Rối loạn nhân cách ranh giới (BPD) là gì? Điều cần biết

Khi nhắc đến rối loạn nhân cách ranh giới (BPD), nhiều người thường hình dung đến những hành vi, cảm xúc phức tạp của người mắc phải. Từ việc trải qua cơn giận dữ mãnh liệt đến cảm giác trống rỗng, BPD là một thách thức không nhỏ đối với cuộc sống cá nhân. 

Rối loạn nhân cách ranh giới (BPD) là gì?

Rối loạn nhân cách ranh giới (BPD) là rối loạn sức khỏe tâm thần nghiêm trọng được nhận diện qua những cảm xúc và hành vi bất ổn. Những người mắc phải BPD thường trải qua những biến động cảm xúc từ hạnh phúc đến tuyệt vọng chỉ trong một khoảng thời gian ngắn.

Rối loạn BPD có thể xuất hiện ở bất kỳ ai, nhưng hay gặp nhất ở người trên 18 tuổi có tiền sử gia đình mắc bệnh tâm thần. Nó còn làm suy yếu hình ảnh bản thân và sự tự tin của người bệnh. Bệnh nhân sẽ thấy lạc lối, không chắc chắn về sở thích của mình và mục tiêu thay đổi liên tục.

BPD chủ yếu ảnh hưởng đến phụ nữ với khoảng 75% số ca mắc bệnh là nữ giới. Điều đặc biệt ở rối loạn này là sự không ổn định trong các mối quan hệ. Người bệnh khó lòng xây dựng và duy trì nó. Đồng thời trải qua cảm giác bị bỏ rơi, phản bội nên dẫn đến hành vi tự hủy hoại cùng ý nghĩ tự sát.

Nguyên nhân rối loạn nhân cách ranh giới

Nguyên nhân gây ra chứng rối loạn nhân cách ranh giới có thể xuất phát từ những yếu tố liên quan di truyền, môi trường và cơ thể con người. Chúng được làm rõ như sau:

• Di truyền: Nếu trong gia đình có người mắc chứng rối loạn nhân cách ranh giới, khả năng mắc bệnh của các thành viên khác sẽ cao hơn. Điều này khiến cho người bệnh cảm thấy bất lực trong việc kiểm soát tình trạng của mình.
• Cấu trúc và chức năng não: Nghiên cứu cho thấy các khu vực trong não có liên quan đến điều chỉnh cảm xúc và hành vi ở người mắc BPD không hoạt động bình thường gây ra cảm giác bốc đồng, khó kiểm soát cảm xúc.
• Yếu tố môi trường, xã hội: Người mắc BPD thường trải qua thơ ấu bị lạm dụng, bỏ rơi. Số khác lại lớn lên trong hoàn cảnh phải đối mặt với gia đình có tiền sử rối loạn sử dụng chất gây nghiện làm nguy cơ phát triển BPD cũng tăng lên.

Yếu tố nguy cơ của BPD

Để hiểu rõ hơn đối tượng có nguy cơ mắc BPD, cá nhân cần xem xét các yếu tố ảnh hưởng đến sự hình thành của chứng rối loạn này.

• Những người có tính cách nhạy cảm, dễ bị tổn thương có thể dễ mắc BPD hơn
• Các sự kiện căng thẳng trong cuộc sống làm trầm trọng thêm triệu chứng của BPD
• Có nguy cơ cao mắc bệnh nếu người thân trong gia đình mắc bệnh này hoặc những rối loạn tâm lý tương tự
• Có tới 70% trường hợp mắc rối loạn nhân cách ranh giới từng bị lạm dụng tình dục, tinh thần cùng thể chất khi còn nhỏ

Dấu hiệu của rối loạn nhân cách ranh giới

Với sự thay đổi liên tục trong cảm xúc, hành vi và tư duy thì BPD gây ra nhiều khó khăn trong cuộc sống hàng ngày. Dưới đây là những dấu hiệu điển hình mà người mắc BPD thường gặp phải:

