Thực tế các tác nhân trên đây vẫn chưa phải yếu tố gây bệnh hoàn toàn gây bệnh bởi các nghiên cứu chuyên sâu hiện nay vẫn chưa xác định được chính xác nguyên nhân gây bệnh. Tuy nhiên khi gặp một trong những yếu tố trên bé thường có xu hướng dễ mắc bệnh hơn.

Hướng điều trị rối loạn cảm xúc ở trẻ em

Tùy theo dạng bệnh và mức độ bệnh là hướng điều trị khác nhau. Bác sĩ có thể chỉ định một số loại thuốc để kiểm soát hành vi của trẻ và giúp bình ổn tâm trạng của con. Tuy nhiên gia đình luôn là một trong những yếu tố đóng vai trò quan trọng nhất trong điều trị rối loạn cảm xúc ở trẻ em. Có sự quan tâm chăm sóc của cha mẹ sẽ giúp trẻ cảm nhận được tình yêu thương chân thành, từ đó giảm được các hành vi bất thường tiêu cực.

1. Điều trị bằng y khoa

Tùy mức độ bệnh và lứa tuổi của trẻ mà bác sĩ sẽ chỉ định những nhóm thuốc khác nhau với định lượng khác nhau. Những loại thuốc được chỉ định chủ yếu bao gồm

• Thuốc chống loạn thần nhằm kiểm soát được những hành vi bất thường có thể tự gây hại cho bản thân hay những người xung quanh
• Chống trầm cảm để giảm các trạng thái u uất chán nản, kém tập trung và cũng để ngăn ngừa những suy nghĩ tiêu cực như sự sát ở trẻ.
• Có thể bổ sung thêm một số vitamin tốt cho trí não và thể chất

Tuy nhiên phụ huynh cần biết rằng việc sử dụng các loại thuốc với trẻ em cũng như một con dao hai lưỡi. Các vấn đề tâm lý như rối loạn cảm xúc ở trẻ em không thể điều trị hoàn toàn bằng thuốc mà chỉ giúp hỗ trợ phần nào để kiểm soát tâm lý của bé tạm thời. Việc để trẻ dùng thuốc kéo dài không những không hiệu quả mà còn khiến bé bị phụ thuộc vào thuốc đồng thời ảnh hưởng rất nhiều đến các cơ quan như gan, thận.. Từ đó làm hạn chế sự phát triển của trẻ nhỏ về cả thể chất và tinh thần.

Mặt khác việc lạm dụng các loại thuốc chống trầm cảm còn có nguy cơ gây bệnh rối loạn hưng cảm nhẹ hoặc rối loạn hưng cảm thực sự. Ngoài ra khi sử dụng các thuốc chống loạn thần còn cần chú ý đến việc bù nước và điện giải, tăng cường dưỡng chất, vệ sinh răng miệng sạch sẽ nhằm hạn chế nguy cơ kiệt quệ về thể chất và tinh thần.

Hầu hết ở trẻ em thường ít được dùng liệu pháp sốc điện. Tuy nhiên trong một số trường hợp trẻ mắc bệnh trong giai đoạn nặng, những hành vi tiêu cực ngày càng trầm trọng, việc dùng thuốc không còn đem lại tác dụng tốt nhất bác sĩ có thể chỉ định liệu pháp sốc điện nhằm ngăn ngừa những ảnh hưởng nguy hiểm hơn khi bé không kiểm soát được tinh thần.

Tốt nhất với mọi biện pháp y khoa được dùng trong điều trị rối loạn cảm xúc ở trẻ em cần phải có chỉ định thăm kham từ bác sĩ chuyên môn. Tuyệt đối không tự y dùng bất cứ phương pháp điều trị nào nếu không có sự hướng dẫn của các chuyên gia vì sẽ có thể tự gây hại cho chính bé.

2. Điều trị tâm lý

Cha mẹ hãy đưa bé đi thăm khám các bác sĩ tâm lý ngay khi phát hiện các triệu chứng tâm lý bất thường. Nếu tình trạng tâm lý lúc này chưa quá trầm trọng có thể bác sĩ sẽ chưa cần chỉ định dùng thuốc. Chủ yếu điều trị tâm lý với bác sĩ nhằm thay đổi nhận thức và thay đổi những hành vi sai lệch cho trẻ, đưa bé về với cuộc sống bình ổn thông thường đúng với lứa tuổi trẻ.

