Cách phòng ngừa rối loạn lưỡng cực tái phát

Phòng ngừa rối loạn lưỡng cực tái phát là một trong những nguyên tắc chính khi điều trị. Bởi bệnh lý này không thể chữa khỏi hoàn toàn, khuynh hướng tiến triển dai dẳng và kéo dài suốt đời. Chủ động phòng ngừa tái phát sẽ giúp giảm hậu quả của bệnh và nâng cao chất lượng cuộc sống cho bệnh nhân.

Vì sao phải ngăn chặn rối loạn lưỡng cực tái phát?

Rối loạn lưỡng cực là một trong những dạng rối loạn khí sắc khá phổ biến (1% dân số thế giới). Bệnh lý này đặc trưng bởi sự thay đổi cường độ của cảm xúc từ hưng cảm, hưng cảm nhẹ cho đến trầm cảm nhẹ và trầm cảm điển hình. Các triệu chứng của bệnh xuất hiện theo chu kỳ và trong một giai đoạn bệnh sẽ có một cực chiếm ưu thế.

Dựa vào triệu chứng ở từng giai đoạn bệnh, các bác sĩ chia rối loạn lưỡng cực thành 3 loại là rối loạn lưỡng cực I, II và rối loạn khí sắc chu kỳ. Hiện nay, các chuyên gia vẫn chưa thể tìm ra nguyên nhân của rối loạn lưỡng cực. Các nghiên cứu cho thấy, di truyền và mất cân bằng nồng độ chất dẫn truyền thần kinh có vai trò chính trong cơ chế bệnh sinh. Những yếu tố như sang chấn tâm lý, tuổi tác, thay đổi hormone,… chỉ được xem là yếu tố khởi phát bệnh.

Hiện tại, chưa có phương pháp điều trị rối loạn lưỡng cực hoàn toàn và bệnh nhân bắt buộc phải điều trị củng cố suốt đời. Mục tiêu chính trong điều trị bệnh lý này là kiểm soát triệu chứng, phục hồi chức năng và ngăn chặn tái phát.

Rối loạn lưỡng cực, đặc biệt là loại I và II có tỷ lệ tái phát rất cao. Nếu ngưng sử dụng thuốc, phần lớn bệnh nhân đều sẽ bị tái phát bệnh chỉ trong một thời gian ngắn. Rối loạn lưỡng cực được xác định là tái phát khi bệnh nhân có hiện tượng đảo pha từ hưng cảm sang trạng thái trầm cảm hoặc ngược lại. Tái phát cũng được xác định khi bệnh nhân có thêm một cơn cùng loại với cơn trước đây và khoảng cách giữa 2 cơn từ 2 tháng trở lên.

Rối loạn lưỡng cực tái phát ảnh hưởng nhiều đến chất lượng cuộc sống của bệnh nhân. Đặc biệt, các bệnh nhân có ý nghĩ tự sát ở cơn trước đây cũng sẽ có ý nghĩ và hành vi tự phát trong lần tái phát.

Theo thống kê, khoảng 90% bệnh nhân rối loạn lưỡng cực sẽ tái phát bệnh trong tương lai. Tuy nhiên, tần suất và mức độ triệu chứng trong các lần tái phát sẽ có sự khác biệt ở từng bệnh nhân. Vì vậy, cần phải thực hiện các biện pháp phòng ngừa để giảm tối đa nguy cơ bệnh tái phát.

Trong tất cả các trường hợp tích cực điều trị củng cố, có khoảng 7% bệnh nhân không bị tái phát bệnh. Điều này cho thấy, điều trị củng cố có thể phòng ngừa bệnh tái phát. Giảm tần suất bệnh tái phát sẽ giúp người bệnh ổn định và cải thiện chất lượng cuộc sống, qua đó giảm gánh nặng lên gia đình và xã hội.

Cách phòng ngừa rối loạn lưỡng cực tái phát

Rối loạn lưỡng cực là một dạng rối loạn khí sắc có liên quan đến yếu tố di truyền và bất thường trong cấu trúc, hoạt động của não bộ. Vì căn nguyên phức tạp nên chưa có phương pháp điều trị bệnh hoàn toàn. Dù vậy, bệnh nhân vẫn có thể phòng ngừa rối loạn lưỡng cực tái phát bằng một số biện pháp sau đây:

1. Sử dụng thuốc theo chỉ định

Dùng thuốc lâu dài theo chỉ định của bác sĩ có thể phòng ngừa rối loạn lưỡng cực tái phát. Thực tế, sử dụng thuốc không thể ngăn chặn hoàn toàn nhưng có thể giảm tần suất bệnh tái phát và mức độ nghiêm trọng của các triệu chứng.

