Rối loạn hành vi ở thanh thiếu niên: Những điều cần biết

Ảnh hưởng từ phim ảnh, sách báo không phù hợp với lứa tuổi, bạo lực gia đình, cha mẹ đặt quá nhiều áp lực đều là những nguyên nhân gây rối loạn hành vi ở thanh thiếu niên. Phát hiện và điều trị bệnh kịp thời sẽ giúp định hướng bé tới những nhận thức phù hợp, tránh việc đi sai lệch và vướng vào những vòng lao lý của luật pháp.

Rối loạn hành vi ở thanh thiếu niên là gì?

Rối loạn hành vi ở thanh thiếu niên là những bất thường trong hành động, suy nghĩ, cảm xúc ở trẻ vị thành niên hoặc thiếu niên. Nghiên cứu cho thấy có đến hơn 20% thanh thiếu niên hiện nay mắc chứng rối loạn hành vi và gây ra rất nhiều hậu quả nghiêm trọng. Rối loạn hành vi ở thanh thiếu niên thường bắt đầu trong độ tuổi từ 13- 18, sau đó vẫn có thể kéo dài đến khi trưởng thành nếu không kiểm soát được.

Trẻ vị thành niên là đối tượng đang trong thời kỳ thay đổi về tâm sinh lý. Con có thể tò mò rất nhiều các vấn đề xung quanh, bao gồm cả những vấn đề không phù hợp với lứa tuổi. Đặc biệt với sự phát triển hiện nay của thời đại công nghệ thông tin, tất cả đều được tìm thấy chỉ với một chiếc điện thoại thông minh khiến trẻ có xu hướng dậy thì sớm hơn bình thường. Tuy nhiên nếu không có sự định hướng phù hợp, trẻ rất dễ bị lệch lạc nhận thức, có những tư tưởng sai lệch không phù hợp với độ tuổi và quy chuẩn xã hội.

Nguyên nhân gây rối loạn hành vi ở thanh thiếu niên thường được chia làm hai nhóm chính bao gồm:

• Yếu tố sinh học: di truyền từ cha mẹ, những ảnh hưởng từ thần kinh bộ não, dị tật tại ống thần kinh hoàn toàn có thể gây ra tác động khiến bé dễ bị chậm chạp trong suy nghĩ, nhận thức kém hơn bình thường và không kiểm soát được những hành vi cảm xúc của bản thân.
• Sự tác động của môi trường: Xem các sách báo phim ảnh đồi trụy, không hợp với độ tuổi; trẻ chịu chấn động tâm lý trong thời thơ ấu; gia đình kém hạnh phúc, bố mẹ ly hôn, đánh nhau, trong gia đình có người nghiện ngập, có đời sống sa đọa; phương pháp giáo dục quá khắt khe, cha mẹ đặt quá nhiều áp lực kỳ vọng lên con khiến con không có thời gian nghỉ ngơi, thư giãn.

Các nghiên cứu trên thực tế cũng cho thấy, có đến 3/4 số trẻ mắc bệnh đều có liên quan đến sự tác động từ đời sống. Ngày nay do công việc bận rộn, phụ huynh thường bỏ mặc bé tự xoay sở với những vấn đề trong cuộc sống nhưng vẫn đặt ra những mục tiêu khó khăn để bắt con phải thực hiện.

Trẻ trong độ tuổi này bắt đầu có thêm nhiều khát vọng ước mơ, khi không được thực hiện hoặc đáp ứng sẽ dễ sinh ra chán nản, mệt mỏi dẫn đến tâm sinh lý bình thường. Bên cạnh đó với những trẻ được phụ huynh cho tiếp xúc với điện thoại sớm, xem những chương trình không phù hợp còn có thể gây rối loạn hành vi trẻ em kéo dài tới thời điểm vị thành niên.

Triệu chứng rối loạn hành vi ở thanh thiếu niên

Nghịch ngợm quá mức, bắt nạt bạn bè, tính tình hung hãn có thể là một trong những dấu hiệu đặc trưng của người bị rối loạn hành vi. Tuy nhiên những người xung quanh hay chính phụ huynh thường cho rằng đây là bản tính của bé, ít cho rằng đây là bệnh. Đồng thời khi thấy con có những tính cách bất thường như vậy nhưng thường chỉ cố gắng kìm kẹp con chặt hơn khiến bé gặp nhiều khúc mắc trong lòng và bệnh trầm trọng hơn.

