Cha mẹ độc hại (Toxic parents): Đừng làm con tổn thương thêm

Cha mẹ độc hại (Toxic Parents) là những bậc cha mẹ luôn có lời nói, hành vi tiêu cực gây tổn thương nặng nề cho thể chất và tinh thần của con cái. Những đặc điểm này thường được ngụy trang dưới danh nghĩa tình thương.

Cha mẹ độc hại là gì?

Trên thực tế, không phải bậc cha mẹ nào cũng biết cách yêu thương, chăm sóc và giáo dục con cái. Cha mẹ độc hại (Toxic Parents) thường có hành vi, lời nói tiêu cực gây tổn thương con cái.

Hiện nay, có hàng triệu đứa trẻ đang phải chung sống với những bậc cha mẹ độc hại. Những tổn thương thể chất và tinh thần do bố mẹ gây ra có thể để lại vết thương sâu trong tâm hồn.

Nó ảnh hưởng lâu dài đến sự phát triển nhân cách và cuộc sống tương lai của trẻ. Thậm chí khi lớn lên, trẻ sẽ “vô tình” trở thành cha mẹ độc hại vì bị ảnh hưởng

Văn hóa của người Á Đông nói chung và Việt Nam nói riêng đề cao “chữ hiếu”. Nhưng trong nhiều trường hợp, quan niệm này lại dung dưỡng cho những lời nói, hành vi tiêu cực.

Bố mẹ có quyền kiểm soát mọi thứ, trong khi con cái phải có bổn phận vâng lời. Dù cha mẹ có vô lý và không đúng mực, con cái bắt buộc phải nghe theo. Con cái không được bày tỏ quan điểm trái ngược.

Hành vi không đồng thuận với lời nói, quan điểm của bố mẹ đều bị cho là hỗn láo và bất hiếu. Sự áp đặt của các bố mẹ khiến con cái mệt mỏi và ngột ngạt trong chính gia đình của mình.

Xem thêm: 11 Lý Do Tạo Ra Khoảng Cách Giữa Cha Mẹ Và Con Cái

Đặc điểm nhận biết cha mẹ độc hại

Những đặc điểm của cha mẹ độc hại rất dễ bị nhầm lẫn với cách thức nuôi dạy con thông thường. Họ thường cố che giấu mục đích thực sự của bản thân bằng những lý tưởng cao cả như muốn tốt cho con, muốn con có tương lai xán lạn,…

1. Đề cao ý nguyện của bản thân và xem nhẹ cảm nhận của con

Đặc điểm đầu tiên của các kiểu cha mẹ độc hại là luôn đề cao ý nguyện, mong muốn của bản thân và hoàn toàn không quan tâm con cái muốn gì hay nghĩ gì.

Tất cả mọi quyết định trong cuộc sống của con đều phải thông qua bố mẹ. Khi con cái có ý kiến ngược lại, bố mẹ sẽ dùng quyền lực, tiền bạc để ép con phải nghe theo ý của mình.

2. Muốn con cái thực hiện ước mơ của mình

Các bậc cha mẹ độc hại có thể muốn con cái hoàn thành ước mơ còn dang dở của mình.  Nếu may mắn, con cái có thể yêu thích và theo đuổi ước mơ như bố mẹ mong muốn.

Nhưng trong trường hợp ngược lại, các bậc cha mẹ sẽ ép buộc con, bất chấp ý muốn của trẻ. Trẻ sống trong áp bức sẽ cảm thấy đau khổ, ức chế và rất dễ thù ghét cha mẹ.

3. Có phản ứng và cảm xúc quá khích

Nuôi dạy con cái là một quá trình dài đòi hỏi sự kiên nhẫn, thấu hiểu và chia sẻ. Đương nhiên trong quá trình này, bố mẹ cũng sẽ đôi lần nổi nóng trước những lỗi lầm của con.

Tuy nhiên, một gia đình hạnh phúc sẽ ít có sự nổi nóng, giận dữ. Bố mẹ sẽ luôn cố gắng kiềm chế, giáo dục không đòn roi để con có môi trường phát triển lành mạnh.

Ngược lại, bố mẹ độc hại luôn muốn thỏa mãn bản thân. Họ không hề quan tâm đến cảm xúc, suy nghĩ của con. Do đó, họ thường có những phản ứng quá khích, cáu kỉnh, thù ghét và cay nghiệt.

