Hội chứng trầm cảm cười: Dấu hiệu, Nguyên nhân và điều trị

Trầm cảm cười là một dạng rối loạn cảm xúc khiến người bệnh che giấu suy nghĩ, cảm xúc bằng nụ cười và thái độ lạc quan và vui vẻ. Thực tế, bên trong người bệnh là những giằng xé nội tâm, đau khổ và bi quan về tương lai.

Hội chứng trầm cảm cười là gì?

Hội chứng trầm cảm cười (Smiling Depression) thường gặp ở những người bị rối loạn trầm cảm kéo dài, hay còn gọi là trầm cảm chức năng cao.

Khác với những biểu hiện bình thường của trầm cảm như buồn bã, chán nản, mất hoặc giảm hứng thú với mọi thứ, người mắc trầm cảm cười che giấu nỗi đau thông qua nụ cười và trạng thái vui vẻ, lạc quan.

So với các dạng trầm cảm thông thường, trầm cảm cười gây ra những hệ lụy nặng nề hơn do những người xung quanh không nhận ra sự bất thường về cảm xúc, nhận thức và hành vi của người bệnh.

Thậm chí, không ít người còn tỏ ra ngưỡng mộ trước cuộc sống hoàn hảo và tâm lý luôn lạc quan, năng động của họ.

Trầm cảm cười không được công nhận là một dạng trầm cảm theo tiêu chuẩn chẩn đoán DSM-5. Các biểu hiện của bệnh lý này thường được chẩn đoán là rối loạn trầm cảm với các triệu chứng không điển hình.

Hội chứng này nếu không được can thiệp sớm có thể gây ra những ảnh hưởng tiêu cực đến việc học, nghề nghiệp, các mối quan hệ xã hội, và khiến người bệnh có tỷ lệ tự sát cao.

Dấu hiệu nhận biết hội chứng trầm cảm cười

Thực tế, người mắc hội chứng trầm cảm cười vẫn có các triệu chứng trầm cảm đặc trưng như buồn bã sâu sắc, chán nản, lòng tự trọng thấp, mặc cảm, tội lỗi và bi quan.

Người bệnh cảm nhận rõ ràng cảm xúc và suy nghĩ, nhận thức của bản thân nhưng cố gắng che giấu thông qua nụ cười và các cảm xúc tích cực. Các triệu chứng thường thấy của trầm cảm cười bao gồm:

• Buồn bã chán nản không rõ nguyên do
• Thay đổi thói quen ăn uống đột ngột như chán ăn, ăn ít đi, hoạc ăn nhiều hơn bình thường. Thói quen ăn uống thay đổi khiến bệnh nhân thường tăng hoặc giảm cân nhanh chóng.
• Người bệnh có thể ngủ nhiều quá mức hoặc bị mất ngủ, ngủ chập chờn, gặp ác mộng.
• Thường suy nghĩ về những sự kiện đã xảy ra với cái nhìn bi quan, luôn đổ lỗi cho bản thân và ám ảnh quá mức về việc sẽ bị trừng phạt.
• Luôn có cái nhìn tiêu cực, tuyệt vọng về hiện tại và tương lai.
• Mất hoặc giảm hứng thú với các hoạt động xung quanh, ngay cả với những sở thích trước đây. Tuy nhiên trước mặt người khác, bệnh nhân luôn thể hiện sự năng động và tràn đầy năng lượng.
• Bệnh nhân cố gắng che lấp sự mệt mỏi và buồn bã của bản thân nên thường tỏ ra năng động, nhiệt huyết. Điều này khiến cho bệnh nhân rơi vào trạng thái suy nhược và mệt mỏi trầm trọng.

Với những người xung quanh, người bệnh luôn tạo ra vẻ bọc hoàn hảo để mọi người lầm tưởng bản thân luôn hạnh phúc, lạc quan. Do đó ngoài những triệu chứng bị che lấp, bệnh nhân sẽ có những biểu hiện như:

• Thường xuyên cười tươi, vui vẻ, thái độ sống lạc quan
• Nhiệt huyết, năng động và thường xuyên tham gia các hoạt động tập thể
• Hoàn thành công việc tốt, thậm chí thăng tiến thuận lợi và đạt được nhiều thành tựu
• Nhìn bề ngoài, cuộc sống của bệnh nhần gần như hoàn hảo. Đặc biệt, người bệnh luôn tỏ ra lạc quan khi có tình huống bất ngờ xảy ra. Điều này khiến nhiều người lầm tưởng bệnh nhân là người có thái độ sống lạc quan và tích cực.