Nếu ngưng sử dụng thuốc, hầu hết các bệnh nhân đều sẽ tái phát bệnh. Sau khi kiểm soát các đợt cấp tính của bệnh, bác sĩ sẽ chỉ định thuốc điều chỉnh khí sắc, thuốc an thần hoặc thuốc chống co giật để phòng ngừa bệnh tái phát.

Trong đó, thuốc chỉnh khí sắc là thuốc có hiệu quả cao trong việc tái phát. Nhóm thuốc này ít gây ra các tác dụng phụ nghiêm trọng nhưng hiệu quả khá chậm. Do đó, trong thời gian đầu thuốc chỉnh khí sắc sẽ được dùng phối hợp với thuốc an thần.

Việc sử dụng thuốc suốt đời sẽ gây ra tâm lý khó chịu và bứt rứt cho một số bệnh nhân. Tuy nhiên, đây là cách hiệu quả nhất để có thể phòng ngừa rối loạn lưỡng cực tái phát. Vì vậy, bản thân bệnh nhân cần được nâng cao nhận thức về vai trò của thuốc, qua đó chủ động hơn trong việc điều trị củng cố.

Ngoài ra, bệnh nhân và gia đình cần được tư vấn về cách nhận biết sớm các tác dụng phụ của thuốc để kịp thời phát hiện, xử trí. Do phải dùng thuốc lâu dài nên bệnh nhân cần thăm khám định kỳ để đánh giá chức năng của các tạng.

2. Hạn chế stress trong cuộc sống

Mặc dù không phải là nguyên nhân gây rối loạn lưỡng cực nhưng stress được xem là yếu tố khiến bệnh tái phát và làm nghiêm trọng các triệu chứng sẵn có. Vì vậy để phòng ngừa bệnh tái phát, bệnh nhân cần giảm thiểu các yếu tố gây stress trong cuộc sống.

Thông thường sau khi kiểm soát các cơn rối loạn cảm xúc, bệnh nhân sẽ được trị liệu tâm lý để học cách kiểm soát stress. Stress có thể bắt nguồn từ nhiều yếu tố bên trong và bên ngoài. Đối với các yếu tố bên trong (bệnh tật, xung đột tâm lý), nên cho bệnh nhân điều trị để kiểm soát các vấn đề sức khỏe. Như vậy, người bệnh sẽ nhanh chóng lấy lại sự ổn định về mặt tinh thần.

Ngoài ra, bệnh nhân cũng cần học cách để giảm thiểu những tình huống gây stress trong cuộc sống. Chẳng hạn như trang bị kỹ năng giao tiếp, quản lý thời gian, kỹ năng làm việc nhóm và xử lý mâu thuẫn để giảm những tình huống không thuận lợi. Nhờ đó, bệnh nhân sẽ ít phải tiếp xúc với stress và giữ được khí sắc ổn định.

Bên cạnh đó, gia đình cũng cần lưu ý tránh các mâu thuẫn và xung đột. Nên tạo môi trường sống lành mạnh, hòa hợp để bệnh nhân ổn định tinh thần. Khi gia đình có vấn đề phát sinh, các thành viên nên lựa chọn giải pháp là trò chuyện thay vì cãi vã. Thực tế, những mâu thuẫn sâu sắc trong mối quan hệ gia đình là yếu tố thường gặp gây tái phát rối loạn lưỡng cực.

3. Không dùng rượu bia và chất gây nghiện

Sử dụng rượu bia và chất gây nghiện có thể làm tái phát các rối loạn tâm thần, bao gồm cả rối loạn lưỡng cực. Về bản chất, rượu bia và chất kích thích đều có tác dụng ức chế hệ thần kinh trung ương. Sử dụng các chất này sẽ làm nghiêm trọng triệu chứng của rối loạn lưỡng cực và các bệnh rối loạn tâm thần khác.

Nhiều nghiên cứu còn cho thấy, rượu bia và chất gây nghiện có thể gây loạn thần ở bệnh nhân trầm cảm và rối loạn lưỡng cực. Do đó, bệnh nhân nên tránh tuyệt đối sử dụng rượu bia và chất gây nghiện.