4. Hà khắc với con cái

Dạy con cần có sự nghiêm khắc để trẻ biết nên làm gì và không nên làm gì. Tuy nhiên, bố mẹ độc hại thường hà khắc trong cách giáo dục con cái. Cha mẹ bạo hành tinh thần con cái là điều không hề hiếm gặp.

Khi con không đạt được kết quả cao, họ chì chiết, đay nghiến, quát tháo và thậm chí là đánh đập. Những bậc cha mẹ độc hại hiếm khi khen ngợi và khích lệ trẻ, dù trẻ làm được điều tốt.

5. Luôn đổ hết lỗi lầm cho con trẻ

Trong mọi hoàn cảnh, bố mẹ độc hại luôn đổ mọi lỗi lầm cho con cái. Thay vì trò chuyện để nắm rõ sự việc và đánh giá khách quan, họ gieo vào đầu con cái những suy nghĩ méo mó.

6. Coi nhẹ suy nghĩ và cảm xúc của con

Một điểm chung của cha mẹ độc hại là coi nhẹ cảm xúc, suy nghĩ của con cái. Họ rất ít khi lắng nghe con cái tâm sự và cho rằng đây là điều không cần thiết.

Bố mẹ độc hại cũng có thể bắt buộc con phải học cách kiềm chế cảm xúc theo chiều hướng tiêu cực. Họ không cho trẻ khóc lóc, buồn bã, lo lắng,… vì cho rằng đây là biểu hiện của kẻ thất bại.

7. Không tôn trọng sự riêng tư của con

Bố mẹ độc hại cho rằng bản thân có quyền kiểm soát tất cả cuộc sống của con. Vì vậy, họ thường không tôn trọng sự riêng tư của con cái.

Thậm chí, họ còn đọc nhật ký của con, vào máy tính để đọc mail, tin nhắn,… Bố mẹ độc hại thường không ngần ngại cho trẻ biết bản thân đã thực hiện những hành vi này.

Nếu nhận thấy trẻ có biểu hiện không vừa ý, bố mẹ sẽ lập tức trách phạt và tiếp tục những lời nói, hành vi gây tổn thương trẻ nghiêm trọng.

8. Khống chế con bằng quyền lực và tiền bạc

Khi còn nhỏ, bố mẹ là tất cả đối với con cái. Khi con không nghe lời, các bậc cha mẹ độc hại thường khống chế con bằng quyền lực và tiền bạc.

9. Lặp lại các hành vi, lời nói gây tổn thương trẻ

Trong lúc nóng giận, bố mẹ có thể có những lời nói và hành vi gây tổn thương trẻ. Tuy nhiên, bố mẹ lành mạnh sẽ biết cách điều chỉnh, và tạo dựng cho con cái môi trường sống lành mạnh.

Ngược lại, cha mẹ độc hại sẽ lặp đi lặp lại các hành vi, lời nói này. Họ thích dùng uy quyền và cái mác “cha mẹ” để chèn ép trẻ. Họ không quan tâm đến cảm xúc của con, mà chỉ muốn thỏa mãn bản thân.

Các kiểu cha mẹ độc hại phổ biến

Cha mẹ độc hại luôn có những hành vi, lời nói tiêu cực khiến cho thể chất và tinh thần của con trẻ bị tổn thương nặng nề. Dựa vào đặc điểm, các chuyên gia tâm lý chia thành 6 kiểu cha mẹ độc hại bao gồm:

1. Cha mẹ chưa trọn vẹn

Cha mẹ chưa trọn vẹn là kiểu cha mẹ không có trách nhiệm với trẻ, nhưng mong chờ trẻ lớn lên sẽ đáp ứng nhu cần bản thân. Ví dụ, họ muốn con cái cung cấp tiền bạc, danh dự, tình yêu thương, sự chăm sóc,…

2. Cha mẹ bạo hành lời nói

Trong mắt con cái, lời nói của bố mẹ luôn đáng tin cậy. Nhưng cha mẹ độc hại chỉ luôn chì chiết, chửi mắng, và làm thấp đi trẻ trong mọi trường hợp.