• Cảm giác sợ bị bỏ rơi mãnh liệt, hình thành phản ứng cực đoan khi nghĩ đến việc mất đi người thân thiết với mình
• Mối quan hệ không ổn định, thay đổi từ tình yêu nồng nàn đến giận dữ, xa lánh
• Thay đổi nhanh chóng và thất thường trong cách nhìn nhận về bản thân
• Thường xuyên cảm thấy trống rỗng, chán nản và không hài lòng với cuộc sống
• Tâm trạng thay đổi đột ngột, chuyển từ vui vẻ sang buồn bã, tức giận
• Có hành vi tự hủy hoại bản thân, có ý định tự sát xuất hiện nhiều lần
• Hành vi bốc đồng và nguy hiểm như tiêu xài hoang phí, quan hệ tình dục không an toàn
• Khó kiểm soát cơn giận, dễ nổi cáu và gây tổn hại đến các mối quan hệ
• Cảm giác trống rỗng dai dẳng, không ngừng tìm kiếm điều gì đó để lấp đầy khoảng trống trong tâm hồn

Những dấu hiệu này thường xuất hiện từ tuổi trưởng thành và làm ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống của người mắc rối loạn nhân cách ranh giới.

Biến chứng của rối loạn nhân cách ranh giới

Tình trạng rối loạn nhân cách ranh giới khiến người bệnh luôn gặp khó khăn trong công việc và học hành. Bệnh nhân hay thay đổi công việc nhiều lần hoặc thậm chí mất việc do không thể duy trì cảm xúc ổn định. Ngoài ra, BPD cũng khiến người bệnh không thể hoàn thành chương trình giáo dục, làm giảm cơ hội phát triển bản thân và nghề nghiệp.

Trong các mối quan hệ hôn nhân, bạn bè thì BPD có thể tạo ra những xung đột nghiêm trọng. Những cảm xúc mãnh liệt và hành vi bốc đồng làm cho các mối quan hệ trở nên rạn nứt, khiến bệnh nhân trở nên cô đơn và khó kết nối với người khác.

Bên cạnh những vấn đề trong công việc và quan hệ xã hội, người mắc BPD còn có nguy cơ tham gia hoạt động tự hủy hoại bản thân và gây hại cho người khác. Hành vi lạm dụng chất kích thích, thực hiện hoạt động bạo lực đều dẫn đến mắc các bệnh lây truyền qua đường tình dục, mang thai ngoài ý muốn cùng suy nghĩ tự sát.

Biện pháp chẩn đoán

Để chẩn đoán chính xác, các chuyên gia tâm lý dựa trên các tiêu chuẩn cụ thể và quy trình khoa học nhằm xác định mức độ nghiêm trọng và đặc thù của tình trạng này. Chuyên gia sử dụng tiêu chí chẩn đoán DSM – 5 để chẩn đoán BPD, lúc này bệnh nhân cần có biểu hiện của ít nhất 5 trong số các tiêu chí sau:

• Nỗ lực tuyệt vọng để tránh bị bỏ rơi dù cho là thực tế hay tưởng tượng
• Mối quan hệ không ổn định, liên tục thay đổi giữa lý tưởng hóa và coi thường người khác
• Hình ảnh bản thân không ổn định, có cảm giác bản thân thay đổi
• Tính bốc đồng trong ít nhất 2 tình huống gây hại như quan hệ tình dục không an toàn, ăn uống vô độ
• Có các hành vi đe dọa tự tử, tự hại bản thân
• Tâm trạng thay đổi nhanh, thường chỉ kéo dài vài giờ
• Cảm giác trống rỗng dai dẳng
• Sự tức giận dữ dội, khó kiểm soát cơn giận
• Tư tưởng hoang tưởng, có triệu chứng phân ly do căng thẳng

