Trẻ tự kỷ thường có hành vi nào? Điều cần biết

Câu hỏi “Trẻ tự kỷ thường có hành vi nào?” được đặt ra cho thấy những thắc mắc về đặc điểm hành vi nổi bật ở trẻ em mắc phải rối loạn này. Những biểu hiện này có thể xuất hiện từ rất sớm và thường rõ rệt hơn khi trẻ lớn lên. Vì vậy, việc hiểu rõ những hành vi này không chỉ giúp cha mẹ và xã hội có cái nhìn sâu sắc hơn về tình trạng của trẻ mà còn hỗ trợ tìm kiếm các biện pháp can thiệp phù hợp.

Trẻ tự kỷ thường có hành vi nào? Các hành vi thường gặp

Trẻ tự kỷ thường có những hành vi đặc trưng, mà việc hiểu rõ về chúng giúp cha mẹ và người chăm sóc có thêm kiến thức cần thiết để hỗ trợ và quản lý:

1. Chậm nói

Chậm nói là một trong những dấu hiệu phổ biến nhất ở trẻ tự kỷ và biểu hiện của nó có thể thay đổi theo từng giai đoạn lứa tuổi. Ở giai đoạn sơ sinh và đầu đời (0 – 2 tuổi), trẻ thường không bập bẹ hay không phát triển ngôn ngữ như bạn bè cùng tuổi, không thể nói những từ đơn giản như “mẹ” hay “ba” khi ở độ tuổi này con đáng lẽ phải làm được.

Khi trẻ bước vào giai đoạn mẫu giáo (từ 3 – 5 tuổi), chậm nói có thể biểu hiện qua việc không thể ghép từ thành câu hoàn chỉnh hoặc gặp khó khăn trong việc phát âm rõ ràng. Trẻ có thể biết một số từ vựng nhưng không thể sử dụng chúng để giao tiếp hiệu quả, dẫn đến khó bày tỏ nhu cầu và cảm xúc, làm giảm khả năng kết bạn và hòa nhập xã hội.

Ở giai đoạn tiểu học (6 tuổi trở lên), tình trạng này thường được thấy rõ khi trẻ khó tham gia vào các cuộc trò chuyện phức tạp hay gặp khó khăn để hiểu và sử dụng ngôn ngữ trừu tượng. Sự chậm trễ phát triển ngôn ngữ này vừa ảnh hưởng đến khả năng học tập vừa làm giảm sự tự tin của trẻ, khiến các em cảm thấy bị cô lập và ít muốn tham gia vào các hoạt động tập thể.

2. Không giao tiếp bằng mắt

Trẻ tự kỷ thường tránh giao tiếp bằng mắt vì các bé cảm thấy không thoải mái hoặc không hiểu được tầm quan trọng của hành động này trong giao tiếp xã hội. Đồng thời việc thiếu tự tin hoặc cảm giác bị áp lực khi phải duy trì giao tiếp bằng mắt cũng là một nguyên nhân phổ biến.

Hành vi không giao tiếp bằng mắt ở trẻ tự kỷ có thể biểu hiện qua việc nhìn ra chỗ khác khi có người đang nói chuyện với mình hoặc chỉ nhìn lướt qua mà không duy trì ánh nhìn. Trẻ có thể tập trung vào các vật thể hoặc các chi tiết nhỏ thay vì khuôn mặt của người đối diện. Điều này khiến các bé khó đọc hiểu được các biểu cảm khuôn mặt và tín hiệu xã hội, dẫn đến trở ngại trong việc phản hồi phù hợp các tình huống giao tiếp.

3. Chống đối người lớn xung quanh

Trẻ tự kỷ chống đối người lớn xung quanh do sự khác biệt trong cách nhìn nhận và phản ứng với môi trường. Trẻ có thể chống đối bằng cách từ chối tuân theo các yêu cầu, hướng dẫn từ người lớn hoặc phản ứng dữ dội khi bị yêu cầu thay đổi thói quen, hoạt động. Điều này có thể là do trẻ cảm thấy bị quá tải về mặt cảm xúc hoặc khó để hiểu và tuân theo các quy tắc xã hội.

