Trầm cảm sau sinh: Dấu hiệu và cách điều trị, phòng ngừa

Sau khi trải qua quá trình mang thai và sinh nở, nhiều mẹ bỉm dường như trở nên mệt mỏi và áp lực. Tuy nhiên, một số người lại phát triển trầm cảm sau sinh dẫn đến cảm giác buồn bã kéo dài. Đây là lúc cần quan tâm đến cảm xúc và sức khỏe tinh thần để sớm phát hiện và điều trị kịp thời vấn đề này.

Trầm cảm sau sinh là gì?

Trầm cảm sau sinh (PPD) là tình trạng mà nhiều phụ nữ phải đối mặt sau khi sinh con, đặc trưng bởi cảm giác buồn bã lo âu, mệt mỏi kéo dài và khó lòng chăm sóc bản thân lẫn em bé. Thông thường, các triệu chứng bắt đầu từ 1 – 3 tuần sau khi sinh và nếu không được điều trị kịp thời, tình trạng này có thể trở nên nghiêm trọng hơn.

Theo thống kê, khoảng 10 – 20% phụ nữ sau sinh gặp phải rối loạn tâm lý, trong đó có khoảng 15% phụ nữ được xác nhận mắc trầm cảm trong 3 tháng đầu sau sinh. Tình trạng này phổ biến hơn ở phụ nữ lần đầu làm mẹ và số liệu cho thấy PPD đang gia tăng với khoảng 1 trong 7 mẹ bỉm có thể bị ảnh hưởng.

Nếu không được điều trị sớm, tình trạng này có thể dẫn đến những hành vi cực đoan, thậm chí là tự hủy hoại bản thân. Đồng thời có thể gây hại cho sự phát triển của trẻ. Do đó, việc phát hiện sớm và can thiệp kịp thời là vô cùng quan trọng để bảo vệ sức khỏe tinh thần của mẹ và tạo ra môi trường tích cực cho em bé.

Các loại trầm cảm sau sinh

Trầm cảm sau sinh là một vấn đề tâm lý nghiêm trọng mà nhiều phụ nữ và cả nam giới phải đối mặt sau khi chào đón thành viên mới trong gia đình. Tuy nhiên, không phải ai cũng biết rằng trầm cảm sau sinh không chỉ đơn thuần là một cảm giác buồn bã, mà nó còn có nhiều dạng khác nhau.

1. Baby Blues

Có tới 30 – 80% bà mẹ mới sinh gặp phải hội chứng baby blues, với những biểu hiện như lo lắng, khóc, mệt mỏi và buồn bã trong khoảng 3 – 10 ngày đầu sau khi sinh. Tình trạng này thường tự cải thiện trong vòng 2 tuần mà không cần điều trị, nhưng nếu kéo dài hơn thì đó lại là dấu hiệu của trầm cảm sau sinh.

2. Hội chứng trầm cảm sau sinh

Khoảng 10% bà mẹ sinh con mắc hội chứng trầm cảm sau sinh với các triệu chứng xuất hiện trong vòng 3 tuần đầu sau khi sinh. Những dấu hiệu cảnh báo bao gồm hay khóc, thiếu tập trung và thấy chán ghét bản thân. Nếu không được điều trị kịp thời, tình trạng này có thể kéo dài và ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe tâm lý của mẹ.

3. Rối loạn tâm thần sau sinh

Rối loạn tâm thần sau sinh là một dạng cực kỳ nghiêm trọng, thường xảy ra ở những phụ nữ có tiền sử tâm thần. Các triệu chứng có thể bắt đầu trong vòng 2 tuần sau sinh bao gồm dễ kích động, lú lẫn và mất ngủ. Nếu không được điều trị, tình trạng này có thể dẫn đến hoang tưởng và có hành vi tự hủy hoại.

4. Trầm cảm ở người bố

Đàn ông cũng có thể trải qua trầm cảm sau khi có con, nhưng thường ít được biết đến hơn. Các triệu chứng ở người bố có thể giống với phụ nữ với cảm giác thiếu tự tin và thấy căng thẳng trong mối quan hệ vợ chồng. Đặc biệt, nếu người vợ bị trầm cảm, người chồng có nguy cơ mắc bệnh cao hơn.

