9 lưu ý giúp bạn kiểm soát chứng rối loạn lưỡng cực

Kiểm soát chứng rối loạn lưỡng cực cần sự phối hợp chặt chẽ giữa bác sĩ và bệnh nhân. Hiện tại, các phương pháp điều trị còn hạn chế về hiệu quả nên phải kết hợp thêm với các biện pháp hỗ trợ và lối sống khoa học.

9 Lưu ý cần biết để kiểm soát rối loạn lưỡng cực hiệu quả

Rối loạn lưỡng cực là dạng rối loạn cảm xúc mà bệnh nhân có sự thay đổi khí sắc một cách rõ rệt. Người bệnh có thể chuyển từ trạng thái hưng cảm, hưng cảm nhẹ sang trạng thái trầm cảm nhẹ hoặc trầm cảm. Ở các đợt tiến triển, một trong hai cực sẽ chiếm ưu thế hơn và điều này cũng chính là cơ sở để phân loại bệnh.

Rối loạn lưỡng cực ảnh hưởng đến 1% dân số thế giới, nguy cơ mắc bệnh đồng đều ở cả nam và nữ giới. Khác với trầm cảm, rối loạn lưỡng cực là bệnh mãn tính, phát triển theo chu kỳ, tiến triển dai dẳng và kéo dài suốt đời. Điều này có nghĩa là bệnh lý này không thể điều trị dứt điểm và sẽ tái phát trong tương lai.

Mục tiêu khi điều trị rối loạn lưỡng cực là ngăn ngừa tái phát và kiểm soát nhanh các triệu chứng của bệnh. Tuy nhiên, bệnh có căn nguyên và cơ chế rất phức tạp nên mức độ đáp ứng sẽ có sự khác nhau ở từng bệnh nhân. Để kiểm soát chứng rối loạn lưỡng cực, bệnh nhân cần lưu ý một số vấn đề sau:

1. Trang bị kiến thức về bệnh

Thực tế, những hiểu biết của cộng đồng về rối loạn lưỡng cực và các rối loạn tâm thần rất hạn chế. Hầu như bệnh nhân đều chưa thực sự hiểu biết sâu sắc về chứng bệnh mà mình gặp phải. Điều này gây ra nhiều khó khăn trong việc chủ động điều trị và phòng ngừa rối loạn lưỡng cực tái phát.

Sau khi chẩn đoán, bệnh nhân sẽ được bác sĩ tư vấn về đặc điểm của bệnh, các yếu tố gây bệnh và khiến bệnh tái phát. Hiện nay, rối loạn lưỡng cực đã được tìm hiểu và nghiên cứu rộng hơn nhưng vẫn chưa tìm ra nguyên nhân. Do đó, bệnh nhân phải hiểu được tính chất bệnh để chấp nhận điều trị lâu dài.

Ngoài những kiến thức được bác sĩ phổ biến, bệnh nhân cũng nên đọc thêm tài liệu và tham gia các hội nhóm để nâng cao hiểu biết của bản thân. Những hiểu biết nhất định về bệnh lý này sẽ giúp người bệnh hiểu hơn về sức khỏe, đồng thời nhận biết được giai đoạn tiến triển và ổn định của bệnh.

Bên cạnh đó, người thân trong gia đình cũng nên tìm hiểu về rối loạn lưỡng cực để hiểu rõ vì sao bệnh nhân có cảm xúc không ổn định, suy nghĩ lệch lạc, bi quan, mất hứng thú hoặc kích động quá mức. Ngoài ra, việc nâng cao kiến thức về bệnh lý này cũng sẽ giúp bệnh nhân được quan tâm và kịp thời can thiệp các biện pháp chăm sóc sức khỏe.

2. Tuân thủ điều trị theo chỉ định của bác sĩ

Điều trị rối loạn lưỡng cực sẽ phụ thuộc vào dạng lâm sàng (rối loạn lưỡng cực I, II hay rối loạn lưỡng cực chu kỳ). Hiện nay, bệnh lý này sẽ được điều trị chủ yếu bằng thuốc và trị liệu tâm lý. Những trường hợp đáp ứng kém với thuốc và có ý nghĩ, hành vi tự sát sẽ được xem xét liệu pháp sốc điện.

Cách hiệu quả nhất để có thể kiểm soát rối loạn lưỡng cực là tuân thủ điều trị theo chỉ định của bác sĩ. Thực tế, đa phần những bệnh nhân điều trị sớm và tuân thủ hướng dẫn đều có đáp ứng tốt.

