Bệnh rối loạn hành vi ở trẻ em: Dấu hiệu nhận biết và chữa trị

Bệnh rối loạn hành vi ở trẻ em khiến bé thường xuyên có những xu hướng hành động bất thường, hung hãn quá mức, thích bạo lực hoặc thực hiện những điều trái với quy tắc luật lệ bình thường. Phát hiện và điều trị càng sớm sẽ càng giúp kiểm soát hành vi, định hướng bé trở lại đúng chuẩn mực của đạo đức xã hội bình thường.

Bệnh rối loạn hành vi ở trẻ em là gì?

Thông kê cho thấy trên thế giới hiện nay có đến 20% trẻ em và thanh thiếu niên mắc chứng rối loạn hành vi. Hiểu đơn giản thì người mắc bệnh này thường xuyên có những hành động sai trái bất thường, trái với những quy chuẩn được đề ra. Bé không kiểm soát được các hành vi sai trái của mình và cảm thấy vô cùng khó khăn nếu cần phải làm đúng như điều lệ phép tắc.

Trẻ mắc bệnh này thường kém nhận thức được hành vi của mình có thể gây hại cho người khác. Đặc biệt nhóm trẻ tăng động thường rất dễ mắc chứng này bé không điều tiết cảm xúc, chân tay luôn ngọ ngoậy không ngừng nên không kiểm soát được chính việc mình làm.

Rối loạn hành vi ở trẻ em thường khởi phát ở nhóm trẻ dưới 10 tuổi. Với nhóm trẻ trên 10 tuổi được tính là thanh thiếu niên. Bệnh có xu hướng ít khởi phát ở người lớn mà thường được kéo dài từ trẻ nhỏ đến khi trưởng thành mà không được điều trị. Tùy vào các triệu chứng mà bệnh có thể chia thành những dạng sau

• Rối loạn thách thức chống đối
• Rối loạn cư xử, ăn cắp vặt hay phóng hỏa
• Rối loạn bùng phát gián đoạn

Việc điều trị bệnh rối loạn hành vi cần phải tiến hành sớm để hạn chế tối đa những thiệt hại nguy hiểm khác đến bản thân và tránh những suy nghĩ lệch lạc của trẻ nhỏ.

Dấu hiệu nhận biết rối loạn hành vi ở trẻ em

Trong mắt những người xung quanh, trẻ mắc chứng rối loạn hành vi thường được coi là nghịch ngợm quá mức hoặc được xếp vào nhóm hư hỏng quậy phá chứ rất ít người cho rằng bé đang gặp các vấn đề trong đời sống tinh thần. Bé thường hành động một cách bốc đồng mà ít nghĩ đến hậu quả, đôi khi chính bản thân bé cũng không thể xác định những việc mình đang làm có thể gây hại hay làm người khác có chịu.

Những dấu hiệu điển hình cho thấy trẻ có thể mắc chứng rối loạn hành vi bao gồm

• Không có lòng yêu thường động vật, cây cối, đồ vật. Bé thường xuyên bắt nạt chó mèo, khiến chúng đau đớn, bứt hoa, phá cây hay đập phá đồ đạc
• Khiến người khác sợ hãi thông qua những hành động hung hãn, chẳng hạn giật tóc bạn nữ, đánh nhau gây hấn với những người xung quanh, làm tổn thương người khác thông qua cả lời nói và hành động. Trẻ mắc chứng rối loạn hành vi thường có xu hướng thích bắt nạt người khác và bạo lực hơn các trẻ đồng trang lứa bình thường
• Thường xuyên chọc phá những người xung quanh khiến họ khó chịu, đôi khi có cả những trò chơi ác ý
• Có tính táy máy, ăn cắp vặt
• Nói dối, nghỉ học, trốn học
• Cảm thấy cô đơn do bị mọi người xa lánh
• Khó thích ứng với xã hội, trường học do có nhiều phép tắc khuân khổ
• Có thể hỗn hào với người lớn
• Học hành sa sút yếu kém
• Khi trẻ bị kiểm soát sẽ cảm thấy bức bối, khó chịu, bùng nổ, gào thét xung quanh