Những triệu chứng rối loạn hành vi ở thanh thiếu niên đặc trưng bao gồm:

• Tính tình hung hăng, thích gây hấn, bắt nạt người yếu hơn, đánh nhau
• Ăn cắp vặt, trộm cướp đặc biệt ở những người sống trong hoàn cảnh khó khăn
• Bắt nạt quá đáng
• Dùng vũ khí đánh nhau
• Bỏ nhà đi hoặc thường xuyên đe dọa bỏ nhà đi
• Đập phá đồ đạc hay phá hoại tài sản
• Trốn học, nói dối, học hành yếu kém, không có sự qua tâm
• Hành hạ súc vật, không có tính thương
• Bắt đầu uống rượu chè và hút thuốc lá, sử dụng các chất kích thích
• Đua đòi, thực hiện những điều mà cha mẹ cấm cản
• Chống đối lại các quy tắc của thôn xóm nơi ở, trường học hay bất cứ nơi nào
• Càn quấy, láo xược, cãi lại cha mẹ hay hỗn hào với người lớn
• Có hoạt động tình dục hay thậm chí là cưỡng hiếp

Các nghiên cứu cho thấy trẻ vị thành niên bị rối loạn hành vi thường có ít nhất 5 trong các triệu chứng trên đây. Bên cạnh đó, bệnh còn chia thành những nhóm sau đây:

• Rối loạn hành vi khu trú trong môi trường gia đình: sự chống đối của bé chỉ xuất hiện trong khu vực gia đình như ăn cắp vặt, hỗn láo với cha mẹ, đập phá đồ đạc của nhà, đe dọa bỏ nhà đi.. Tuy nhiên khi ở bên ngoài bé không thể hiện rõ các đặc trưng tính cách này nhiều. Đối tượng mà người bệnh thường hay nhắm tới để thể hiện những cảm xúc bất ổn thường là dị ghẻ, cha dượng hay những người thường có xung đột với bé.
• Rối loạn hành vi ở những đối tượng kém thích ứng với xã hội: lúc này sự chống đối của bé có thể chỉ được biểu hiện bên ngoài khu vực gia đình. Trẻ thường có xu hướng bộc lộ cảm xúc đơn độc, chẳng hạn như bắt nạt, trấn lột kẻ yếu; phá hoại tài sản; bắt nạt trẻ con và động vật. Thường tình trang này xảy ra trên những trẻ từng bị cô lập, bắt nạt, bạn bè xa lánh, bị cách lý, bị bỏ rơi.. Những trẻ trong gia đình không lạnh phúc, thường bị đánh đập và sợ hãi khi ở nhà cũng có thể mang tính cách thù hằn, hung hãn
• Rối loạn hành vi ở những đối tượng còn thích ứng với xã hội: còn được biết đến là  rối loạn hành vi ở ngoài gia đình và theo nhóm. Theo đó trẻ sẽ không thực hiện các hành vi của mình ở nhà đơn độc mà thường gia nhập vào những hội nhóm để cùng nhau thực hiện. Trẻ có thể bị cuốn hút vào những hội nhóm của những thanh niên xấu xa, thường xuyên phá làng xóm, đánh nhau, rượu chè, hút thuốc lá.. hoặc chính bé là người đứng lên lập những hội này. Khi tạo thành một đội nhóm thì các hành vi càng tăng dần mức độ nguy hiểm vì luôn có bạn bè trong nhóm ủng hộ, trong khi những điều này lại bị cha mẹ cấm cản, xã hội kỳ thị.

Đặc biệt ở lứa tuổi này thường được đánh giá là rất khó bảo bởi càng khi bố mẹ cấm cản thì bé lại càng bị kích động hơn, nhất là nếu bé bị rối loạn hành vi.

Ảnh hưởng của rối loạn hành vi ở thanh thiếu niên

Lệch lạc trong nhận thức khiến người bị thành niên thường có những hành động, cảm xúc sai lệch. Chẳng hạn việc phá hoại của công là hoàn toàn sai trái nhưng bé lại tìm thấy được niềm vui trong đó, mặc dù cho mẹ cấm đoán nhưng các bạn đồng trang lứa lại rất ủng hộ. Điều này làm người bệnh càng hào hứng với việc chống đối lại các quy tắc chuẩn mực.

Bên cạnh đó, đôi khi trẻ không thực sự nhận thức được việc mình làm là sai trái. Ví dụ như bé thấy những “chuyện người lớn” trên TV và sách báo nên cũng tò mò thực hiện theo, hoàn toàn không định hình được chính xác mức độ sai trái hay nguy hiểm.

Những hành vi thực hiện của người bệnh cũng ngày càng có xu hướng táo bạo hơn khiến những người xung quanh sợ hãi và xa lánh. Trẻ có cảm giác đơn độc và càng khao khát thực hiện những điều sai trái để tạo niềm vui và được chú ý hơn. Đồng thời bé cũng có nguy cơ vướng vào vòng lao lý, đi tù do thường xuyên thực hiện các hành vi ngược lại với quy chuẩn của xã hội đã được đề ra.