Để đưa ra chẩn đoán chính xác, các bác sĩ tâm thần hoặc chuyên gia tâm lý sẽ tiến hành quy trình chẩn đoán theo các bước sau:

• Kiểm tra lịch sử bệnh lý cá nhân và gia đình, đặc biệt là tình trạng sức khỏe tâm thần
• Thảo luận về các công việc trước đây để đánh giá sự ổn định trong cuộc sống
• Hoàn thành bảng câu hỏi chẩn đoán tâm lý
• Trao đổi về các dấu hiệu và triệu chứng hiện tại mà người bệnh đang gặp phải
• Thu thập thêm thông tin từ gia đình và bạn bè để có cái nhìn toàn diện hơn về hành vi và sinh hoạt của bệnh nhân

Phương pháp điều trị rối loạn nhân cách ranh giới

Với sự phát triển của y học và các liệu pháp tâm lý hiện đại, BPD không còn là rào cản đối với bệnh nhân. Điều trị đúng cách có thể giúp người bệnh ổn định cuộc sống và cải thiện các mối quan hệ của mình.

1. Sử dụng thuốc Tây

Trong điều trị rối loạn nhân cách ranh giới, sử dụng dược phẩm không phải là phương pháp điều trị chính, do chưa có loại thuốc nào được Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) phê duyệt đặc biệt.

Thuốc chỉ được dùng để hỗ trợ điều trị các vấn đề tâm lý khác như rối loạn lo âu và trầm cảm, chứ không phải là cách chữa trị hoàn toàn cho BPD. Vì vậy, việc sử dụng thuốc chỉ được khuyến nghị khi thật sự cần thiết và luôn dưới sự giám sát của bác sĩ chuyên khoa.

Các nhóm thuốc thường được sử dụng gồm:

• Thuốc chống trầm cảm: Thuốc ức chế tái hấp thu serotonin có chọn lọc (SSRI) như Fluoxetine, Sertraline.
• Thuốc chỉnh khí sắc: Lithium, Lamotrigine.
• Thuốc an thần kinh không điển hình (thế hệ 2): Olanzapine, Risperidone.

2. Trị liệu tâm lý

Tâm lý trị liệu là phương pháp chính giúp điều trị rối loạn nhân cách ranh giới. Thông qua các buổi trị liệu, người bệnh có cơ hội nhận ra động cơ, nỗi sợ và hành vi tiêu cực của mình. Qua đó phát triển những kỹ năng lành mạnh và tạo dựng cuộc sống cân bằng hơn.

Có nhiều phương pháp trị liệu khác nhau được áp dụng cho người mắc BPD, mỗi phương pháp sẽ phù hợp với từng nhu cầu cụ thể của bệnh nhân.

• Liệu pháp hành vi biện chứng (DBT): Liệu pháp này giúp người bệnh chấp nhận thực tế cuộc sống. Đồng thời giảm các hành vi tự hủy hoại và cải thiện các mối quan hệ thông qua rèn luyện kỹ năng điều tiết cảm xúc.
• Liệu pháp hành vi nhận thức (CBT): CBT giúp người bệnh xem xét kỹ suy nghĩ và cảm xúc của mình nhằm loại bỏ suy nghĩ tiêu cực và thực hiện hành vi thực tế hơn.
• Liệu pháp nhóm: Người bệnh tham gia cùng một nhóm nhỏ dưới sự hướng dẫn của nhà trị liệu tâm lý. Tại đây, mọi người cùng thảo luận, chia sẻ và học cách tương tác với người khác.

• Liệu pháp tập trung vào lược đồ: Phương pháp này kết hợp giữa các yếu tố của liệu pháp nhận thức – hành vi và trị liệu tâm lý động để người bệnh thay đổi cách nhìn nhận bản thân và phát triển suy nghĩ tích cực hơn.

