Thuốc chỉnh khí sắc dùng cho bệnh nhân trầm cảm và thận trọng

Thuốc chỉnh khí sắc được dùng cho bệnh nhân trầm cảm với mục đích giảm triệu chứng, ngăn chặn tự sát và phòng ngừa bệnh tái phát. Nhóm thuốc này chủ yếu được dùng trong giai đoạn trầm cảm của rối loạn lưỡng cực, ít khi được dùng trong điều trị trầm cảm đơn cực.

Thuốc chỉnh khí sắc là gì?

Thuốc chỉnh khí sắc là một trong những nhóm thuốc được sử dụng trong điều trị rối loạn tâm thần, đặc biệt có vai trò then chốt đối với bệnh hưng – trầm cảm (rối loạn lưỡng cực). Nhóm thuốc này tác động đến các chất hóa học bên trong não bộ nhằm giảm nhẹ mức độ và tần suất của các cơn hưng cảm, trầm cảm, cơn hỗn hợp,…

Hiện nay, có khá nhiều loại thuốc được sử dụng trong điều trị các rối loạn tâm thần như thuốc chỉnh khí sắc, thuốc an thần, thuốc chống trầm cảm, thuốc chống loạn thần,… Ngoài hiệu quả điều trị, các loại thuốc này còn được sử dụng để phòng ngừa bệnh tái phát.

Định nghĩa về thuốc điều chỉnh khí sắc còn nhiều điểm chưa rõ ràng. Tuy nhiên, nhìn chung nhóm thuốc này có hiệu quả điều hòa tâm trạng, giúp giảm hưng cảm, trầm cảm và ngăn ngừa tái phát. Cơ chế thuốc có sự khác biệt ở từng loại và dựa vào tình trạng cụ thể, bác sĩ sẽ chỉ định loại thuốc phù hợp.

Thuốc chỉnh khí sắc có được dùng cho bệnh nhân trầm cảm?

Trầm cảm là một dạng rối loạn khí sắc mà bệnh nhân rơi vào trạng thái cảm xúc giảm thấp dai dẳng (buồn bã, u sầu, đau khổ, chán nản). Thông thường, bệnh nhân sẽ được điều trị bằng thuốc chống trầm cảm. Tuy nhiên trong một số trường hợp, bác sĩ có thể chỉ định dùng thuốc chỉnh khí sắc để tối ưu hiệu quả.

Thuốc điều chỉnh khí sắc đa phần được dùng trong cơn hưng cảm của rối loạn lưỡng cực. Trong đó, 4 loại thuốc có hiệu quả với các triệu chứng hưng cảm bao gồm Valproate, Lithium, Verapamil và Olanzapine. Với trầm cảm, chỉ có hai loại thuốc được chứng minh có hiệu quả là Lithium và Lamotrigine.

Về cơ bản, thuốc chống trầm cảm mang lại hiệu quả cao trong điều trị trầm cảm và nguy cơ tiềm ẩn cũng khá thấp. Vậy nên những nghiên cứu về sử dụng thuốc điều chỉnh khí sắc đối với bệnh nhân trầm cảm còn khá hạn chế.

Rất ít bệnh nhân phải sử dụng thuốc chỉnh khí sắc, trừ trường hợp trầm cảm nặng, đáp ứng kém với thuốc chống trầm cảm. Ngoài ra, bệnh nhân đang trong cơn trầm cảm của rối loạn lưỡng cực cũng có thể được sử dụng loại thuốc này. Bởi dùng thuốc điều chỉnh khí sắc ít có nguy cơ bùng phát triệu chứng hưng cảm giống như thuốc chống trầm cảm.

Hiện nay, Hiệp hội Tâm lý Hoa Kỳ (APA) đã khuyến cáo nên ưu tiên dùng thuốc chỉnh khí sắc cho giai đoạn trầm cảm của rối loạn lưỡng cực. Nếu hiệu quả kém, nên dùng thêm một loại thuốc điều chỉnh khí sắc thứ 2 thay vì kết hợp với các loại thuốc chống trầm cảm như thuốc chống trầm cảm 3 vòng, thuốc ức chế tái hấp thu serotonin có chọn lọc,… Bên cạnh đó, liệu pháp sốc điện cũng được cân nhắc trong trường hợp hóa dược trị liệu không mang lại hiệu quả.