Việc điều trị sai hướng hay quá muộn khiến trẻ khó quy về với cuộc sống bình thường, đời sống gặp nhiều bấp bênh và khó khăn, tương lai của bé cũng kém tươi sáng.

Biện pháp chẩn đoán rối loạn hành vi ở thanh thiếu niên

Không phải bất cứ trẻ nào hư hỏng, quậy phá quá mức cũng là mắc chứng rối loạn hành vi ở thanh thiếu niên. Phụ huynh cũng không thể chẩn đoán bệnh mà cần tìm đến các bác sĩ tâm lý để thăm khám và chẩn đoán. Bên cạnh khám tổng quát để tìm các bất thường, bác sĩ sẽ chẩn đoán thông qua việc kiểm tra tâm lý để có kết quả tốt nhất.

Theo đó bác sĩ sẽ có thể đưa các các câu hỏi hay tình huống để xem xét về hành động và cách giải quyết của bé. Các chẩn đoán cụ thể bao gồm:

• Hành vi rối loạn phải là vượt mức độ bình thường so với lứa tuổi
• Các hành vi bất thường nằm trong số các dấu hiệu phía trên, đã xuất hiện trên 6 tháng và được lặp lại thường xuyên

Bên cạnh đó bác sĩ còn cần phân tích xác định rối loạn hành vi nhằm tránh nhầm lẫn với các rối loạn tâm thần khác như trầm cảm, tâm thành phân liệt, rối loạn nhân cách… khiến việc điều trị đi sai hướng. Do đó phụ huynh cần đến những cơ sở y tế chuyên khoa, trao đổi kỹ hơn với các bác sĩ chuyên môn để có hướng điều trị phù hợp nhất.

Hướng điều trị rối loạn hành vi ở thanh thiếu niên

Tùy vào mức độ hành vi, lứa tuổi và tình trạng bệnh bác sĩ sẽ chỉ định những phương pháp điều trị khác nhau. Thường những triệu chứng sẽ có xu hướng giảm nhẹ đi khi trưởng thành nhưng cũng có thể vẫn tiếp tục kéo dài những dấu hiệu chống đối và gây hại rất nhiều cho gia đình xã hội. Vì thế tốt nhất vẫn nên tiến hành điều trị sớm để hạn chế tối đa tình trạng này.

Việc điều trị rối loạn hành vi ở thanh thiếu niên cần có sự kết hợp khoa học giữa bác sĩ, gia đình người thân, xã hội hay cả những nơi bé đang học tập.

1. Điều trị y khoa

Qua các cuộc trò chuyện, bác sĩ sẽ tìm ra phần nào gốc rễ khiến tâm lý hành vi của trẻ vị thành niên bị lạc lối so với những trẻ bình thường. Từ đó đưa ra các nhận thức đúng đắn để giúp bé định hướng đúng đắn về cuộc đời. Đồng thời bác sĩ cũng sẽ hướng dẫn người bênh và gia đình các kiểm soát cảm xúc tốt nhất để hạn chế sự hung hãn, cáu giận khiến con tìm đến những thú vui sai trái.

Một số liệu pháp tâm lý thường được bác sĩ thực hiện bao gồm:

• Liệu pháp nhận thức nhằm điều chỉnh là những nhận thức,  quan niệm sai lầm của thanh thiếu niên
• Liệu pháp tâm lý tập thể được áp dụng cho cho từng nhóm thanh thiếu niên gặp tình trạng tương tự, qua đó cùng khích lệ nhau cố gắng hơn. Tuy nhiên với các trường hợp nặng việc điều trị nhóm đôi khi lại làm phản tác dụng
• Liệu pháp gia đình nếu nguyên nhân gây bệnh có liên quan đến các vấn đề gia đình như cha mẹ ly thân, đời sống phóng túng. Tuy nhiên nếu những rối loạn trong gia đình vẫn chưa được giải quyết, bác sĩ sẽ xem xét việc khuyến khích đưa trẻ đến những môi trường sống, lành mạnh, tác động tới gia đình để giải quyết tốt hơn.
• Liệu pháp tập tính giúp loại bỏ những tính cách xấu và dần quen với những tập tình mới tốt hơn để thanh thiếu niên thích ứng với môi trường, cuộc sống mơi.

Trong trường hợp nặng hơn, bác sĩ có thể chỉ định một số loại thuốc để hỗ trợ tinh thần người bệnh ổn định hơn. Tuy nhiên việc dùng thuốc thường đi kèm khá nhiều tác dụng phụ và chỉ hỗ trợ tạm thời phần nào nên thường không được khuyến khích dùng nhiều.