Dấu hiệu bị trầm cảm sau sinh

Trầm cảm sau sinh là một trạng thái phức tạp thường bị bỏ qua trong thời gian đầu làm mẹ. Mặc dù đây là thời điểm mà nhiều phụ nữ mong đợi và hạnh phúc, nhưng không ít người lại phải vật lộn với cảm xúc tiêu cực và dấu hiệu không dễ nhận ra sau đây:

• Cảm thấy buồn bã hầu hết thời gian mà không rõ lý do
• Khóc nhiều hơn bình thường, đôi khi không biết vì sao mình khóc
• Mất hứng thú với các hoạt động mà trước đây từng yêu thích
• Cảm thấy mệt mỏi, thiếu năng lượng mọi lúc
• Khó cảm thấy gắn kết với con cái của mình
• Thay đổi khẩu vị, ăn ít hoặc ăn nhiều hơn bình thường
• Giấc ngủ bị rối loạn, khó ngủ hoặc ngược lại ngủ quá nhiều
• Cảm thấy lo lắng hoặc sợ hãi không ngừng
• Có những suy nghĩ về việc tự tử, làm hại bản thân
• Thường xuyên có cảm giác tội lỗi, thấy mình vô dụng
• Có cảm giác căng thẳng và hoảng loạn hàng ngày
• Khó tập trung để đưa ra quyết định
• Không còn quan tâm đến bản thân và cảm thấy không được quan tâm
• Gặp khó khăn trong việc giao tiếp với người khác, xa lánh bạn bè và gia đình
• Thường cảm thấy tuyệt vọng, trống rỗng không thể thoát ra được

Nguyên nhân dẫn đến trầm cảm sau sinh

Mỗi người có thể trải qua PPD với những nguyên nhân khác nhau, những yếu tố cụ thể có thể tác động đến trạng thái tâm lý của phụ nữ sau khi sinh bao gồm:

• Thay đổi đột ngột nồng độ hormone sau khi sinh có thể ảnh hưởng đến tâm trạng của phụ nữ
• Áp lực từ việc chăm sóc trẻ sơ sinh cùng với sự thiếu ngủ có thể dẫn đến tình trạng kiệt sức về thể chất và tinh thần
• Tiền sử mắc các vấn đề về sức khỏe tâm thần trước hoặc trong thai kỳ có thể làm tăng nguy cơ mắc PPD
• Thiếu sự quan tâm từ gia đình và bạn bè khiến phụ nữ cảm thấy cô đơn và không có ai chia sẻ khó khăn
• Sự thay đổi trong mối quan hệ với bạn đời không được cải thiện, tạo thêm áp lực tâm lý
• Tình trạng sức khỏe yếu, những cơn đau kéo dài sau sinh góp phần làm tăng cảm giác chán nản và thất vọng
• Biến chứng trong quá trình mang thai như sinh non, mang đa thai, dị tật bẩm sinh và sảy thai

Hậu quả của trầm cảm sau sinh

Khi tình trạng trầm cảm sau sinh không được điều trị, nó có thể tạo ra những hệ lụy nghiêm trọng cần được nhận diện và hỗ trợ kịp thời.

• Đối với người mẹ: 

Trầm cảm sau sinh có thể khiến phụ nữ cảm thấy kiệt sức và không đủ năng lượng để chăm sóc bản thân, chưa kể đến việc chăm sóc cho em bé. Những cảm xúc tiêu cực có thể khiến mang lại cảm giác buồn bã, không còn yêu thương con cái và thậm chí là suy nghĩ tự tử. Nếu không được can thiệp kịp thời mà để tình trạng kéo dài sẽ trở thành rối loạn trầm cảm mãn tính.

• Đối với đứa trẻ: 

Những ảnh hưởng của PPD từ mẹ có thể rất nghiêm trọng, khiến cho trẻ trở ngại phát triển ngôn ngữ, hành vi và cảm xúc. Con cũng khó giao tiếp, dễ bị kích động và thường trong trạng thái căng thẳng. Việc không có môi trường yêu thương và chăm sóc đầy đủ từ mẹ có thể ảnh hưởng đến sự phát triển toàn diện của trẻ.

• Đối với gia đình:

Trầm cảm sau sinh có thể làm tăng bất hòa trong mối quan hệ giữa các thành viên. Những người sống cùng với mẹ có nguy cơ cao mắc phải chứng trầm cảm do áp lực kéo dài. Việc thiếu vắng sự kết nối và hỗ trợ khiến cả gia đình cảm thấy chán nản, dẫn đến tình trạng mọi người đều có sức khỏe và tâm lý không ổn định.

Trầm cảm sau sinh khi nào cần khám?

Nếu người mẹ đang cảm thấy chán nản, lo lắng và khó chăm sóc bản thân cùng em bé, hãy cân nhắc việc lên lịch khám ngay lập tức. Dưới đây là một số dấu hiệu cho thấy mẹ bỉm cần đi khám:

• Các triệu chứng buồn chán kéo dài hơn 2 tuần mà không cải thiện
• Cảm thấy tình trạng của mình ngày càng tệ hơn
• Việc chăm sóc em bé trở nên khó khăn hơn bao giờ hết
• Gặp khó khăn trong việc hoàn thành các công việc hàng ngày
• Có những suy nghĩ làm hại bản thân hoặc em bé
• Cảm thấy lo lắng, tội lỗi hoặc tuyệt vọng gần như hàng ngày trong suốt 2 tuần

Nếu nhận thấy bất kỳ dấu hiệu nào trong số này, đừng ngần ngại tìm kiếm sự hỗ trợ từ bác sĩ, chuyên gia tâm lý.