Những người mắc hội chứng trầm cảm cười thường lựa chọn sống 1 mình để có không gian bộc lộ cảm xúc thật của bản thân. Nếu sống chung với người khác, bệnh nhân có thể để lộ một số dấu hiệu bất thường như:

• Thay đổi cách ăn uống đột ngột
• Miễn cưỡng khi thức dậy vào buổi sáng
• Thể hiện rõ sự mệt mỏi quá mức vào cuối ngày
• Nhận thấy rõ thói quen ngủ thay đổi (ngủ nhiều hoặc ngủ quá ít)
• Trong một số trường hợp, bệnh nhân có thể để lộ tâm trạng bất ổn (hay cáu gắt, giận dữ, cảm nhận rõ sự mệt mỏi qua hành động,…).

Trên thực tế, một số bệnh nhân có thể che đậy hoàn toàn các cảm xúc, hành vi và suy nghĩ của bản thân. Điều này khiến cho những người xung quanh không thể nào phát hiện và đưa ra lời khuyên kịp thời.

Nguyên nhân gây bệnh trầm cảm cười

Tương tự như các rối loạn trầm cảm khác, nguyên nhân chính xác gây ra bệnh trầm cảm cười vẫn chưa được xác định. Tuy nhiên, các chuyên gia nhận thấy, các dạng trầm cảm đều là kết quả giữa sự tương tác phức tạp của các yếu tố nội sinh và môi trường.

Trầm cảm cười có nguyên nhân và yếu tố nguy cơ tương tự như các rối loạn trầm cảm khác. Một số nguyên nhân, yếu tố thường gặp bao gồm:

• Do tổn thương thực thể ở não bộ (viêm não, chấn thương não, u não,…)
• Lạm dụng chất gây nghiện
• Sang chấn tâm lý
• Rối loạn các chất nội sinh trong não bộ
• Giải phẫu não bất thường
• Tiền sử gia đình có người bị trầm cảm hoặc các rối loạn khí sắc khác
• Đặc điểm tính cách (hay tự ti, hướng nội, nhạy cảm, sống khép kín và độc lập)
• Sự thay đổi của hormone và tác dụng phụ của một số loại thuốc

Vì sao bệnh nhân trầm cảm cười cố gắng che đậy cảm xúc?

Thay vì bộc lộ cảm xúc và suy nghĩ thật, bệnh nhân trầm cảm cười cố gắng che đậy thông qua vỏ bọc hạnh phúc và vui vẻ. Các chuyên gia cho rằng, tâm lý che đậy cảm xúc của bệnh nhân có thể bắt nguồn từ những nguyên nhân sau:

Lo sợ sẽ tạo gánh nặng cho người khác

Bản thân người mắc chứng trầm cảm luôn mặc cảm, tự ti và luôn cho rằng mình đã phạm phải nhiều tội lỗi. Do đó khi nhận thấy các biểu hiện trầm cảm, bệnh nhân cố gắng che đậy vì lo sợ sẽ tạo thành gánh nặng cho gia đình, bạn đời.

Nguyên nhân này thường gặp ở những bệnh nhân có đời sống thấp, thường xuyên phải đối mặt với vấn đề tài chính, gia đình có người mắc bệnh nặng hoặc phải làm mẹ đơn thân.

Kỳ vọng quá lớn từ gia đình

Sự kỳ vọng quá lớn từ gia đình cũng là một trong những nguyên nhân khiến bệnh nhân cố gắng che giấu sự buồn bã, chán nản và tuyệt vọng.

Người bệnh luôn tỏ ra vui vẻ, lạc quan và nỗ lực làm việc để tạo ra thành tựu làm người thân vui lòng, nhưng sâu bên trong là cảm xúc giằng xé và sự buồn bã tột độ.

Sợ xấu hổ và bị kỳ thị

Trên thực tế, các vấn đề về sức khỏe tâm thần không được quan tâm nhiều như các bệnh lý thể chất. Thậm chí ở một số quốc gia và vùng lãnh thổ, việc kỳ thị, soi xét người bị rối loạn tâm thần vẫn rất nghiêm trọng.

Bệnh nhân nỗ lực che đậy cảm xúc của bản thân bằng vẻ bọc hoàn hảo. Tình trạng này gặp nhiều ở những người sinh sống trong điều kiện dân trí thấp, thiếu hiểu biết hoặc người có địa vị cao trong xã hội.