Bệnh khi mới khởi phát trẻ thường có xu hướng dễ cáu gắt, hung hãn hơn bình thường

Các dấu hiệu mắc bệnh có thể tăng từ nhẹ tới nặng, chẳng bạn ban đầu chỉ là thói quen táy máy, ăn cắp vặt nhưng dần dần trạng thái hồi hộp khi làm điều sai trái khiến bé bị kích thích và thực hiện những ý tưởng trộm cướp lớn hơn. Đặc biệt nếu phụ huynh không sớm phát hiện và định hướng phù hợp, những sai lệch về nhận thức càng trầm trọng hơn, thậm chí rất khó để khắc phục.

Nguyên nhân gây rối loạn hành vi ở trẻ em

Rất nhiều nguyên nhân có thể là nguyên nhân khiến trẻ có những dị dạng trong nhận thức. Thường liên quan nhất chính là những vấn đề trong tâm lý thủa nhỏ khiến bé sai lệch về suy nghĩ, dần dần bị ám ảnh bởi những điều đó và không thể tìm được lối đi đúng đắn. Thường rất nhiều yếu tố xuất hiện khiến bé dễ bị sai lệch và nhận thức, ít khi chỉ liên quan đến một yếu tố.

Các tác nhân chính dễ gây rối loạn hành vi ở trẻ em bao gồm

• Do các yếu tố sinh học liên quan đến các vấn đề di truyền, các rối loạn chuyển hóa…Theo đó nếu trong gia đình có cha/ mẹ mắc các vấn đề về tâm ý trước đó rất dễ gây ra các ảnh hưởng bất thường của con. Những tổn thương trong quá trình mang thai ở mẹ, dùng thuốc quá mức cũng rất dễ gây ra các vấn khiếm khuyết ở ống thần kinh cho thai nhi.
• Do các chấn thương gây tổn thương thùy trái – cơ quan đảm nhiệm các vấn đề về nhận thức, hành vi, biểu đạt cảm xúc nên khiến bé có thể hiểu chậm hoặc kém trong việc thực hiện những hành vi đúng đắn
• Do các yếu tố từ môi trường sống xung quanh chính là một trong những tác nhân chính khiến bé dễ gặp những vấn đề bất thường về tâm lý, chẳng hạn như trẻ bị lạm dụng, bị bạo hành, gia đình kém hạnh phúc, cha mẹ nghiện ngập, anh chị bạo lực hay có lối sống đồi trụy. Trẻ bị cô lập hay bắt nạt cũng rất dễ mắc chứng bệnh này.

Thông kê thực tế cho thấy, những yếu tố trong xã hội chiếm đến 3/4 nguyên nhân gây bệnh. Các yếu tố còn lại chỉ chiếm khoảng 1/4 số ca bệnh. Ngoài ra các bé nam và những trẻ từng có cuộc sống cực khổ cũng là đối tượng co mắc bệnh.

Rối loạn hành vi ở trẻ em có nguy hiểm không?

Rối loạn hành vi ở trẻ em không chỉ gây nguy hiểm cho chính bản thân bé mà còn gây hại cho cả gia đình và xã hội. Ở lứa tuổi trẻ em, các dấu hiệu bệnh chỉ đơn giản là bắt nạt bạn bè, táy máy nhưng càng lớn các hành vi sẽ càng trầm trọng hơn như đánh nhau, cướp giật, hiếp dâm thậm chí là các vấn đề liên quan đến pháp luật nếu không tìm được những người đồng hành đúng đắn.

Trẻ nhỏ như những trang giấy trắng, bé chưa nguy nghĩ nhiều nên đôi khi cũng không nhận thức được mình đã làm gì. Việc bị bạn bè xa lánh tẩy chay càng khiến trẻ khó chịu và nổi loạn hơn và khao khát được thể hiện. Bệnh nếu tiến triển đến giai đoạn trưởng thành mà không được kiểm soát sẽ rất khó khắc phục hoàn toàn, trẻ phải sống cuộc sống bấp bệnh khó khăn, dễ làm những công việc phi pháp.

