Tự kỷ ở người lớn: Nguyên nhân, dấu hiệu và điều trị

Không phải chỉ ở trẻ em, tự kỷ ở người lớn cũng là vấn đề quan trọng cần được nhận diện và hỗ trợ. Đây là tình trạng mà không ít người trưởng thành chỉ nhận ra mình mắc phải sau nhiều năm sống chung với khó khăn mà không thể giải thích được.

Bệnh tự kỷ ở người lớn là gì?

Tự kỷ ở người lớn là một dạng rối loạn phổ tự kỷ ảnh hưởng đến hệ thần kinh và các chức năng của não bộ. Chứng bệnh này khiến người trưởng thành khó giao tiếp, thiết lập mối quan hệ xã hội và kiểm soát suy nghĩ cùng hành vi của mình.

Khác với suy nghĩ phổ biến rằng tự kỷ chỉ xảy ra ở trẻ em, nhiều trường hợp tự kỷ ở người lớn chỉ được phát hiện khi các triệu chứng trở nên rõ rệt và cần được can thiệp y tế.

Tình trạng này ở người trưởng thành không giống nhau ở mọi người vì triệu chứng và mức độ ảnh hưởng sẽ thay đổi tùy từng cá nhân. Điều này khiến việc chẩn đoán và hỗ trợ đòi hỏi chuyên môn cao để cải thiện được bệnh.

Dấu hiệu tự kỷ ở người lớn

Tự kỷ ở người lớn biểu hiện trong ba lĩnh vực chính: giao tiếp bằng lời nói và phi ngôn ngữ, tương tác xã hội, hành vi lặp đi lặp lại. Các dấu hiệu đa dạng và mức độ nghiêm trọng khác nhau tùy thuộc vào từng cá nhân.

Dấu hiệu phổ biến:

• Khó duy trì giao tiếp bằng mắt
• Không thể hiểu câu nói châm biếm, thành ngữ
• Có xu hướng độc thoại về một chủ đề yêu thích
• Hành vi và lời nói rập khuôn giống như máy móc
• Nhạy cảm với âm thanh, mùi, cảm giác chạm mà người khác không để ý

Dấu hiệu ở nhà:

• Thích làm việc, chơi một mình, hạn chế tương tác với người khác
• Sắp xếp đồ đạc theo cách riêng và không thích bị thay đổi
• Tạo ra tiếng ồn ngay cả khi không gian cần yên tĩnh
• Thường hay ngã, va vào đồ vật trong nhà
• Sáng tạo ra ngôn ngữ, cách diễn đạt riêng biệt

Dấu hiệu ở chỗ làm:

• Khó trình bày ý kiến, khó duy trì trò chuyện với đồng nghiệp
• Thực hiện công việc giống như robot, thiếu sự linh hoạt
• Tránh giao tiếp bằng mắt khi trò chuyện, nhìn vào tường hoặc nơi khác khi nói
• Không thích người khác chạm vào đồ đạc của mình
• Có thể giỏi trong lĩnh vực cụ thể nhưng gặp khó khăn với kỹ năng khác

Bệnh tự kỷ ở người trưởng thành theo giới tính

Tự kỷ ở người trưởng thành thể hiện sự khác biệt rõ rệt giữa nam giới và nữ giới không chỉ về tỷ lệ mắc bệnh mà còn ở đặc điểm biểu hiện. Những khác biệt này không chỉ phản ánh cách xã hội tiếp cận mà còn ảnh hưởng đến quá trình chẩn đoán và hỗ trợ.

Tự kỷ ở nữ giới

Nữ giới mắc tự kỷ khó được chẩn đoán hơn nam giới, một phần vì tỷ lệ được ghi nhận thấp hơn đáng kể. Hành vi và sở thích không bị coi là bất thường do khả năng che giấu khéo léo trong giao tiếp xã hội.

Khác với nam giới, phụ nữ rèn luyện khả năng hòa nhập bằng cách bắt chước hành vi được xã hội chấp nhận. Nhiều người học cách che giấu cảm xúc thật, hạn chế bộc lộ các hành vi lặp lại, khiến triệu chứng ít được nhận ra.

Những sở thích đặc trưng như sắp xếp đồ đạc, tập trung vào lĩnh vực cụ thể ở nữ giới hay bị hiểu nhầm là thói quen thông thường. Vì vậy, phụ nữ tự kỷ có thể sống chung với triệu chứng trong thời gian dài mà không nhận được sự hỗ trợ phù hợp.

Tự kỷ ở nam giới

Tỷ lệ nam giới mắc tự kỷ cao gấp 4 lần so với nữ giới. Điều này phản ánh các yếu tố sinh học hoặc cách xã hội tiếp cận việc chẩn đoán ở hai giới.

Hành vi lặp đi lặp lại và sở thích hẹp hòi của nam giới dễ nhận thấy hơn. Các biểu hiện như tập trung quá mức vào chủ đề yêu thích, hành động khác lạ chính là dấu hiệu để chẩn đoán sớm.