Biện pháp chẩn đoán trầm cảm sau sinh

Dù không có xét nghiệm cụ thể nào, việc thăm khám và đánh giá từ các chuyên gia y tế sẽ giúp làm rõ tình trạng của người mẹ, từ đó đảm bảo sức khỏe cho cả mẹ và bé.

Khi đến buổi khám sau sinh, bác sĩ sẽ thảo luận về tiền sử sức khỏe và cảm xúc người bệnh đã trải qua kể từ khi sinh. Đồng thời bác sĩ cũng thực hiện khám sức khỏe tổng quát và khám vùng chậu để đánh giá tình trạng thể chất của mẹ một cách toàn diện.

Một công cụ phổ biến được sử dụng để sàng lọc trầm cảm sau sinh là thang đo trầm cảm sau sinh Edinburgh. Thang đo này gồm 10 câu hỏi liên quan đến các triệu chứng như cảm giác buồn bã, lo lắng hoặc cảm giác tội lỗi. Mẹ bỉm sẽ được yêu cầu phản hồi cảm giác của mình trong 7 ngày qua để nhận được kết quả đánh giá nguy cơ mắc phải rối loạn này..

Ngoài việc sàng lọc qua câu hỏi, bác sĩ có thể yêu cầu một số xét nghiệm để loại trừ các nguyên nhân thể chất khác, chẳng hạn như:

• Xét nghiệm máu: Để kiểm tra tình trạng tuyến giáp vì triệu chứng của trầm cảm có thể tương tự như một số bệnh lý tuyến giáp.
• Khám sức khỏe tổng quát: Để xác định các vấn đề sức khỏe khác có thể ảnh hưởng đến tâm lý.
• Đánh giá tâm lý: Qua các câu hỏi và biểu hiện lâm sàng, bác sĩ sẽ đưa ra chẩn đoán chính xác hơn.

Phương pháp điều trị trầm cảm sau sinh

Trầm cảm sau sinh là một trải nghiệm khó khăn mà nhiều bà mẹ phải đối mặt, nhưng may mắn là có nhiều phương pháp điều trị hiệu quả để vượt qua giai đoạn đầy thách thức này.

1. Trị liệu tâm lý

Một trong những phương pháp hàng đầu là trị liệu tâm lý, nơi người mẹ có thể điều trị với các chuyên gia sức khỏe tâm thần nhằm xây dựng một kế hoạch phù hợp với nhu cầu của bản thân. Việc tham gia các buổi tư vấn, áp dụng các liệu pháp cụ thể như liệu pháp hành vi nhận thức (CBT), liệu pháp giao tiếp (IPT),…. đều giúp phụ nữ có thêm hiểu biết để đối phó với cảm xúc của mình.

Chuyên gia sẽ tiến hành đánh giá tình trạng tâm lý của người mẹ qua các câu hỏi sàng lọc và yêu cầu các xét nghiệm cần thiết để loại trừ nguyên nhân khác. Nếu được xác định có nguy cơ cao, chuyên gia sẽ giúp mẹ chia sẻ cảm xúc, đồng thời tổ chức các buổi hỗ trợ nhóm với những phụ nữ đã trải qua tình huống tương tự.

Đồng thời chuyên gia cũng khuyến khích sự tương tác giữa mẹ bỉm với người thân, vì nó không chỉ giúp cải thiện tâm trạng mà còn tạo ra một môi trường hỗ trợ cho mẹ trong hành trình phục hồi.

2. Điều trị bằng thuốc

Điều trị bằng thuốc có thể là một giải pháp quan trọng để giúp phụ nữ sau sinh lấy lại sự cân bằng. Các loại thuốc vừa giúp kiểm soát triệu chứng mà còn hỗ trợ phục hồi tâm lý, tạo điều kiện thuận lợi cho mẹ bỉm trong hành trình nuôi dạy con cái.

• Thuốc ức chế tái hấp thu serotonin có chọn lọc (SSRI) gồm sertraline (Zoloft) và fluoxetine (Prozac) giúp cân bằng các chất hóa học trong não.
• Bupropion (Wellbutrin hoặc Zyban) có thể hỗ trợ cải thiện tâm trạng và năng lượng cho người bệnh.
• Thuốc ức chế tái hấp thu serotonin – norepinephrine (SNRI) như duloxetine (Cymbalta) và desvenlafaxine (Pristiq) giúp tăng cường cảm giác hạnh phúc.
• Thuốc chống trầm cảm 3 vòng (TCA) như amitriptyline (Elavil), imipramine (Tofranil) có thể giúp giảm các triệu chứng nặng nề hơn.