Sau khi các đợt cấp tính được kiểm soát, bệnh nhân sẽ phải điều trị củng cố để phòng ngừa rối loạn lưỡng cực tái phát. Điều trị củng cố thường là dùng thuốc điều chỉnh khí sắc, thuốc chống co giật và thuốc an thần. Nếu dùng thuốc đều đặn và đúng cách, bệnh nhân có thể kiểm soát rối loạn lưỡng cực, đồng thời giảm nguy cơ bệnh tái phát và giảm mức độ nghiêm trọng của triệu chứng trong các đợt bùng phát.

Mặc dù quá trình điều trị rối loạn lưỡng cực còn nhiều hạn chế nhưng không thể phủ nhận vai trò của điều trị đối với sức khỏe và chất lượng cuộc sống của bệnh nhân. Nhìn chung, đa phần những bệnh nhân điều trị tích cực đều có thể ổn định tinh thần và trở lại cuộc sống như bình thường. Ngược lại, những trường hợp chậm trễ khi điều trị và không tuân thủ điều trị thường có đáp ứng kém, bệnh tiến triển nặng và đôi khi phải nhập viện theo dõi.

3. Tham gia phục hồi chức năng tâm thần

Sau các đợt cấp tính, bệnh nhân có thể ổn định hoàn toàn và quay trở lại cuộc sống như trước. Tuy nhiên, vẫn có bệnh nhân phải đối mặt với tàn dư với những biểu hiện như cảm xúc không ổn định, khó tập trung, giảm khả năng chú ý,… Những điều này ảnh hưởng đáng kể đến các mối quan hệ và chất lượng học tập, làm việc.

Để kiểm soát rối loạn lưỡng cực hoàn toàn, bệnh nhân nên tham gia phục hồi chức năng tâm thần. Mục đích của phục hồi chức năng tâm thần là giúp ngăn ngừa, cải thiện các biến chứng và hỗ trợ phòng ngừa rối loạn lưỡng cực tái phát.

Bên cạnh đó, phục hồi chức năng tâm thần còn giúp bệnh nhân thích ứng và hòa nhập nhanh với cộng đồng. Từ đó dễ dàng hơn khi học tập, làm việc và có cơ hội mở rộng các mối quan hệ xã hội. Ngoài ra, bệnh nhân cũng sẽ được hướng dẫn nâng cao thể lực, tăng nhận thức và trang bị kỹ năng sống để có thể sống độc lập, không phụ thuộc vào gia đình và xã hội.

Phục hồi chức năng tâm thần có vai trò rất quan trọng trong kiểm soát các rối loạn tâm thần như trầm cảm, rối loạn lưỡng cực, tâm thần phân liệt, rối loạn hoang tưởng,… Sau khi phục hồi chức năng, bệnh nhân có thể xây dựng cuộc sống ổn định, đồng thời giảm thiểu tối đa các biến cố và tình huống căng thẳng trong cuộc sống.

4. Chú trọng giấc ngủ

Giấc ngủ có vai trò quan trọng đối với sức khỏe, đặc biệt là ở bệnh nhân bị rối loạn tâm thần. Đã có nhiều nghiên cứu được thực hiện cho thấy, sự thay đổi chu kỳ ngủ – thức có thể làm tăng nguy cơ tái phát và làm nghiêm trọng triệu chứng của rối loạn lưỡng cực.

Chất lượng giấc ngủ giảm thấp sẽ làm thay đổi nồng độ các chất dẫn truyền thần kinh trong não bộ. Yếu tố này sẽ thúc đẩy các rối loạn tâm thần nói chung và rối loạn lưỡng cực tái phát. Do đó, đảm bảo chất lượng giấc ngủ là điều mà bệnh nhân nên làm nếu muốn kiểm soát chứng rối loạn lưỡng cực hiệu quả.

Trong trạng thái hưng cảm, bệnh nhân thường ngủ ít hơn 3 giờ hoặc thậm chí là không ngủ nhưng vẫn cảm thấy khỏe mạnh, hưng phấn. Ngược lại trong trạng thái trầm cảm, bệnh nhân có xu hướng ngủ nhiều hơn bình thường.