Thông qua những buổi trò chuyện và trị liệu tâm lý, bác sĩ cũng sẽ tìm hiểu những nguyên nhân khiến môi quan hệ trở nên khó khăn, bé không muốn tiếp xúc ai. Kèm theo đó bác sĩ cũng sẽ hỗ trợ hướng dẫn gia đình và những người thân xung quanh việc chăm sóc, cách trò chuyện với trẻ để bé mở lòng và giao tiếp nhiều hơn.

3. Vai trò của gia đình trong điều trị rối loạn cảm xúc ở trẻ em

Trong điều trị các vấn đề về tâm lý, gia đình luôn đóng vai trò quan trọng kéo dài suốt thời gian chữa trị cũng như về lâu dài để ngăn ngừa nguy cơ tái phát. Đặc biệt với những tác nhân gây bệnh ở trẻ nhỏ có liên quan đến những ám ảnh quá khứ về gia đình thì càng cần phải giải quyết, gỡ bỏ được khúc mắc này trong tâm trí trẻ, từ đó tâm bệnh mới có thể được giải quyết.

Vậy gia đình nên làm gì để điều trị tốt nhất cho con?

• Thể hiện tình yêu thương chân thành, nói chuyện với con nhiều hơn, đọc truyện cho con nghe trước khi đi ngủ để khơi gợi những ý nghĩ phát triển bình thường của trẻ
• Tôn trọng những sở thích phù hợp lành mạnh của bé, nếu được hãy cùng chơi với con
• Quan sát trẻ nhiều hơn để đề phòng những hành vi bất thường, tuy nhiên cần thực sự kéo léo để không làm con cảm thấy đang bị kiểm soát gò bó
• Kích thích trí tò mò tập trung của con bằng các cho bé thử những trải nghiệm mới thú vị
• Luyện cho bé tính tập trung và kiên nhẫn, chẳng hạn cùng bé đi leo núi hay chơi những trò chơi cần sự tập trung
• Không tạo áp lực hay làm trẻ cảm thấy cô đơn
• Cùng bé tập thể dục và có lối sống lành mạnh hơn
• Bổ sung đầy đủ các dinh dưỡng cần thiết để giúp bé khỏe mạnh hơn, nhất là khi đang dùng thuốc
• Tuyệt đối hạn chế các xung đột, tranh cãi trong gia đình khi đang có mặt bé. Không thực hiện bạo lực hoặc các hành vi gây hại có thể tác động đến tâm trí bé, khiến bé học theo
• Thực sự kiên nhẫn và kiên trì trong điều trị bởi thời gian có thể kéo dài, không phải ngày một ngày hai là bệnh có thể khỏii

Hiện tại cũng có một số trường học đặc biệt dành cho những trẻ em gặp các vấn đề về tâm lý. Nếu tình trạng của bé khá nặng, phụ huynh có thể tham khảo đưa đến học tập tại đây để được các bác sĩ, giáo viên có kinh nghiệm chuyên môn có hướng chăm sóc phù hợp hơn. Bởi các trường học bình thường mục đích chính vẫn là dạy và học, không thể giúp bạn có thể kiểm soát được những hành vi của trẻ hoàn toàn.

Nói chung chính tình yêu thương của gia đình sẽ làm cảm hóa và điều trị những vết lương lòng của trẻ tốt nhất. Bạn cũng có thể đưa con về quê chơi với ông bà bởi không khí trong lành yêu tĩnh, sự chan hòa của con người xung quanh và tình yêu thương vô bờ bến của ông bà luôn giúp việc điều trị bệnh đạt những kết quả tốt hơn.

Rối loạn cảm xúc ở trẻ em có thể ảnh hưởng đến sự phát triển về cả thể chất lẫn trí não cũng như tương lai của trẻ nhỏ. Vì vậy phụ huynh cần phải dành sự quan tâm nhiều hơn đến con để sớm phát hiện những dấu hiệu bất thường và có hướng khắc phục phù hợp, tránh tối đa những trai cãi bạo lực xảy ra trước mặt trẻ để hạn chế những ảnh hưởng xấu khác.