Cách phòng ngừa trầm cảm sau sinh

Để bảo vệ bản thân khỏi tình trạng này, có nhiều biện pháp đơn giản nhưng hiệu quả mà mẹ bỉm có thể thực hiện ngay từ giai đoạn mang thai và sau khi sinh.

• Tham gia nhóm hỗ trợ dành cho cha mẹ mới để kết nối với những người có cùng trải nghiệm
• Cố gắng ăn uống lành mạnh và đảm bảo chế độ dinh dưỡng đầy đủ
• Dành thời gian tập thể dục nhẹ nhàng như đi bộ, thiền, yoga
• Ưu tiên nghỉ ngơi cho bản thân khi có thể
• Tham gia các lớp học tiền sản để chuẩn bị tốt hơn cho quá trình sinh nở
• Giữ liên lạc với gia đình và bạn bè để không cảm thấy cô lập
• Thực hiện hoạt động thư giãn bằng cách làm những việc mình thích như đọc sách, vẽ tranh, nghe nhạc, xem phim,….
• Yêu cầu người thân chăm sóc bé và công việc nhà nếu cảm thấy quá sức
• Ngủ nghỉ khi bé đã vào giấc để đảm bảo sức khỏe
• Không tạo áp lực cho bản thân và đừng đặt mục tiêu quá cao trong việc chăm sóc con cái cùng gia đình
• Tham gia hoạt động ngoài trời để tận hưởng không khí trong lành
• Nói về cảm xúc của bản thân với chồng, bạn bè và người thân để nhận được sự động viên và chăm sóc
• Chia sẻ nhiều hơn với những bà mẹ khác để học hỏi từ kinh nghiệm của họ
• Giữ cho không gian sống luôn gọn gàng và thoải mái
• Tắm với nước ấm hay massage toàn thân trước khi đi ngủ

Câu hỏi liên quan trầm cảm sau sinh

Những câu hỏi thường gặp về trầm cảm sau sinh nếu được hiểu rõ sẽ trở thành bước quan trọng trong việc nhận diện và tìm kiếm sự giúp đỡ kịp thời cho mẹ bỉm.

Câu 1: Trầm cảm sau sinh có thể tái phát không?

Có, trầm cảm sau sinh có thể quay trở lại trong những lần mang thai hoặc sinh con tiếp theo. Nguy cơ tái phát cũng cao hơn nếu trước đó phụ nữ chưa được điều trị đầy đủ hoặc có tiền sử bị trầm cảm.

Câu 2: Các ông bố có bị trầm cảm sau sinh không?

Cả bố và mẹ đều có thể trải qua triệu chứng trầm cảm sau khi sinh. Nếu vợ/chồng cảm thấy có dấu hiệu của trầm cảm hoặc lo âu sau khi đón bé về nhà, hãy ngay lập tức tìm kiếm sự chăm sóc y tế.

Câu 3: Trầm cảm sau sinh có ảnh hưởng đến sự phát triển của trẻ không?

Trầm cảm sau sinh có thể ảnh hưởng tiêu cực đến sự phát triển của trẻ. Những bà mẹ trải qua tình trạng này đều khó tạo ra được môi trường nuôi dưỡng và an toàn cho con, dẫn đến việc các bé gặp phải các vấn đề về cảm xúc và hành vi.

Câu 4: Tôi có thể bị lo âu hoặc trầm cảm sau sinh không?

Lo âu sau sinh và trầm cảm sau sinh có những triệu chứng tương tự nhưng chúng là 2 tình trạng khác nhau. Nếu cảm thấy lo lắng quá mức, có những cơn hoảng loạn bất ngờ cùng nỗi sợ hãi vô lý, hãy thảo luận với bác sĩ để nhận được sự hỗ trợ phù hợp.

Trầm cảm sau sinh không phải là điều hiếm gặp và không nên bị xem nhẹ. Người mẹ nên mở lòng chia sẻ cảm xúc và tìm kiếm sự hỗ trợ từ gia đình, bạn bè và chuyên gia để có một hành trình làm mẹ dễ dàng hơn.

Có thể bạn quan tâm:

• Trầm cảm sau sinh vì con quấy khóc và biện pháp xử lý
• Phân biệt loạn thần sau sinh và trầm cảm sau sinh
• Bài Test trầm cảm sau sinh (EPDS) và các thang điểm đánh giá

Các nguồn tham khảo:

• vinmec.com, tamanhhospital.vn, hongngochospital.vn,…
• https://www.unicef.org/parenting/mental-health/what-postpartum-depression
• https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/9312-postpartum-depression