Trong các đợt tiến triển, bệnh nhân có thể tìm đến bia rượu và chất kích thích để giải tỏa cảm xúc. Vì vậy, gia đình cần chú ý đến để giúp bệnh nhân xây dựng lối sống lành mạnh. Sử dụng bia rượu, chất kích thích gây ra các ảo giác và hoang tưởng với nội dung buộc tội, bị truy hại và sai khiến. Trong trường hợp xấu nhất, bệnh nhân có thể thực hiện các hành vi tự sát.

4. Chăm sóc sức khỏe tinh thần khi mang thai và sinh nở

Rối loạn lưỡng cực có nguy cơ tái phát rất cao trong thời gian mang thai và sau khi sinh. Thống kê cho thấy, khoảng 20 – 50% bệnh nhân đều tái phát bệnh ở giai đoạn này. Ngoài ra, các chuyên gia cũng nhận thấy sản phụ có tiền sử rối loạn lưỡng cực có nguy cơ nhập viện lên đến 100 lần trong vòng 4 tuần sau khi sinh nở.

Trong thời gian mang thai và sau sinh, các hormone như estrogen, progesterone, cortisol và hormone tuyến giáp đều thay đổi một cách đột ngột. Sự thay đổi này gây ra những tác động đáng kể đến nồng độ các chất dẫn truyền thần kinh trong não bộ. Bên cạnh đó, thể trạng suy nhược cũng góp phần gia tăng nguy cơ tái phát rối loạn lưỡng cực.

Vì những lý do này, gia đình cần phải chăm sóc sức khỏe tinh thần cho thai phụ và sản phụ – đặc biệt là những người có tiền sử rối loạn lưỡng cực. Để ngăn chặn bệnh tái phát, bác sĩ sẽ chỉ định dùng thuốc chỉnh khí sắc Lithium vào tuần thai thứ 36 hoặc dùng trong vòng 48 giờ sau khi sinh nở.

Trong suốt thời gian mang thai và sau sinh, gia đình cần quan tâm và hỗ trợ bệnh nhân làm quen với vai trò mới. Sự hỗ trợ của gia đình sẽ giúp người bệnh giữ được tinh thần ổn định, tránh những xáo động trong tâm lý. Qua đó có thể phòng ngừa rối loạn lưỡng cực tái phát và các rối loạn tâm thần sau sinh thường gặp khác.

5. Phòng ngừa rối loạn lưỡng cực tái phát bằng cách cải thiện giấc ngủ

Thay đổi chu kỳ ngủ-thức được xem là yếu tố thuận lợi gây tái phát rối loạn lưỡng cực, đặc biệt là giai đoạn hưng cảm, trầm cảm hoặc hưng cảm nhẹ. Các chuyên gia nhận thấy, bệnh nhân mất ngủ trên 3 ngày sẽ có nguy cơ tái phát bệnh cao. Do đó, nếu tình trạng mất ngủ kéo dài 3 ngày liên tục, bệnh nhân nên đến gặp bác sĩ để được điều chỉnh phác đồ điều trị nhằm phòng ngừa rối loạn lưỡng cực tái phát.

Bệnh nhân nên đảm bảo chất lượng giấc ngủ để tránh bệnh tái phát và cải thiện sức khỏe một cách toàn diện. Thực tế, giấc ngủ có vai trò rất quan trọng đối với sức khỏe tinh thần và thể chất. Mỗi người nên đảm bảo ngủ đủ 7 giờ/ ngày và nghỉ ngơi từ 15 – 30 phút vào buổi trưa.

Để đảm bảo chất lượng giấc ngủ, bệnh nhân nên bổ sung thực phẩm giàu tryptophan và các loại thảo mộc có tác dụng an thần như hoa cúc, atiso, gừng,… Bên cạnh đó, nên tập yoga, ngồi thiền và thực hiện các biện pháp thư giãn vào buổi tối để ngủ ngon giấc hơn.

Bên cạnh hiệu quả phòng ngừa rối loạn lưỡng cực tái phát, ngủ đủ giấc còn giúp giảm mức độ nghiêm trọng của triệu chứng trong các đợt tái phát. Đồng thời còn giúp hạn chế nguy cơ mắc phải các vấn đề thể chất như suy nhược, rối loạn tiền đình, suy giảm trí nhớ,…

Rối loạn lưỡng cực là bệnh hay tái phát, tiến triển theo chu kỳ và kéo dài suốt đời. Vì bệnh không thể chữa khỏi nên việc phòng ngừa tái phát là một trong những nguyên tắc chính khi điều trị. Để được tư vấn cụ thể hơn, bệnh nhân và gia đình có thể trao đổi với bác sĩ chuyên khoa.