Các bất thường ở giấc ngủ được xác định có mối liên hệ chặt chẽ với rối loạn lưỡng cực. Vì vậy, bệnh nhân nên chú trọng đến giấc ngủ bên cạnh việc sử dụng thuốc. Tốt  nhất, bệnh nhân nên ngủ trước 23:00 và đảm bảo ngủ đủ 7 – 8 giờ mỗi ngày.

Chất lượng giấc ngủ có mối liên hệ chặt chẽ với sức khỏe thể chất và tinh thần. Đảm bảo ngủ đủ giấc sẽ giúp bệnh nhân nâng cao thể lực, phòng ngừa suy nhược, rối loạn tiền đình,… do rối loạn lưỡng cực gây ra. Bên cạnh đó, thể trạng tốt còn giúp nâng đỡ tinh thần và hỗ trợ làm giảm mức độ nghiêm trọng của các rối loạn khí sắc.

5. Quan tâm hơn đến chế độ dinh dưỡng

Chế độ dinh dưỡng ảnh hưởng đáng kể đến tâm trạng và sức khỏe tinh thần. Để có thể kiểm soát chứng rối loạn lưỡng cực, bệnh nhân cần xây dựng chế độ ăn phù hợp. Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra mối liên hệ mật thiết giữa cảm xúc và thói quen ăn uống. Do đó, bệnh nhân có thể cải thiện các triệu chứng của rối loạn lưỡng cực bằng thực đơn ăn uống khoa học, hợp lý.

Theo các chuyên gia dinh dưỡng, chế độ ăn nhiều đường, chất béo bão hòa, thường xuyên dung nạp rượu bia, cà phê, nước ngọt có gas,… sẽ tăng mức độ lo lắng và căng thẳng. Nguyên nhân được lý giải là do những thức uống và món ăn này làm sản sinh nhiều gốc tự do, đồng thời đẩy nhanh tốc độ thoái hóa tế bào thần kinh.

Ngược lại, bổ sung nhiều rau xanh, trái cây, thực phẩm giàu probiotic, các loại cá, thịt, nấm, hạt,… giúp cải thiện sức khỏe và xoa dịu tâm trạng hiệu quả. Các vitamin, khoáng chất, tryptophan và chất chống oxy hóa trong các loại thực phẩm này có thể kích thích não bộ sản sinh serotonin.

Serotonin là chất dẫn truyền thần kinh giúp tạo cảm giác hưng phấn, vui vẻ, thoải mái, tăng cảm giác thèm ăn và ngủ ngon giấc hơn. Ở trạng thái trầm cảm, não bộ sẽ có hiện tượng giảm serotonin ở khe synap dẫn đến khí sắc trầm buồn, u uất, chán ăn, mất ngủ, mệt mỏi và giảm sự quan tâm.

Trong trạng thái hưng cảm, bệnh nhân cần kiêng rượu bia và chất gây nghiện. Ngoài ra, nên hạn chế thức ăn chứa nhiều đường vì khi dung nạp đường, não bộ sẽ giải phóng dopamin dẫn đến sự hưng phấn cực độ. Nếu không chú ý đến chế độ ăn uống, bệnh nhân có thể gia tăng các hành vi kích động, gây hấn và liều lĩnh mà không màng đến hậu quả.

Trong giai đoạn ổn định, bệnh nhân vẫn nên duy trì chế độ ăn lành mạnh để cải thiện sức khỏe thể chất và tinh thần. Chế độ dinh dưỡng hợp lý sẽ góp phần giảm nguy cơ bệnh tái phát, đồng thời có thể hạn chế được các vấn đề sức khỏe thể chất ở bệnh nhân rối loạn lưỡng cực.

6. Tập thể dục thường xuyên

Tập thể dục thường xuyên cũng là bí quyết giúp bệnh nhân kiểm soát rối loạn lưỡng cực hiệu quả. Vận độ với cường độ vừa phải kích thích não bộ giải phóng endorphin có tác dụng thư giãn, tạo cảm giác thoải mái, vui vẻ và lạc quan. Bên cạnh đó, tập thể dục đều đặn còn giải tỏa stress và đẩy lùi những cảm xúc tiêu cực.

