Pareidolia (ảo giác khuôn mặt): Hội chứng hay nghệ thuật?

Ảo giác khuôn mặt (Pareidolia) khiến chúng ta luôn thấy những khuôn mặt ẩn hiện khi nhìn những vật xung quanh như đám mây, hoặc bóng của chiếc lá in trên mặt đường.

Hội chứng Pareidolia là gì?

Hội chứng Pareidolia (ảo giác khuôn mặt hay hội chứng nhìn thấy mặt người) là hiện tượng tâm lý khiến con người nhìn ra các khuôn mặt trong những vật thể vô tri hoặc hiện tượng tự nhiên. Đây là một dạng ảo giác mà não bộ tự động liên kết các hình ảnh mơ hồ hoặc ngẫu nhiên trong mây, hoa văn trên mặt trăng, lá cây, vết ố hoặc các vật dụng hằng ngày thành khuôn mặt người.

Hiện tượng này xuất phát từ bản năng sinh tồn và khả năng nhận diện khuôn mặt của con người, vốn rất quan trọng trong việc giao tiếp và phát hiện nguy hiểm. Hội chứng Pareidolia không phải là một rối loạn tâm lý, mà là một phần tự nhiên trong cách não bộ xử lý thông tin trực quan.

Các nhà khoa học cho rằng hiện tượng này liên quan đến hoạt động của vùng Fusiform Face Area (FFA) trong não bộ, một khu vực chuyên trách nhận diện khuôn mặt. Khi vùng này bị kích hoạt, não bộ có xu hướng “thấy” khuôn mặt ngay cả khi không có khuôn mặt thực sự hiện diện.

Nguyên nhân của hội chứng Pareidolia

Hội chứng nhìn thấy mặt người (Pareidolia) sinh ra trong quá trình tiếp nhận và xử lý thông tin của não. Não bị đánh lừa, từ đó sinh ra ảo giác rằng những vật ta nhìn thấy có hình một khuôn mặt.

Ảo giác khuôn mặt là điều rất phổ biến trong cuộc sống. Nhưng trong một số trường hợp đặc biệt, Pareidolia có thể là dấu hiệu của rối loạn tâm thần.

Xem thêm: Bệnh rối loạn tâm thần là gì? Nguyên nhân, dấu hiệu và điều trị

Vẫn chưa có những bằng chứng thật sự đang tin cậy về nguyên nhân gây ra hiện tượng này. Tuy nhiên, nhiều nhà khoa học cho rằng hội chứng Pareidolia liên qua đến hoạt động não.

1. Cách não định dạng khuôn mặt

Một nghiên cứu từ trường đại học UNSW Sydney chỉ ra rằng, cơ chế não dùng để xử lý thông tin và định dạng khuôn mặt người thật, cũng được ứng dụng trong việc định dạng những vật thể có cấu trúc tương tự.

Cấu trúc hai hình tròn hai bên, và một đường dài nằm chính giữa là cấu trúc cơ bản nhất của khuôn mặt ở góc nhìn thẳng chính diện. Ở góc nhìn nghiêng, ta cũng sẽ có những cấu trúc nhất định.

Một nghiên cứu về não đồ điện từ vào năm 2009 cho thấy, những vật thể có cấu trúc tương tự khuôn mặt sẽ tác động đặc biệt đến “vùng mặt hình thoi”. Từ đó, chúng tạo nên hình ảnh khuôn mặt trong tiềm thức.

Điều này giải thích vì sao cấu trúc hai hình tròn và một đường thẳng rất dễ được liên tưởng thành một khuôn mặt.

2. Màu sắc đậm nhạt của vật thể

Một điếu tố nữa khiến những đồ vật này nhìn giống khuôn mặt là màu sắc. Sự đậm nhạt trong màu sắc vốn có, và khi bị ảnh hưởng bởi ánh sáng hay bóng tối của vật thể

Những yếu tố này khiến vật thể càng giống một khuôn mặt và mang theo cảm xúc. Những biểu cảm này rất phong phú, từ vui vẻ, đau khổ, lo lắng, hài hước, đến những biểu cảm biến dạng đáng sợ.

Những đối tượng thường trải qua Pareidolia?

Như đã nói ở trên, Pareidolia là tình trạng thường gặp ở con người. Trong đó, trẻ em có khả năng nhìn thấy ảo giác khuôn mặt nhiều hơn so với người lớn.

Đây là do trí tưởng tượng và khả năng xử lý thông tin của những đứa trẻ luôn vượt trội hơn. Tuy nhiên, những điều này sẽ dần mất đi khi lớn lên.

Những người làm nghệ thuật, ví dụ như họa sĩ, nhà văn, nhà thơ, hay những người sùng đạo, có những đức tin vào những điều siêu nhiên cũng thường gặp Pareidolia.

1. Người làm nghệ thuật

Những người làm nghệ thuật luôn có sức sáng tạo và liên tưởng rất cao. Yếu tố này giúp họ biến những thứ không có gì nổi bật trở nên sống động.