Khi cơn trầm cảm được kiểm soát, thuốc điều chỉnh khí sắc cũng được sử dụng để phòng ngừa tái phát. Hiện nay, đã có nhiều nghiên cứu cho thấy hiệu quả của nhóm thuốc này khi điều trị hưng cảm và trầm cảm trong rối loạn lưỡng cực. Do đó, xu hướng sử dụng thuốc cũng đang có sự thay đổi từ ưu tiên thuốc chống trầm cảm sang thuốc chỉnh khí sắc.

Tuy nhiên trong trầm cảm điển hình, thuốc chống trầm cảm vẫn giữ vai trò then chốt. Thuốc điều chỉnh khí sắc cũng có thể được sử dụng nhưng thường là phối hợp với thuốc chống trầm cảm trong trường hợp đơn trị liệu không mang lại hiệu quả.

Các loại thuốc chỉnh khí sắc dùng cho bệnh nhân trầm cảm

Thuốc chỉnh khí sắc có vai trò then chốt trong điều trị rối loạn lưỡng cực, đặc biệt có hiệu quả trong cơn hưng cảm và cơn hỗn hợp. Trong giai đoạn trầm cảm nhóm thuốc này vẫn được ưu tiên sử dụng. Hiện nay, có hai loại thuốc điều chỉnh khí sắc được khuyến cáo dùng trong cơn trầm cảm của rối loạn lưỡng cực là Lithium và Lamotrigine:

Lithium

Lithium là một trong những loại thuốc chỉnh khí sắc được sử dụng phổ biến. Loại thuốc này đã được nghiên cứu mang lại hiệu quả khi điều trị hưng cảm và trầm cảm trong rối loạn lưỡng cực. Bên cạnh đó, Lithium cũng tỏ ra rất có hiệu quả trong việc phòng ngừa tái phát và giảm mức độ triệu chứng trong các cơn tái phát.

Cơ chế chính xác của Lithium chưa được biết rõ. Tuy nhiên, các chuyên gia nhận thấy Lithium ảnh hưởng đến dòng chảy của natri qua tế bào cơ và tế bào thần kinh. Từ đó có thể điều chỉnh tâm trạng, giảm nhẹ các triệu chứng hưng cảm và trầm cảm.

Liều dùng Lithium dao động khoảng 1800mg/ ngày trong giai đoạn cấp và 900 – 1200mg/ ngày trong điều trị duy trì (liều dùng cho người lớn). Loại thuốc này có thể gây ra một số tác dụng phụ như run rẩy, giảm trí nhớ, buồn nôn, chóng mặt, tiêu chảy,…

Ngoài ra, khi sử dụng Lithium lâu dài trong điều trị duy trì có thể dẫn đến những tác dụng phụ dài hạn như tổn thương thận và cường giáp. Vì lý do này, bệnh nhân điều trị bằng Lithium cần phải xét nghiệm nước tiểu và hormone tuyến giáp khoảng 2 – 3 lần trong vòng 6 tháng.

Lamotrigine

Ngoài Lithium, Lamotrigine cũng là loại thuốc chỉnh khí sắc có hiệu quả trong điều trị trầm cảm. Loại thuốc này ức chế sự kích hoạt của tế bào thần kinh và ức chế giải phóng glutamate. Qua đó giúp chống co giật và điều hòa tâm trạng.

Lamotrigine được sử dụng ở cả giai đoạn trầm cảm và hưng cảm. Bên cạnh hiệu quả giảm triệu chứng, thuốc còn giúp phòng ngừa tái phát tốt, đặc biệt là ở trạng thái trầm cảm.

Liều dùng Lamotrigine trong điều trị cơn trầm cảm của rối loạn lưỡng cực dao động 25mg/ ngày và tăng dần đến 200mg/ ngày trong tuần thứ 6. Nếu đáp ứng kém, bệnh nhân sẽ được kết hợp thêm với một loại thuốc điều chỉnh khí sắc khác, thường là Valproate.