Rèn luyện thể chất mỗi ngày giúp cải thiện đáng kể các triệu chứng rối loạn lưỡng cực, đồng thời giúp bảo vệ sức khỏe tinh thần và ngăn ngừa bệnh tái phát. Mặt khác, tập thể dục còn nâng cao thể trạng và giúp bệnh nhân phòng ngừa các vấn đề thể chất có liên quan như rối loạn giấc ngủ, cao huyết áp, suy nhược cơ thể,…

Các bộ môn tập luyện tốt cho người bị rối loạn lưỡng cực bao gồm yoga, đi bộ, chạy bộ, bơi lội, đánh cầu lông,… Nếu không có nhiều thời gian, bệnh nhân có thể tập yoga và ngồi thiền trong 15 – 20 phút ngay tại nhà.

7. Thay đổi các thói quen xấu

Tương tự như các rối loạn tâm thần khác, bệnh nhân rối loạn lưỡng cực có tỷ lệ nghiện rượu bia, dùng chất gây nghiện và hút thuốc lá cao. Bệnh nhân thường lựa chọn những cách này để giải tỏa cảm xúc nhưng không biết rằng, nicotin, cồn và chất gây nghiện có thể làm nghiêm trọng các triệu chứng rối loạn lưỡng cực.

Sử dụng bia rượu, chất gây nghiện làm gia tăng ý nghĩ và hành vi tự sát trong trạng thái trầm cảm. Ngược lại, ở giai đoạn hưng cảm, bệnh nhân có xu hướng kích động, gây hấn và khó kiểm soát hành vi sau khi dùng đồ uống chứa cồn, thuốc lá và chất gây nghiện. Ngoài ra, say rượu trong trạng thái hưng cảm còn thôi thúc bệnh nhân thực hiện các hành vi liều lĩnh như đua xe, đầu tư rủi ro, quan hệ tình dục không an toàn,…

Dùng bia rượu và chất kích thích còn gây ra nhiều vấn đề sức khỏe thể chất ở bệnh nhân rối loạn lưỡng cực. Do đó, bệnh nhân nên thay đổi những thói quen xấu này nếu muốn kiểm soát chứng rối loạn lưỡng cực hiệu quả.

8. Học cách kiểm soát stress

Căng thẳng là một trong những yếu tố làm nghiêm trọng các triệu chứng của rối loạn lưỡng cực – đặc biệt là trong giai đoạn trầm cảm. Liên tục đối mặt với stress cũng là yếu tố thúc đẩy rối loạn lưỡng cực tái phát và gia tăng nguy cơ mắc các rối loạn tâm thần khác như rối loạn lo âu, hoang tưởng, loạn thần,…

Không chỉ riêng bệnh nhân rối loạn lưỡng cực mà tất cả bệnh nhân bị rối loạn tâm thần đều phải học cách kiểm soát stress. Giải tỏa căng thẳng sẽ giúp tinh thần ổn định, từ đó hạn chế nguy cơ bệnh tái phát và tiến triển nặng.

Có khá nhiều cách kiểm soát stress, trong đó những cách đơn giản nhất mà bệnh nhân có thể áp dụng là tập thể dục, nghỉ ngơi, đọc sách, nghe nhạc, ngồi thiền, massage, học cách chia sẻ với những người xung quanh,… Ngoài ra, bệnh nhân cũng nên học cách quản lý cuộc sống và giải quyết vấn đề một cách khéo léo để tránh những tình huống căng thẳng.

9. Tăng cường tiếp xúc với ánh nắng

Rất nhiều bệnh nhân không hề biết rằng tiếp xúc với ánh nắng có thể làm giảm rối loạn lưỡng cực. Trên thực tế, một số bệnh nhân bùng phát rối loạn lưỡng cực vào mùa thu – đông vì lúc này cường độ chiếu sáng của mặt trời giảm. Điều này sẽ khiến cho việc tổng hợp vitamin D bị suy giảm, từ đó làm giảm nồng độ serotonin.

Tăng cường tiếp xúc với ánh nắng sẽ giúp tổng hợp vitamin D và cân bằng các chất dẫn truyền thần kinh. Khi nồng độ serotonin được cải thiện, các triệu chứng của rối loạn lưỡng cực sẽ thuyên giảm đáng kể. Vào mùa thu đông, bệnh nhân nên dành nhiều thời gian ở ngoài trời và luôn mở cửa sổ để tận dung tối đa ánh sáng tự nhiên.

Hy vọng qua những lưu ý trong bài viết, bệnh nhân có thể kiểm soát chứng rối loạn lưỡng cực và học được cách sống chung với bệnh. Ngoài ra, bệnh nhân cũng nên tham khảo kinh nghiệm thực tế từ một số bệnh nhân khác để quản lý bệnh hiệu quả hơn.