Những lời nói cay nghiệt, trách móc khiến trẻ nghĩ rằng bản thân là người có lỗi. Trẻ cho rằng mình vô dụng, yếu kém, và dễ hình thành cảm xúc xấu hổ, tự ti.

Bạo hành lời nói khó nhận biết hơn bạo hành thể xác. Những câu nói gây tổn thương tinh thần là quả bom nổ chậm, là “con dao” cướp đi sự tự tin và lạc quan của trẻ.

3. Cha mẹ bạo hành thể xác

Đánh con để dạy dỗ khác với hành vi bạo lực thể xác. Kiểu cha mẹ bạo hành thể xác luôn dùng bạo lực trong mọi trường hợp. Ví dụ như khi con cãi lời, phạm lỗi, không đạt kết quả cao trong học tập,…

Nguyên nhân là do họ tức giận, ức chế bởi áp lực nên lấy con cái ra “xả giận”. Chính vì vậy, các chuyên gia luôn khuyến khích bố mẹ phải biết cách kiểm soát cơn giận đối với con cái để giảm thiểu tối đa những hành vi bạo lực.

4. Cha mẹ kiểm soát

Cha mẹ kiểm soát là kiểu cha mẹ độc hại rất phổ biến ở các nước Châu Á nói chung, và Việt Nam nói riêng. Họ cho mình quyền tự quyết định mọi thứ liên quan đến con.

Khi còn nhỏ, việc kiểm soát con cái là cần thiết vì lúc này trẻ chưa ý thức được hậu quả từ hành vi của bản thân. Tuy nhiên, kiểu cha mẹ kiểm soát thường xâm phạm quá mức vào quyền riêng tư của con cái.

Họ kiểm soát con từ khi còn nhỏ đến khi trưởng thành bằng quyền lực, đe dọa, tiền bạc. Thậm chí, một số bậc cha mẹ còn ép buộc con phải thực hiện đúng di nguyện trước khi mất.

5. Cha mẹ lạm dụng tình dục

Trong tất cả các kiểu cha mẹ độc hại, cha mẹ lạm dụng tình dục gây ra trải nghiệm kinh khủng nhất đối với con cái. Khi còn nhỏ, trẻ không ý thức được những hành vi này.

Tuy nhiên khi đã có nhận thức, trẻ sẽ cảm thấy tổn thương và mơ hồ về chính gia đình mình. Trẻ khó có thể vượt qua ám ảnh tâm lý, và nhiều khả năng sẽ gặp phải các vấn đề tâm lý về lâu dài.

6. Cha mẹ nghiện rượu

Cha mẹ nghiện rượu là kiểu bố mẹ độc hại gây ra nhiều tổn thương tinh thần và thể xác cho con. Đối với kiểu bố mẹ này, con cái hầu như không được hưởng bầu không khí gia đình đúng nghĩa.

Cha mẹ nghiện rượu thường không có đủ tỉnh táo để nuôi dạy con cái. Họ luôn có những lời nói, hành vi không đúng mực trong cơn say xỉn. Thậm chí, họ còn đánh đập con cái dã man.

Trẻ sống với bố mẹ nghiện rượu có thể gặp phải nhiều vấn đề về tâm lý và méo mó về nhân cách. Trẻ có nguy cơ nghiện rượu, dính vào ma túy, chất cấm trong tương lai.

Cha mẹ độc hại và những ảnh hưởng đến con cái

Các bậc cha mẹ độc hại luôn đề cao bản thân và không hiểu được ý nghĩa thực sự của gia đình. Con cái của những bậc cha mẹ độc hại sẽ phải đối mặt với nhiều ảnh hưởng nghiêm trọng như:

1. Giảm chỉ số IQ

Chỉ số IQ của những trẻ có cha mẹ độc hại thường thấp hơn những trẻ được nuôi dạy trong môi trường lành mạnh. Nguyên nhân là do các hành vi, lời nói tiêu cực gây tổn thương mạnh mẽ đến tâm lý và thể chất của trẻ.

Ngoài ra, việc kiểm soát và đàn áp con cái quá mức có thể khiến não bộ chậm phát triển. Trẻ cũng hình thành nỗi sợ với chính gia đình của mình. Điều này tác động tiêu cực đến quá trình phát triển tư duy của trẻ.