Ảo giác khuôn mặt có thể mang đến những tác phẩm hội họa ấn tượng, hoặc tạo cảm hứng sáng tác tuyệt vời cho thơ ca.

2. Người sùng đạo

Những người sùng đạo và tin tưởng vào đức tin cũng có thể nhìn thấy những ảo giác khuôn mặt nhất định. Họ tin rằng đây là một dấu hiệu tín ngưỡng.

Nhiều người sẵn sàng thờ cúng những vật gợi lên hình ảnh khuôn mặt người như hòn đá, thân cây,… để cầu mong may mắn hay nguyện vọng thành hiện thực.

Hiệu ứng này có thể gây ra tâm lý đám đông, và khiến họ cùng có một cái nhìn tương tự.

3. Người mắc hội chứng tâm thần

Pareidolia cũng là một biểu hiện của các hội chứng tâm thần. Trong cơn kích động hoặc ảo giác do bệnh gây ra, những người mắc bệnh có thể nhìn thấy những khuôn mặt méo mó xuất hiện.

Trước đây người ta cho rằng Pareidolia là biểu hiện của bệnh tâm thần. Nhưng về sau, ảo giác khuôn mặt được xem là một dạng ảo ảnh thị giác bình thường xuất hiện ở người.

4. Phụ nữ dễ nhìn thấy ảo giác khuôn mặt hơn

Ảo giác khuôn mặt cũng thường thấy ở phụ nữ hơn so với nam giới. Lý do cho hiện tượng này có thể bắt nguồn từ đặc trưng giới tính, khi phụ nữ có đời sống tinh thần phong phú hơn.

Phụ nữ cũng nhận thức cảm xúc thông qua nét mặt tốt hơn. Tuy nhiên, có một điều thú vị là những khuôn mặt được ghi nhận lại có thiên hướng là nam giới, hoặc trung tính.

Hội chứng Pareidolia có nguy hiểm không?

Pareidolia không được coi là nguy hiểm. Nó là một hiện tượng tâm lý bình thường, mà hầu hết mọi người đều trải qua ở mức độ nào đó. Việc nhìn thấy các khuôn mặt hoặc hình ảnh quen thuộc trong những vật thể ngẫu nhiên, như mây, đá, hoặc bề mặt của một số vật dụng, là cách não bộ xử lý thông tin trực quan một cách tự nhiên.

Tuy nhiên, nếu hiện tượng này xảy ra quá thường xuyên hoặc kết hợp với các triệu chứng khác như căng thẳng, lo âu, hoặc các rối loạn tâm thần như hoang tưởng, nó có thể là dấu hiệu của vấn đề tâm lý tiềm ẩn. Ví dụ, ở một số người mắc chứng rối loạn thần kinh, pareidolia có thể kết hợp với các ảo giác hoặc sự nhạy cảm cao đối với kích thích thị giác, dẫn đến tình trạng khó chịu hoặc lo âu.

Tóm lại, trong hầu hết các trường hợp, hội chứng pareidolia không nguy hiểm và là một phần tự nhiên trong cách hoạt động của não bộ. Nhưng nếu nó đi kèm với các triệu chứng khác về sức khỏe tinh thần, có thể cần thăm khám để đánh giá sâu hơn.

Ảo giác khuôn mặt trong nghệ thuật

Pareidolia được ứng dụng trong nghệ thuật. Chúng thường được ứng dụng trong hội họa hay điêu khắc để tạo nên những tác phẩm độc đáo, đánh lừa thị giác người xem.

Các họa sĩ và nhà điêu khắc dùng trí tưởng tượng siêu việt, kết hợp với cảnh trí và sự sáng tối, đậm nhạt, và hình thù đặc biệt của sự vật nhằm tạo nên những khuôn mặt ẩn trong tranh.

Những tác phẩm nghệ thuật áp dụng Pareidolia thường lồng ghép nhiều tầng lớp hình ảnh, mang đến cảm giác méo mó, kỳ lạ nhưng cũng rất sáng tạo.

Nếu tận dụng ảo giác khuôn mặt tốt, ta hoàn toàn có thể biến những mảnh tường tróc sơn, hay những vết ố trên tường, trên giấy trở thành một tác phẩm nghệ thuật.

Pareidolia cũng có thể ứng dụng trong kiến trúc và điêu khắc để mang đến trải nghiệm mới lạ.

Tóm lại, Pareidolia là một ảo ảnh thị giác xuất hiện trong quá trình xử lý thông tin hình ảnh của não. Nếu trong trạng thái bình thường, việc nhìn thấy Pareidolia không có gì đáng ngại.

Tuy nhiên, không thể loại trừ trường hợp những người mắc các bệnh tâm thần nhìn thấy ảo giác trong cơn loạn thần. Trong trường hợp này, cần đưa người bệnh đến gặp bác sĩ để được xư lý kịp thời.