Nam giới tự kỷ không có khả năng che giấu tốt các đặc điểm của mình như phụ nữ. Điều này vừa giúp nhận diện bệnh dễ hơn nhưng cũng khiến họ khó hòa nhập xã hội.

Nguyên nhân bệnh tự kỷ ở người lớn

Bệnh tự kỷ ở người lớn xuất phát từ sự kết hợp giữa nhiều nguyên nhân phức tạp, cụ thể:

• Nguyên nhân di truyền: Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng một số gen bất thường có thể được thừa hưởng từ gia đình hoặc xuất hiện một cách tự phát do các đột biến.
• Nguyên nhân môi trường: Ngoài yếu tố di truyền, các tác nhân như ô nhiễm không khí, nhiễm virus, biến chứng khi mang thai đều có khả năng làm tăng nguy cơ mắc tự kỷ.

Đối tượng dễ bị tự kỷ ở người lớn

Tự kỷ ở người lớn chịu ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố khác nhau. Những yếu tố này có thể khiến một số đối tượng dễ mắc phải hơn so với những người khác.

• Những người có người thân trong gia đình từng mắc chứng tự kỷ
• Trẻ sinh non khi chưa đủ 26 tuần tuổi thai
• Các bé trai có nguy cơ cao gấp nhiều lần so với bé gái
• Người được sinh ra từ cha mẹ lớn tuổi

Ảnh hưởng của bệnh tự kỷ ở người lớn

Bệnh tự kỷ ở người lớn khiến bệnh nhân gặp khó khăn trong công việc và học tập do thiếu kỹ năng giao tiếp và khả năng tập trung.

Bên cạnh đó, khả năng sống độc lập cũng trở thành thách thức lớn khi người bệnh phụ thuộc vào người khác trong các hoạt động hàng ngày và khó quản lý các công việc cơ bản.

Sự cách ly xã hội là một vấn đề phổ biến vì người bệnh cảm thấy khó kết nối và duy trì các mối quan hệ. Điều này dẫn đến căng thẳng trong gia đình và thậm chí là việc bị bắt nạt trong môi trường xã hội.

Biện pháp chẩn đoán tự kỷ ở người lớn

Việc chẩn đoán tự kỷ ở người lớn dựa trên quan sát và tương tác trực tiếp với người bệnh. Các bác sĩ còn thu thập thông tin từ tiền sử bệnh tật cá nhân và gia đình để tìm ra các yếu tố tiềm ẩn dưới hành vi bất thường.

Bác sĩ cũng trò chuyện với người bệnh về những khó khăn trong giao tiếp, cảm xúc, sở thích. Để hiểu rõ hơn, bác sĩ sẽ hỏi thêm ý kiến từ gia đình, đặc biệt là cha mẹ hoặc những người thân từng chứng kiến sự phát triển của người bệnh từ nhỏ.

Nếu các triệu chứng không xuất hiện từ thời thơ ấu mà khởi phát muộn, bác sĩ sẽ cân nhắc các rối loạn tâm thần, rối loạn cảm xúc khác. Điều này đảm bảo giúp người bệnh nhận được chẩn đoán chính xác và có hướng điều trị phù hợp nhất.

Cách điều trị tự kỷ ở người lớn

Điều trị tự kỷ ở người trưởng thành không chỉ đơn giản là chữa trị các triệu chứng mà còn giúp họ cải thiện chất lượng cuộc sống. Các phương pháp điều trị sẽ tùy thuộc vào nhu cầu và hoàn cảnh riêng của từng người.

1. Liệu pháp tâm lý

Liệu pháp tâm lý giúp người trưởng thành đối mặt với khó khăn trong giao tiếp và cảm xúc. Các buổi trị liệu cá nhân sẽ giải quyết được vấn đề cụ thể, chẳng hạn như làm sao để giao tiếp hiệu quả trong môi trường công sở.

Ngoài ra, liệu pháp hành vi nhận thức (CBT) còn giúp người bệnh nhận ra và thay đổi suy nghĩ tiêu cực. Việc xây dựng các kỹ năng xã hội và quản lý cảm xúc sẽ cải thiện đáng kể cuộc sống của người trưởng thành mắc tự kỷ.

2. Phục hồi chức năng nghề nghiệp

Phục hồi chức năng nghề nghiệp là phương pháp hữu hiệu giúp người trưởng thành đối phó với thách thức trong công việc. Các nhà trị liệu sẽ giúp bệnh nhân thích nghi với môi trường làm việc, tìm ra giải pháp cho những vấn đề như tiếng ồn, căng thẳng công việc.

Như vậy người bệnh mới tìm được công việc phù hợp, phát huy thế mạnh và duy trì một sự nghiệp ổn định. Đồng thời làm việc hiệu quả và cảm thấy thành công trong nghề nghiệp của mình.