2. Khó kiểm soát cảm xúc

Trẻ sống với các bậc cha mẹ độc hại gặp nhiều khó khăn trong việc quản lý cảm xúc. Nguyên nhân là do bố mẹ luôn thể hiện cảm xúc tiêu cực, có những lời nói, hành vi làm tổn thương con cái.

Khi chứng kiến những hành vi tiêu cực của bố mẹ thường xuyên, trẻ cho rằng những hành vi này là hoàn toàn bình thường. Về sau, trẻ sẽ có cách nuôi dạy tương tự đối với con của mình.

3. Thiếu tính kỷ luật

Tình trạng này thường gặp ở trẻ có kiểu bố mẹ nghiện rượu và cha mẹ không trọn vẹn. Vì không được giáo dục đúng cách, trẻ lớn lên sẽ có xu hướng sống theo bản năng, và làm việc, sinh hoạt tùy ý.

Thiếu tính kỷ luật cũng có thể gặp ở trẻ có cha mẹ kiểm soát quá mức. Do bị kiểm soát và kìm kẹp, trẻ ao ước được sống thoải mái. Vì vậy, trẻ có thể trở thành người sống cẩu thả, phóng khoáng và thiếu kỷ luật

4. Trẻ có xu hướng nghiện rượu và chất kích thích

Trẻ được nuôi dạy bởi các bậc cha mẹ độc hại thường bị ảnh hưởng thói xấu. Trẻ có xu hướng nghiện rượu và chất kích thích khi đến tuổi vị thành niên, hoặc đầu giai đoạn trưởng thành.

Ngoài ra, một số trẻ có thể chọn dùng rượu bia, chất gây nghiện để giải tỏa lo âu, căng thẳng và cảm xúc dồn nén. Trẻ cảm thấy mình không thể rời xa bố mẹ. Suy nghĩ này khiến trẻ dằn vặt, mệt mỏi

5. Méo mó trong nhân cách

Gia đình là một trong những yếu tố ảnh hưởng đến quá trình phát triển nhân cách của trẻ. Nếu sống cùng với bố mẹ độc hại, trẻ có thể phát triển các dạng nhân cách bất thường.

Việc tiếp thu những suy nghĩ sai lệch từ cha mẹ về lâu dài sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng đến trẻ. Trẻ rất khó tránh được hành vi và suy nghĩ khác thường, không phù hợp với chuẩn mực xã hội.

6. Gia tăng các vấn đề tâm lý

Cách nuôi dạy độc hại sẽ tạo ra một bản sao tương tự. Trẻ sống cùng với bố mẹ độc hại sẽ dễ phát triển các vấn đề tâm lý như rối loạn nhân cách và stress.

Ngoài ra, những méo mó trong tâm lý cũng khiến trẻ dễ bị trầm cảm, rối loạn lo âu khi đối mặt với thực tại khác xa với tưởng tượng của bản thân.

Một số trẻ khi lớn lên ý thức được bố mẹ đang có những lời nói, hành vi tiêu cực và không phù hợp. Tuy nhiên, trẻ không thể chống đối hay rời bỏ bố mẹ.

Trẻ buộc phải sống chung với những người đã gây ra tổn thương tâm lý và thể chất cho chính mình. Điều này cũng sẽ gia tăng các vấn đề tâm lý và ảnh hưởng đáng kể đến chất lượng cuộc sống.

Làm thế nào khi có cha mẹ độc hại?

Việc lớn lên trong một gia đình độc hại thực sự là trải nghiệm không hề dễ chịu. Dù không thể thay đổi quá khứ, bạn vẫn có thể tự tạo dựng hạnh phúc cho bản thân.

Để chữa lành tổn thương do cha mẹ độc hại gây ra, bạn có thể áp dụng một số cách sau:

1. Không bắt buộc phải tha thứ cho bố mẹ

Khi chia sẻ vấn đề mình gặp phải với mọi người, điều bạn nhận lại đa số là lời khuyên nên tha thứ cho bố mẹ. Điều này không hề đúng, và bạn có quyền không tha thứ.

Trong nhiều trường hợp, tha thứ không giúp giải tỏa những cảm xúc dồn nén, mà ngược lại có thể khiến tâm lý của bạn trở nên nặng nề hơn. Hãy bản thân có một khoảng thời gian bình tâm và tìm lại sự cân bằng.