Tác dụng phụ thường gặp khi sử dụng Lamotrigine là buồn ngủ, nhức đầu, hung hăng, cáu kỉnh, mất ngủ, buồn nôn, tiêu chảy, khô miệng,… Sử dụng thuốc lâu dài có thể gây viêm kết mạc và giảm bạch cầu. Vì vậy, bệnh nhân cũng phải thực hiện các xét nghiệm cận lâm sàng thường xuyên trong thời gian sử dụng Lamotrigine.

Trên lâm sàng, Lithium là loại thuốc điều chỉnh khí sắc được dùng ưu tiên cho bệnh nhân trầm cảm và hưng cảm. Sau khi cắt cơn trầm cảm, có thể dùng Lithium hoặc Lamotrigine để phòng ngừa. Các loại thuốc này được đánh giá phòng ngừa tốt ở trạng thái trầm cảm hơn so với hưng cảm. Trong trường hợp điều trị thất bại, các bác sĩ thường sẽ chỉ định kết hợp các loại thuốc điều hòa khí sắc hoặc sử dụng liệu pháp sốc điện.

Một số lưu ý khi điều trị trầm cảm bằng thuốc chỉnh khí sắc

Thuốc chỉnh khí sắc thường chỉ được dùng cho bệnh nhân trầm cảm trong rối loạn lưỡng cực. Với trầm cảm đơn cực, nhóm thuốc này rất ít khi được sử dụng do thuốc chống trầm cảm mang lại hiệu quả rõ rệt và cũng tiềm ẩn ít nguy cơ hơn.

Hiện nay, liệu pháp hóa dược vẫn giữ vai trò then chốt trong điều trị các rối loạn tâm thần. Tuy nhiên bên cạnh những lợi ích mang lại, thuốc cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro và tác dụng ngoại ý. Vì vậy khi sử dụng thuốc chỉnh khí sắc cho bệnh nhân trầm cảm, nên lưu ý những vấn đề sau:

Chỉ dùng thuốc khi có chỉ định

Mặc dù đã được nghiên cứu và chứng minh về hiệu quả nhưng thuốc điều chỉnh khí sắc vẫn ít được dùng hơn so với thuốc chống trầm cảm. Vì một số lý do, các bác sĩ vẫn dè dặt khi chỉ định nhóm thuốc này cho bệnh nhân trầm cảm.

Để đảm bảo an toàn, bệnh nhân chỉ nên dùng thuốc khi có chỉ định của bác sĩ. Khi điều trị duy trì, nên sử dụng thuốc đúng liều lượng và thời gian quy định để kiểm soát bệnh tốt, hạn chế tái phát hiệu quả.

Chú ý tác dụng phụ

Thuốc điều chỉnh khí sắc tiềm ẩn khá nhiều tác dụng phụ, đặc biệt là khi sử dụng lâu dài. Trong quá trình sử dụng, bệnh nhân nên chú ý các tác dụng ngoại ý có mức độ nặng để thông báo với bác sĩ khi cần thiết. Nếu sử dụng lâu dài, nên thực hiện các xét nghiệm theo hướng dẫn để phát hiện sớm tác dụng phụ dài hạn.

Kết hợp các loại thuốc chỉnh khí sắc

Trong điều trị cơn trầm cảm, bệnh nhân có thể phải dùng kết hợp các loại thuốc chỉnh khí sắc nếu sử dụng một loại thuốc không mang lại hiệu quả. Bác sĩ sẽ dựa vào tình trạng cụ thể của người bệnh để chỉ định loại thuốc phù hợp.

Khi sử dụng kết hợp, bệnh nhân nên dùng thuốc đúng như hướng dẫn để mang lại hiệu quả tốt và tránh tình trạng kháng trị.

Thuốc chỉnh khí sắc có thể được dùng cho bệnh nhân trầm cảm trong rối loạn lưỡng cực. Nhóm thuốc này là lựa chọn ưu tiên thay vì thuốc chống trầm cảm như trầm cảm đơn cực. Hy vọng những thông tin trên đã giúp bạn đọc có hình dung cụ thể hơn về thuốc chỉnh khí sắc cũng như hiệu quả của thuốc trong việc điều trị và phòng ngừa bệnh.