2. Thay đổi môi trường sống và học tập

Thanh thiếu niên thường rất dễ bị tác động bởi những điều thú vị xung quanh nên có thẻ bị sa ngã vào những điều xấu dễ dàng. Do đó nếu môi trường nơi bé ở đang có nhiều người bạn xấu, xung quanh gia đình thường xuyên xảy ra các xung đột thì phụ huynh nên xem xét việc đưa bé đến môi trường lành mạnh hơn, như vùng quê chẳng hạn. Không khí trong lành nhẹ nhàng ở quê luôn giúp ích rất nhiều để chữa lành những tổn thương cả thể chất và tinh thần.

Với những thanh thiếu có xu hướng bạo lực, thực hiện những hành vi phạm pháp thì nên xem xét đưa bé đến học tại các trường giáo dưỡng. Thường nơi đây sẽ vừa có các bác sĩ, giáo viên về tâm lý, vừa thường xuyên đưa bé tham gia các hoạt động thể chất, lao động thủ công, các hoạt động văn hóa khăn nghệ để đưa bé đến đời sống lành mạnh, khơi gợi tình yêu thương và rèn luyện sự kiên trì cho bé.

Tuy nhiên các trung tâm này chưa thực sự phổ biến ở những vùng quê, chi phí học tập cũng khá cao nên không phải ai cũng đủ điều kiện cho con học tập tại đây.

3. Điều trị tại nhà

Sự hỗ trợ của gia đình và người thân luôn đóng vai trò quan trọng để đưa bé trở lại những con đường đúng đắn. Phụ huynh nên dành nhiều thời gian trò chuyện, chia sẻ với bé như những người bạn để thấu hiểu con nhiều hơn. Hãy hướng bé đến cuộc sống lành mạnh, tích cực, vui vẻ, yêu thương con người, yêu thương động vật nhiều hơn để sưởi ấm trái tim của bé.

Một số hoạt động phụ huynh có thể tham khảo thực hiện cho thanh thiếu niên như

• Tham gia các bộ môn thể thao như đá bóng, cầu lông, bóng chuyền, chạy bộ hay bơi lội
• Trồng cây hay làm vườn
• Cố gắng không ép buộc bé làm điều gì nếu không thích, hãy tôn trọng quyết định của con
• Bổ sung đầy đủ các dinh dưỡng cần thiết
• Học thiền hay yoga để kiểm soát tâm trí tốt hơn
• Tạo không gian riêng tư nhưng vẫn cần tăng tính kết nối với gia đình để con cảm nhận được tình yêu thương ấm áp

Trong thời gian đầu việc kết nối với con có thể gặp nhiều khó khăn do trẻ đang có xu hướng phản nghịch và chống đối. Đồng thời ở những nhóm trẻ 16- 17 tuổi trở lên thường có cái tôi quá cao, việc ép bé vào khuôn khổ nhanh chóng là điều không thể nào. Vì vậy phụ huynh cần phải thực sự kiên trì, yêu thương con nhiều hơn để giúp bé sớm cải thiện được nhận thức, tư tưởng sai lệch của bản thân.

Hướng phòng tránh rối loạn hành vi ở thanh thiếu niên

Để hạn chế tối đa nguy cơ mắc bệnh ở con, phụ huynh cần lưu ý các vấn đề sau

• Thay đổi lối nuôi dậy con, không đặt nặng áp lực học tập, thành tích khiến con bị áp lực
• Tránh dạy con theo hướng quát mắng, đánh con
• Giữ không khí trong gia đình luôn vui vẻ lạc quan, bố mẹ cần hạn chế tối đa việc tranh luận, cãi nhau trước mặt con cái
• Với trẻ nhỏ nên hạn chế cho bé tiếp xúc với công nghệ quá sớm, với trẻ lớn hơn cần có biện pháp kiểm soát về các vấn đề con tìm hiểu
• Tâm sự thường xuyên với con như những người bạn để hiểu con hơn, biết được những tâm tư mong muốn của con. Dù công việc bận rộn tới đâu cha mẹ cũng nên dành khoảng 30 phút để trò chuyện và thể hiện tình yêu thương con
• Tôn trọng sở thích và mong muốn của con
• Hướng bé đến những giá trị nhân văn, yêu thương lẫn nhau giữa những con người với con người, con người với động vật, cong người với cây cối
• Luôn luôn hướng con tới những hoạt động vui vẻ tích cực
• Cho tránh tránh xa những người có tư tưởng xấu, những sách báo hay phim ảnh có tư tưởng đồi trụy
• Cho bé tham gia các hoạt động thể thao để vừa rèn luyện thể lực vừa tốt cho tinh thần.

Rối loạn hành vi ở thanh thiếu niên khiến trẻ lầm đường lạc lối và rất dễ dẫn đến vướng vào vòng lao lý. Chính sự yêu thương của gia đình sẽ sớm bé quay lại tương lai tươi sáng. Cha mẹ cũng cần quan tâm đến đời sống tinh thần của con nhiều hơn, tôn trọng con để con luôn thực sự vui vẻ và hạnh phúc mỗi ngày.