Bên cạnh đó nếu tình trạng bệnh kéo dài đến tuổi trưởng thành còn có thể gây ra các vấn đề tâm lý khác như rối loạn đa nhân cách,  rối loạn nhân cách phản xã hội khiến việc điều trị gặp nhiều khó khăn hơn.

Mặt khác gia đình thường đóng vai trò lớn trong điều trị nhưng đôi khi đây chính là tác nhân khiến tư tưởng bé sai lệch. Do đó trong trường hợp này thường gặp khó khăn trong điều trị. Thống kê cho thấy rất nhiều tội pháp trôm cướp, hiếp dâm đều có tiền sử mắc chứng rối loạn hành vi thủa nhỏ. Do đó mới nói rằng rối loạn hành vi ở trẻ em gây nguy hại cho chính gia đình và xã hội.

Hướng điều trị rối loạn hành vi ở trẻ em

Cần chú ý rằng không phải cứ con quậy phá là mắc chứng rối loạn hành vi. Phụ huynh khi thấy các dấu hiệu nhận thức bất thường của con trẻ nên đưa bé đến bác sĩ để được chẩn đoán. Việc điều trị để đạt hiệu quả tuyệt đối cần có sự kết hợp giữa phác đồ của bác sĩ, sự quan tâm của gia đình và các hoạt động hòa nhập với xã hội.

1. Điều trị Y khoa

Thường bác sĩ sẽ hỏi trẻ khoảng 3 vấn đề và lắng nghe câu trả lời của con. Thông qua đó bác sĩ sẽ xác định liệu có những bất thường trong tính cách, xu hướng hành vi không. Nếu các triệu chứng này xuất hiện trên 6 tháng, trẻ không biết kết nối các mối quan hệ thì có thể tạm xác nhận bệnh.

Qua những kết quả thu nhận được, bác sĩ sẽ lên các phác đồ điều trị phù hợp. Bác sĩ có thể áp dụng điều trị cá nhân cho bé hoặc tập trung nhiều trẻ có tình trạng tương tự để điều trị theo nhóm. Tuy nhiên ở trẻ nhỏ, việc điều trị theo nhóm do bé chưa thực sự nhận thức được những nguy hại từ hành vi của bản thân. Thường bác sĩ có tể hướng tới trị liệu tâm lý hành vi (Cognitive behavior therapy) cho riêng cá nhân bé.

Với tình trạng bệnh nặng hơn, bác sĩ có thể xem xét chỉ định một số thuốc phù hợp để kiểm soát những suy nghĩ bộc phát hay xu hướng bao lực của bé. Bao gồm

• Thuốc chống tâm thần đặc biệt Risperidone để kiểm soát tạm thời xu hướng hung hăng, giận dư, bạo lực và bắt nạt người khác của trẻ.
• Methylphenidate và alpha agonist là nhóm thuốc kích thích thường dùng cho bệnh nhân  ADHD ( trẻ mắc chứng rối loạn tăng động giảm chú ý) hoặc trẻ CDD (rối loạn hành vi gây rối) làm giảm các kích động
•  Lithium và Acid Valproic ( Depakote) giúp ổn định cảm xúc để hạn chế những hành vi bộc phát

Tuy nhiên việc dùng thuốc không thể mang tác dụng tuyệt đối, ngược lại còn gây hại cho sức khỏe trẻ nhỏ nếu dùng lâu dài. Vì vậy bác sĩ thường ưu tiên trị liệu tâm lý để hướng trẻ đến những nhận thức đúng đắn hơn. Trẻ càng lớn càng khó để điều chỉnh suy nghĩ nên phù huynh cần sớm phát hiện để đưa con đi điều trị.