Hành vi chống đối có thể là trẻ luôn hét lên, khóc lóc và thậm chí có những hành động gây tổn thương cho bản thân hoặc người khác. Trẻ có thể cự tuyệt khi phải thực hiện một nhiệm vụ mà con không thích hoặc không hiểu. Điều này không chỉ gây khó khăn cho cha mẹ và giáo viên mà còn ảnh hưởng đến khả năng học tập và phát triển của trẻ. Đồng thời làm gián đoạn quá trình học tập và giao tiếp xã hội của các bé.

4. Gắn bó bất thường với một vài món đồ

Trẻ tự kỷ thường thể hiện sự gắn bó bất thường với một vài món đồ quen thuộc như đồ chơi, đồ gia dụng, thậm chí là các vật vô tri vô giác. Sự gắn bó này có thể được nhận thấy qua việc trẻ mang theo món đồ bên mình mọi lúc, thậm chí cả khi ngủ. Đôi khi, con có thể phản ứng mãnh liệt khi bị tách khỏi món đồ yêu thích của mình.

Lý do khiến trẻ tự kỷ gắn bó với một vài món đồ cụ thể có thể xuất phát từ nhu cầu về cảm giác an toàn và ổn định. Các món đồ này thường có những đặc điểm thu hút sự chú ý đặc biệt của trẻ, chẳng hạn như màu sắc, hình dạng và kết cấu. Việc gắn bó với những món đồ này giúp các bé cảm thấy bình tĩnh và kiểm soát được mọi thứ xung quanh, đặc biệt trong những thời điểm căng thẳng hoặc không quen thuộc.

Tuy nhiên, sự gắn bó bất thường với một vài món đồ có thể ảnh hưởng tiêu cực đến sự phát triển của trẻ. Bé có thể trở nên phụ thuộc vào các món đồ này và khó thích nghi với các thay đổi trong cuộc sống hàng ngày. Điều này có thể cản trở khả năng học tập, giao tiếp và tham gia vào các hoạt động xã hội.

5. Rối loạn giấc ngủ

Rối loạn giấc ngủ ở trẻ tự kỷ biểu hiện qua việc khó ngủ, ngủ không sâu, thức dậy nhiều lần trong đêm. Lúc này trẻ khó có thể đi vào giấc hoặc duy trì giấc ngủ, dẫn đến việc ngủ không đủ và cảm thấy mệt mỏi suốt cả ngày. Một số trẻ tự kỷ còn có thói quen ngủ không đều đặn hoặc ngủ quá nhiều vào ban ngày và thức vào ban đêm.

Các hành vi rối loạn giấc ngủ ở trẻ tự kỷ có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến cả sức khỏe thể chất và tinh thần. Thiếu ngủ kéo dài có thể làm tăng cảm giác lo âu, kích động và giảm khả năng tập trung. Hơn nữa, giấc ngủ không đầy đủ còn ảnh hưởng đến hệ miễn dịch và sự phát triển toàn diện của trẻ.

6. Vận động chậm chạp

Ngay từ những năm đầu đời trẻ có thể gặp khó khăn trong việc thực hiện các động tác cơ bản như bò, đi, chạy. Các hoạt động vận động tinh như cầm bút, vẽ, xếp hình cũng có thể trở nên khó khăn và con bị chậm chạp hơn so với các bạn cùng tuổi.

Nguyên nhân dẫn đến sự chậm chạp trong vận động của trẻ tự kỷ có thể do các vấn đề liên quan đến hệ thần kinh, cảm giác, sự phối hợp giữa các cơ quan vận động. Trẻ có thể gặp khó khăn để cảm nhận được và điều chỉnh các chuyển động của cơ thể, dẫn đến việc thực hiện các hoạt động hàng ngày trở nên chậm chạp và kém linh hoạt. Ngoài ra, sự thiếu tự tin và lo lắng ở các bé cũng có thể góp phần vào tình trạng này.

7. Ăn uống một cách khó khăn

Rối loạn ăn uống là một hành vi phổ biến ở trẻ tự kỷ khiến việc ăn uống của các con trở nên khó khăn. Trẻ có thể chỉ ăn một số loại thực phẩm nhất định, thường là những món ăn quen thuộc về màu sắc, mùi vị. Bé có thể từ chối thử các món ăn mới hoặc đã có sự thay đổi nhỏ trong cách chế biến.