Cách phòng ngừa rối loạn nhân cách ranh giới

Việc chủ động chăm sóc bản thân, học cách quản lý cảm xúc và kết nối với những người xung quanh là bước quan trọng giúp bệnh nhân giữ vững tinh thần và duy trì cuộc sống tích cực hơn.

• Học cách kiểm soát cảm xúc thông qua thiền và kỹ thuật thở sâu
• Duy trì lối sống lành mạnh với việc ăn uống cân bằng và tập thể dục đều đặn
• Nhờ sự hỗ trợ từ bạn bè, người thân và tham gia các nhóm chia sẻ kinh nghiệm
• Học cách nhận biết yếu tố kích hoạt khiến bản thân dễ nổi giận, có hành vi bốc đồng
• Thực hành các hoạt động giải tỏa lành mạnh như vẽ tranh, nấu ăn, nghe nhạc
• Thăm khám sức khỏe định kỳ và tham khảo ý kiến chuyên gia tâm lý trước
• Làm điều mình thích để giữ cho tâm trí luôn bận rộn, tránh suy nghĩ tiêu cực
• Tìm hiểu về BPD để hiểu rõ nguyên nhân và phương pháp điều trị phù hợp.
• Gọi điện, nói chuyện trực tiếp với người mình tin tưởng để giảm bớt căng thẳng và có cái nhìn khách quan hơn

Một số câu hỏi thường gặp về BPD

Rối loạn nhân cách ranh giới (BPD) là rối loạn tâm lý phức tạp, khiến người bệnh gặp nhiều khó khăn để quản lý cảm xúc và duy trì các mối quan hệ. Tuy vậy, vẫn có nhiều hiểu lầm xung quanh BPD cần phải được làm rõ:

1. Rối loạn nhân cách ranh giới có chữa được không?

Có, rối loạn nhân cách ranh giới hoàn toàn có thể được điều trị. Phương pháp điều trị chính là liệu pháp tâm lý kết hợp với việc sử dụng thuốc nếu cần để kiểm soát các triệu chứng đi kèm như lo âu, trầm cảm. Ngoài ra, các triệu chứng của BPD thường giảm dần khi người bệnh bước qua độ tuổi trung niên.

2. Cảm giác trống rỗng ở người BPD khác với cảm giác buồn bình thường không?

Cảm giác trống rỗng ở người mắc BPD sâu sắc và kéo dài hơn nhiều so với nỗi buồn thông thường. Bệnh nhân hay cảm thấy mọi thứ không có ý nghĩa và đôi khi có hành động tiêu cực như tự làm hại bản thân để giảm bớt cảm giác này.

3. Người mắc BPD có thể gây hại cho người khác không?

Trong một số trường hợp khi bị đe dọa hoặc bỏ rơi, người mắc BPD sẽ có hành vi gây tổn thương người khác. Tuy nhiên, không phải ai mắc BPD cũng có hành vi bạo lực và việc này chủ yếu phụ thuộc vào tình trạng cũng như cách bệnh nhân kiểm soát cảm xúc của mình.

Rối loạn nhân cách ranh giới (BPD) là một tình trạng nghiêm trọng cần có sự chú ý và hiểu biết từ cả người bệnh và xã hội. Việc nhận diện các dấu hiệu càng sớm và tìm kiếm sự hỗ trợ từ chuyên gia có thể giúp người mắc BPD có cuộc sống tốt đẹp hơn.

Có thể bạn quan tâm:

• Rối loạn nhân cách ái kỷ (hội chứng ái kỷ) là gì?
• Rối loạn nhân cách hoang tưởng (PPD) là gì?
• Rối loạn nhân cách né tránh (AVPD): Biểu hiện và điều trị

Nguồn tham khảo:

• https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/9762-borderline-personality-disorder-bpd
• https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/borderline-personality-disorder/symptoms-causes/syc-20370237
• https://www.hopkinsmedicine.org/health/conditions-and-diseases/borderline-personality-disorder