Không chấp nhận bản thân bị trầm cảm

Phản ứng chung của nhiều bệnh nhân trầm cảm là không chấp nhận được việc bản thân mắc bệnh. Do đó, một số bệnh nhân có thể phủ nhận rằng bản thân chỉ buồn chán trong một thời gian ngắn do phải đối mặt với tổn thương tâm lý.

Thay vì can thiệp điều trị, bệnh nhân từ chối tất cả các lời khuyên của bác sĩ và cố gắng tỏ ra lạc quan, vui vẻ với mong muốn đẩy lùi các cảm xúc tiêu cực đang xâm chiếm.

Người bệnh luôn cố gắng đánh lừa nhận thức của bản thân, cho rằng bản thân không gặp phải bất cứ vấn đề tâm thần nào. Tình trạng này thường gặp ở người có tính cách cứng nhắc, ngang bướng.

Lo sợ đánh mất công việc và các mối quan hệ

Đôi khi, trầm cảm cười cũng có thể hình thành từ nỗi sợ đánh mất các mối quan hệ và mất việc. Khi được chẩn đoán mắc chứng trầm cảm, không ít người lo lắng sẽ bị bỏ rơi hoặc đánh mất những cơ hội trong công việc.

Lo sợ bị lợi dụng

Những người bị trầm cảm thường phải trải qua những sự kiện sang chấn trong quá khứ. Do đó, bản thân bệnh nhân luôn lo sợ sẽ bị lợi dụng bởi những người xung quanh.

Thay vì bộc lộ cảm xúc và suy nghĩ chân thật, bệnh nhân lựa chọn che giấu thông qua nụ cười, thái độ lạc quan để tạo vỏ bọc bảo vệ bản thân.

Tính cách cầu toàn

Một trong những yếu tố gia tăng nguy cơ mắc hội chứng trầm cảm cười là tính cách cầu toàn. Người có dạng tính cách này luôn theo đuổi sự hoàn hảo cả về ngoại hình, năng lực, sức khỏe và các mối quan hệ xung quanh.

Người theo chủ nghĩa hoàn hảo không chấp nhận bản thân có khiếm khuyết về sức khỏe tâm thần và nỗ lực che đậy bằng nụ cười giả tạo, thái độ sống tích cực, luôn năng động và nhiệt huyết trong công việc.

Khi phát hiện bản thân bị trầm cảm, bệnh nhân thường có xu hướng gạt bỏ, vì thừa nhận đồng nghĩa với việc bản thân có cuộc sống không hạnh phúc.

Người bệnh nỗ lực xây dựng vẻ bề ngoài khiến cho nhiều người tỏ ra ngưỡng mộ trước cuộc sống hoàn hảo, tính cách hòa đồng và lạc quan.

Hội chứng trầm cảm cười có nguy hiểm không?

Người mắc hội chứng trầm cảm cười gặp phải nhiều vấn đề về sức khỏe do thói quen ăn uống và ngủ thay đổi đột ngột.

Đặc biệt bệnh nhân dễ bị suy nhược do cố gắng tham gia các hoạt động để chứng tỏ bản thân có cuộc sống tốt, và hoàn toàn không gặp bất cứ vấn đề sức khỏe nào.

Tương tự như các rối loạn trầm cảm khác, người bệnh có nguy cơ tự sát do trầm cảm. Sự buồn bã, chán nản, và việc phải che giấu đau khổ sau nụ cười có thể thôi thúc bệnh nhân nảy sinh hành vi tự hại và tự sát.

Ngoài ra, người bệnh cũng phải đối mặt với nhiều vấn đề sức khỏe như rối loạn giấc ngủ, đau nửa đầu, đau vai gáy, các vấn đề nội tiết,..

Chẩn đoán và điều trị hội chứng trầm cảm cười

Hội chứng trầm cảm cười không có tiêu chuẩn chẩn đoán cụ thể. Bác sĩ sẽ dựa vào triệu chứng lâm sàng để đánh giá, đồng thời loại trừ một số khả năng có thể gây ra các triệu chứng tương tự.

Trầm cảm cười thường được chẩn đoán là bệnh trầm cảm không điển hình.

Trầm cảm cười được điều trị bàng phương pháp sử dụng thuốc, trị liệu tâm lý và thay đổi lối sống. Phác đồ điều trị sẽ được điều chỉnh tùy thuộc vào độ tuổi và tình trạng sức khỏe của từng bệnh nhân.