2. Cho bé tham gia các hoạt động rèn luyện tính kiên nhẫn

Những hành động bộc phát thường do trẻ thiếu suy nghĩ vì vậy song song với việc thay đổi nhận thức  cần rèn luyện tính kiên nhẫn để bé có thể kiểm soát tốt hành động và cảm xúc của bản thân hơn. Điều này cũng rất có ích cho trẻ mắc chứng tăng động để bé có tăng khả năng tập trung hơn.

Chẳng hạn với bé nữ phụ huynh có thể hướng dẫn bé học đan, thêu thùa, trồng cây. Với trẻ nam có thể thực hiện các bộ môn xếp hình, giải đố… Hãy hướng trẻ đến những hoạt động có tính nhân văn, thể hiện tình yêu thương để kìm hãm bớt xu hướng hung hãn bạo lực của trẻ. Chẳng hạn rủ bé trồng cây, chăm sóc cây cối, cách chăm sóc thú cưng..

Ngoài ra ở trẻ nhỏ phụ huynh cũng có thể kể chuyện hay cùng đóng vai diễn dịch cho trẻ để hướng trẻ đến những suy nghĩ tốt đẹp phù hợp. Thời gian đầu việc này có thể khá khó khăn do bé không hứng thú, tuy nhiên phụ huynh nên khích lệ bé, cùng bé thực hiện hoặc hướng tới các phần thưởng chẳng hạn để kích thích trẻ vui vẻ hơn.

Chú ý cho bé tránh xa việc sử dụng các thiết bị công nghệ như điện thoại, máy tính bảng quá nhiều. Trẻ nhỏ cực kỳ tò mò nên có thể tìm những điều không phù hợp, nhất là khi bị cha mẹ cấm cản bé sẽ càng khao khát thực hiện. Thay vì cấm tiệt bé sự dụng phu huynh có thể cùng bé đề ra một lời hứa nhỏ nhỏ, chẳng hạn như học bài xong mới được dùng máy tính để bé có động lực thực hiện hơn.

3. Vai trò của gia đình

Rối loạn hành vi ở trẻ em không phải là một bệnh có thể điều trị dễ dàng nên phụ huynh cần thực sự kiên trì và quyết tâm để có những hiệu quả tốt nhất. Phụ huynh thường có xu hướng kiểm soát bé chặt chẽ để ngăn chặn những hành vi sai trái nhưng điều này càng khiến bé cảm thấy dễ tức dận và cố gắng thực hiện nó cho bằng được.

Vì vậy phụ huynh cần phải tinh tế và nhẹ nhàng hơn trong cách chăm sóc con cái đang bị bệnh rối loạn hành vi. Hãy tham khảo thêm với bác sĩ để biết cách kiểm soát bé sao cho phù hợp để không làm bé thấy gò bó khó chịu. Thay vì để trẻ chơi một mình khiến bé có những hành vi sai lệnh hãy dành thời gian chơi với bé nhiều hơn vừa để kiểm soát bé vừa để dễ dàng định hướng qua từng hành động.

Trong suốt quá trình chăm sóc hãy luôn hướng bé tới những điều vui vẻ tích cực, yêu thương con người, tránh xa những cái xấu, đặc biệt là những bộ phim không phù hợp với lứa tuổi. Ngoài ra còn cần phối hợp với nhà trường trong việc điều trị để có phương pháp định hướng tốt hơn trong lúc bé học tập.

Riêng với trường hợp bé mắc bệnh có liên quan đến sự rối ren trong gia đình, nếu cảm thấy không phù hợp, bác sĩ có thể xem xét đưa bé đến môi trường lành mạnh hơn để điều trị hiệu quả nhất.

Rối loạn hành vi ở trẻ em hiện nay vẫn chưa được nhiều người biết và nhận thức rộng rãi dẫn đến số trẻ em mắc bệnh kéo dài đến độ tuổi trưởng thành ngày càng cao. Hy vọng bài viết này đã đưa đến những thông tin hữu ích để việc điều trị và phòng tránh bệnh này ở trẻ em đạt hiệu quả tốt hơn.