Trẻ trở nên kén ăn, từ chối các bữa ăn chính và chỉ ăn vặt các món ưa thích. Ngoài ra, trẻ cũng có thể gặp khó khăn trong việc nhai, nuốt hoặc tự ăn một cách độc lập. Điều này dẫn đến nguy cơ suy dinh dưỡng, thiếu hụt vitamin và khoáng chất cần thiết cho sự phát triển. Các bé có thể trở nên mệt mỏi, giảm khả năng tập trung và dễ mắc các bệnh liên quan đến hệ miễn dịch.

8. Không thích sự thay đổi

Trẻ tự kỷ thường tìm kiếm sự ổn định có ở các thói quen quen thuộc nhằm để bản thân cảm thấy an toàn. Bất kỳ sự thay đổi nào trong môi trường sống, lịch trình hàng ngày đều có thể khiến trẻ cảm thấy không thoải mái và khó chịu.

Trẻ có thể phản ứng dữ dội một cách tiêu cực khi phải đối mặt với sự thay đổi. Đồng thời tỏ ra bực bội, khóc lóc và thậm chí có những hành vi bạo lực khi bị yêu cầu thay đổi một thói quen hay hoạt động nào đó. Các bé cũng có thể trở nên rất bám víu vào các thói quen cũ và không muốn thử những điều mới lạ.

Việc không thích sự thay đổi có thể làm giảm khả năng thích nghi của trẻ trong các tình huống, hoàn cảnh mới và hạn chế sự phát triển toàn diện. Trẻ có thể khó tham gia vào các hoạt động xã hội, học tập và phát triển kỹ năng sống cần thiết.

Quản lý và cải thiện hành vi ở trẻ tự kỷ cha mẹ cần biết

Việc hiểu rõ các hành vi đặc trưng và áp dụng phương pháp can thiệp phù hợp có thể giúp trẻ phát triển toàn diện hơn. Để đạt được điều này, cha mẹ cần trang bị cho mình những kỹ năng và chiến lược hiệu quả sau đây:

• Chương trình giáo dục và can thiệp sớm: Có bằng chứng cho thấy can thiệp hành vi tích cực trước 3 tuổi giúp trẻ cải thiện khả năng ngôn ngữ và chức năng xã hội, với chương trình 40 giờ/tuần trong 2 năm liên tục để con tiến bộ về nhận thức và hành vi.
• Nâng cao kỹ năng xã hội cho trẻ: Xây dựng môi trường sống an toàn, giúp trẻ cảm thấy thoải mái và ổn định nhằm dạy trẻ tại nhà theo chương trình cá biệt hóa để hỗ trợ quá trình học tập và phát triển.
• Phương pháp can thiệp nhận thức và hành vi: Sử dụng các phương pháp dựa trên học thuyết nhận thức và hành vi, kết hợp với các phương tiện nhìn (thị giác) để dạy trẻ.
• Hỗ trợ và giáo dục cho gia đình: Áp dụng hệ thống PECS để giúp trẻ hiểu các bước công việc, lịch trình, biết thể hiện nhu cầu và tăng khả năng tương tác.
• Điều trị cho trẻ tự kỷ vị thành niên: Trẻ vị thành niên với trí tuệ khá cao nhưng kỹ năng xã hội kém và có các triệu chứng tâm thần như trầm cảm, lo âu cần được điều trị tâm lý hành vi nhận thức cũng như có thể cần dùng thuốc.
• Sử dụng thuốc điều trị triệu chứng kèm theo: Một số thuốc an thần kinh có thể giảm hành vi tăng động, cơn hờn giận, hung tính, tự gây thương tích, hành vi định hình và rối loạn ám ảnh cưỡng chế.

Như vậy, khi nhận biết các hành vi thường gặp ở trẻ tự kỷ, chúng ta có thể thấy rõ ràng những thách thức mà trẻ và gia đình phải đối mặt. Tuy nhiên, với sự hỗ trợ thích hợp từ các chuyên gia, cộng đồng và gia đình, trẻ tự kỷ hoàn toàn có thể phát triển tốt và có cuộc sống ý nghĩa.