Trải nghiệm khi sống cùng bố mẹ độc hại thực sự không hề dễ dàng. Vì vậy, không ai có thể hiểu hết những gì bạn phải trải qua. Bạn không cần chú ý đến lời chỉ trích của những người xung quanh.

2. Tạo khoảng cách, ranh giới với bố mẹ

Khi bắt đầu phản kháng lại những hành vi, lời nói độc hại của bố mẹ, bạn sẽ nhận được những lời chỉ trích như bất hiếu và ích kỷ. Tuy nhiên, hơn ai hết, bạn là người hiểu rõ những gì mình đã phải trải qua.

Cha mẹ độc hại đã quen với việc kiểm soát và điều khiển con cái. Do đó, khi bạn tạo ra ranh giới, họ có thể nổi nóng và không chấp nhận điều này.

Nếu đã đủ khả năng lo cho bản thân, bạn có thể dọn ra ở riêng để tránh mâu thuẫn. Thực tế, việc dung hòa với bố mẹ độc hại thực sự không hề dễ dàng.

3. Học cách tự chăm sóc bản thân

Thông thường, trẻ ở tuổi vị thành niên và giai đoạn đầu trưởng thành đã ý thức được những hành vi lệch lạc của bố mẹ. Tuy nhiên ở thời điểm này, con cái vẫn phải sống phụ thuộc vào gia đình.

Nếu muốn thoát ra, bạn nên bắt đầu lối sống tự lập và biết cách chăm sóc cho bản thân. Khi đã có đủ khả năng, bạn có thể rời khỏi bố mẹ và sống tự lập.

Việc này có thể bị quy chụp là bất hiếu và ích kỷ. Tuy nhiên, hãy nhớ lại những trải nghiệm tồi tệ mà bạn phải trải qua và ý thức được rằng bạn xứng đáng với những điều tốt hơn.

4. Đừng cố thay đổi bố mẹ

Cha mẹ độc hại gần như không bao giờ thay đổi. Việc cố thay đổi họ chỉ mang lại sự mệt mỏi cho chính bạn. Mặc dù vậy, bạn có thể thay đổi phản ứng của mình với cách cư xử không đúng mực của bố mẹ.

Việc cư xử khác đi có thể khiến bố mẹ cảm thấy không hài lòng và nổi nóng. Tuy nhiên, bạn nên phớt lờ cảm xúc của bố mẹ và tập trung cho cuộc sống của bản thân.

Nếu tất cả đều phải diễn ra theo sự sắp xếp của bố mẹ, cuộc đời này sẽ không còn là của riêng bạn. Vì vậy, hãy sống cho bản thân và từ chối những yêu cầu vô lý từ gia đình.

5. Tìm kiếm sự giúp đỡ

Trong 6 kiểu cha mẹ độc hại, có một số kiểu gây ra tổn thương nặng nề như bố mẹ bạo hành thể chất, bố mẹ nghiện rượu và lạm dụng tình dục.

Trước những hành vi méo mó của bố mẹ, bạn nên tìm kiếm sự giúp đỡ từ những người bản thân tin tưởng như họ hàng, thầy cô giáo. Bạn xũng xó thể trình báo cơ quan chức năng nếu cần thiết.

Những năm gần đây, nhiều sự việc trẻ bị bố mẹ bạo hành, đánh dập được phát giác. Điều này cho thấy thực trạng cha mẹ độc hại đang diễn ra hằng ngày

Hàng triệu trẻ em phải đối mặt với những tổn thương nặng nề về thể chất lẫn tinh thần. Vì vậy, hãy dũng cảm tìm kiếm sự giúp đỡ để tìm kiếm cuộc sống tốt đẹp hơn.

Không ai có quyền lựa chọn cha mẹ và đôi khi bạn trở thành người kém may mắn khi phải sống chung với cha mẹ độc hại. Tuy nhiên, chưa bao giờ là quá muộn để thay đổi cuộc sống và hướng đến những điều tích cực.

Có thể những trải nghiệm trong quá khứ sẽ không thể nào chữa lành. Tuy nhiên, việc thay đổi sẽ giúp cuộc sống tốt đẹp hơn và con cái của bạn sẽ không phải đối mặt với những điều tương tự.