1. Tâm lý trị liệu

Tâm lý trị liệu là lựa chọn ưu tiên cho bệnh nhân bị hội chứng trầm cảm cười. Thông thường, người mắc chứng bệnh này luôn có nỗi sợ về việc những người xung quanh biết rõ bệnh tình nên thường bị căng thẳng, phiền muộn và lo âu quá mức.

Do đó, trị liệu tâm lý ban đầu cho người bệnh là giải tỏa cảm xúc, giảm căng thẳng và giúp bệnh nhân có tâm lý thoải mái khi can thiệp điều trị.

Tương tự như các rối loạn trầm cảm khác, bệnh nhân cũng sẽ được điều trị bằng các phương pháp trị liệu như liệu pháp nhận thức hành vi, liệu pháp thư giãn, trò chơi liệu pháp (thường áp dụng cho trẻ nhỏ), trị liệu theo nhóm, trị liệu gia đình,…

Thông qua trị liệu, chuyên gia sẽ giúp bệnh nhân nhận thức được quan niệm sai lầm, hình thành suy nghĩ đúng đắn và dần xây dựng các thói quen, hành vi tốt.

Ngoài ra, trị liệu tâm lý còn được thực hiện theo nhóm và gia đình để bệnh nhân được thấu hiểu, đồng cảm và chia sẻ.

Đăng ký tham vấn với chuyên gia tâm lý trị liệu hàng đầu tại Sài Gòn và Hà Nội tại đây.

2. Sử dụng thuốc

So với trầm cảm thông thường, người mắc chứng trầm cảm cười thường có tâm trạng bất ổn và dễ căng thẳng. Thế nên, người bệnh cũng sẽ được chỉ định dùng một số loại thuốc giúp giảm các triệu chứng căng thẳng, lo âu như:

• Thuốc chống trầm cảm (thường dùng nhất là thuốc chống trầm cảm 3 vòng và thuốc ức chế tái hấp thu serotonin có chọn lọc)
• Thuốc an thần
• Thuốc bổ thần kinh và tăng cường tuần hoàn não
• Thuốc ức chế monoamin oxidase

3. Thay đổi lối sống

Bên cạnh sử dụng thuốc và trị liệu tâm lý, bệnh nhân cũng cần xây dựng lối sống lành mạnh và thực hiện một số biện pháp hỗ trợ để cải thiện triệu chứng do trầm cảm cười gây ra.

• Học cách mở lòng với những người xung quanh. Nếu lo sợ trở thành gánh nặng cho gia đình, nên chia sẻ cảm xúc và suy nghĩ chân thật của bản thân với người bạn đáng tin cậy. Sự chia sẻ và đồng cảm sẽ giúp bệnh nhân có động lực để vượt qua chứng bệnh này.
• Thay vì cố gắng tỏ ra vui vẻ và hoạt bát quá mức, bệnh nhân nên tiết chế những hoạt động không cần thiết để dành thời gian nghỉ ngơi. Đảm bảo ngủ đủ giấc và ăn uống điều độ để cải thiện sức khỏe thể chất, giải tỏa căng thẳng và phiền muộn.

• Tránh những tác nhân làm nghiêm trọng các cảm xúc tiêu cực như caffeine, thuốc lá, rượu bia và các chất gây nghiện.
• Hoạt động thể chất vừa có thể cải thiện sức khỏe vừa giúp giảm căng thẳng và mang lại cảm giác thư giãn, thoải mái. Do đó, bệnh nhân nên tập thể dục hoặc yoga ít nhất 30 phút mỗi ngày.
• Áp dụng một số biện pháp hỗ trợ như thiền định, liệu pháp mùi hương, đọc sách, âm nhạc trị liệu, vẽ tranh,… Dành thời gian cho các hoạt động lành mạnh như chăm sóc thú cưng, cây cối, dọn dẹp nhà cửa,… thay vì chìm đắm trong sự buồn bã và tuyệt vọng.
• Tham gia các hoạt động xã hội để nhận thức đúng đắn về giá trị của bản thân, tìm được lý tưởng và mục đích sống.

Thách thức lớn nhất đối với bệnh trầm cảm cười là bệnh nhân thường từ chối thăm khám và điều trị. Thậm chí một số người bệnh phủ nhận việc bản thân mắc bệnh.

Do đó, những người xung quanh cần phải có sự quan tâm đặc biệt để kịp thời phát hiện những dấu hiệu bất thường.

Trên đây là tất cả thông tin về trầm cảm cười. Nếu có bất kỳ thắc mắc nào vui lòng liên hệ với chuyên gia tâm lý để được tư vấn và hỗ trợ tốt nhất.