Lối sống cải thiện chứng tự kỷ ở người lớn

Lối sống nếu được xây dựng bởi các biện pháp phù hợp có thể giúp người lớn mắc chứng tự kỷ cải thiện chất lượng cuộc sống như sau:

1. Cải thiện giao tiếp

Giao tiếp là thách thức lớn đối với người trưởng thành mắc tự kỷ, nhưng vẫn có cách để cải thiện điều này. Việc tạo ra các phương pháp giao tiếp hiệu quả sẽ giúp bệnh nhân xây dựng các mối quan hệ tốt hơn.

Cụ thể, người bệnh nên cân nhắc việc tiết lộ chẩn đoán với những người thân thiết. Điều này giúp họ hiểu rõ hơn về khó khăn trong giao tiếp của mình và giúp giảm bớt sự hiểu lầm.

Hơn nữa hãy tìm điểm chung khi trò chuyện để tạo ra cuộc đối thoại dễ chịu hơn. Những sở thích chung sẽ làm giảm bớt căng thẳng và tạo cơ hội cho nhiều cuộc trò chuyện tự nhiên hơn.

2. Xây dựng lối sống lành mạnh

Để duy trì một cuộc sống tốt hơn, người lớn mắc tự kỷ có thể áp dụng một số phương pháp đơn giản và thiết thực sau:

• Dùng bộ đếm thời gian để phân bổ thời gian hợp lý giữa sở thích và công việc khác. Chuyển sang hoạt động quan trọng hơn khi bộ đếm reo để tránh tình trạng trì hoãn.
• Lập danh sách công việc và ghi chép ra sổ để ghi nhớ cuộc hẹn, trách nhiệm. Sử dụng ứng dụng tổ chức trên điện thoại để theo dõi và hoàn thành công việc kịp thời.
• Tự động hóa công việc hàng ngày như thanh toán hóa đơn qua ngân hàng trực tuyến để giảm bớt sự lộn xộn và tiết kiệm thời gian
• Sử dụng bảng tính, bảng trắng để ghi lại công việc và sắp xếp mọi thứ một cách trực quan

3. Kiểm soát rối loạn tâm lý

Lo âu và trầm cảm hay xuất hiện song song với các triệu chứng của tự kỷ, nhưng hiện nay có rất nhiều cách để kiểm soát chúng.

• Duy trì thói quen ngủ lành mạnh với giấc ngủ đủ và sâu sẽ mang lại năng lượng và sự ổn định cho tâm trí
• Tìm kiếm sự hỗ trợ từ bạn thân, tham gia các nhóm hỗ trợ trực tuyến để giảm bớt cảm giác cô đơn và tăng thêm kết nối mạng lưới xã hội
• Hãy thực hành các kỹ thuật thư giãn như thiền và hít thở sâu để giảm lo âu, làm dịu tâm trí, đối phó tốt hơn với căng thẳng trong cuộc sống
• Tập thể dục đều đặn để giảm căng thẳng và duy trì sức khỏe với bài tập như đi bộ, chạy bộ, yoga

Cách phòng ngừa bệnh tự kỷ ở người lớn

Không có cách nào để ngăn ngừa tự kỷ ở người lớn, nhưng điều trị có thể giúp cải thiện các triệu chứng. Hơn nữa, chẩn đoán và can thiệp sớm từ nhỏ mang lại hiệu quả tốt nhất nhằm phát triển hành vi, kỹ năng và ngôn ngữ. Tuy trẻ không thể hết hoàn toàn các triệu chứng, nhưng can thiệp giúp các bé giao tiếp và hoạt động tốt hơn.

• Hạn chế sinh con khi cao tuổi để giảm nguy cơ mắc tự kỷ
• Đảm bảo đủ chất dinh dưỡng và tiêm phòng đầy đủ trong thai kỳ
• Tạo môi trường sống an toàn, tránh các yếu tố bất lợi từ môi trường sống
• Nâng cao chất lượng cấp cứu trẻ sơ sinh tại các cơ sở y tế
• Khám sức khỏe định kỳ, đặc biệt trong 24 tháng đầu đời để phát hiện sớm dấu hiệu bất thường
• Trò chuyện với trẻ ngay từ khi biết nói và khuyến khích trẻ nghe nhạc, hát hò
• Giới hạn tiếp xúc của trẻ với thiết bị tivi, máy tính, điện thoại để tránh ảnh hưởng xấu đến giao tiếp

Mặc dù còn nhiều thách thức, nhưng việc nâng cao nhận thức về tự kỷ ở người lớn sẽ giúp người bệnh hòa nhập xã hội tốt hơn. Cùng với sự quan tâm của gia đình, bạn bè và các chuyên gia, người trưởng thành sẽ từng bước vượt qua khó khăn trong cuộc sống.

Có thể bạn quan tâm:

• Rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD) ở người lớn là gì?
• Rối loạn hành vi ở thanh thiếu niên: Những điều cần biết
• Nguyên nhân gây ra rối loạn ngôn ngữ ở người lớn và 4 Giải pháp

Các nguồn tham khảo:

• vinmec.com, benhvienadnsaigon.com, bvnguyentriphuong.com.vn,….