Trầm cảm ở trẻ em: Nguyên nhân, biểu hiện và hướng điều trị

Trầm cảm ở trẻ em là một hiện tượng rối loạn tâm trạng, khiến cho trẻ thường xuyên cảm thấy buồn bã, chán nản, không còn hứng thú đối với những hoạt động bên ngoài, ngay cả những việc đã từng yêu thích. Tình trạng này nếu kéo dài sẽ gây ảnh hưởng đến suy nghĩ, cảm nhận, hành vi của trẻ.

Các rối loạn trầm cảm thường gặp ở trẻ em

Trầm cảm là căn bệnh phổ biến, có thể gặp ở bất kì đối tượng nào, tuy nhiên tỉ lệ mắc bệnh ở trẻ em có phần thấp hơn so với những người đã trưởng thành. Tuy nhiên, con số này ngày càng gia tăng bởi trẻ chịu nhiều tác động từ gia đình, môi trường, bạn bè, học tập. Theo nghiên cứu của các chuyên gia tâm thần học thì hiện tình trạng trầm cảm ở trẻ em được chia thành 3 loại như sau:

1. Rối loạn tâm trạng hỗn hợp

Các trẻ em từ độ tuổi khoảng 6 đến 10 tuổi sẽ dễ gặp phải tình trạng rối loạn tâm trạng hỗn hợp. Tình trạng này có mối liên hệ với những cảm xúc khó chịu, không hài lòng đối với một hoặc nhiều sự việc, hành vi nào đó và xảy ra liên tục trong thời gian dài. Khi trẻ mắc phải hiện tượng này sẽ có biểu hiện chống đối, phản kháng, hiếu động quá mức hoặc gặp phải chứng rối loạn lo âu.

Những trường hợp trẻ em bị rối loạn tâm trạng hỗn hợp thường sẽ có những biểu hiện thái hóa đối với những sự kiện xảy ra xung quanh, thông thường trẻ sẽ hay tức giận, cáu gắt, đôi lúc có những hành vi tự làm tổn thương mình hoặc những người bên cạnh. Tuy vào mức độ của bệnh mà tần suất xuất hiện của các triệu chứng cũng có phần khác nhau, ít nhất là khoảng 3 lần/ tuần. Tuy nhiên, đa phần những cơn giận dữ này đều vô lý, không phù hợp với hoàn cảnh.

2. Rối loạn khí sắc

Khi trẻ em gặp phải triệu chứng ù tai liên tục, kéo dài trong nhiều ngày cũng có thể là một dấu hiệu để nhận biết tình trạng trầm cảm hoặc tức giận khó có thể kiểm soát. Bên cạnh đó, nhiều trẻ còn có kèm thêm một số triệu chứng như nhức đầu, mất khó, chán ăn, bỏ bữa hoặc ăn không kiểm soát gây ảnh hưởng đến cân nặng, cơ thể thường xuyên mệt mỏi, uể oải, luôn cảm thấy chán nản, bi quan về cuộc sống. Tuy nhiên các trường hợp rối loạn khí sắc ở trẻ em sẽ ít xuất hiện hơn so với những loại trầm cảm khác nhưng thời gian lại có thể kéo dài đến nhiều năm.

3. Rối loạn trầm cảm chủ yếu

Khi trẻ em rơi vào trạng thái rối loạn trầm cảm chủ yếu thì sẽ có những biểu hiện đặc trưng, kéo dài khoảng vào tuần liên tiếp. Theo thống kê thì loại trầm này thường dễ xuất hiện ở lứa tuổi dậy thì. Một số biểu hiện thường gặp của người bệnh như:

• Tâm trạng luôn cảm thấy u buồn, không có niềm vui.
• Cơ thể mệt mỏi, uể oải, thiếu năng lượng.
• Rối loạn ăn uống, cân nặng thay đổi bất thường.
• Khó ngủ, đau đầu.
• Khó quyết định, lựa chọn, không thể tập trung.
• Mất dần các hứng thú đối với mọi việc xung quanh.
• Cảm thấy thất vọng, nhận thấy bản thân vô dụng, luôn bị ghét bỏ.
• Suy nghĩ về cái chết và có ý định muốn tự sát.

Nguyên nhân gây nên trầm cảm ở trẻ em

Có rất nhiều nguyên nhân hình thành nên căn bệnh trầm cảm ở trẻ em. Một số nguyên nhân thường gặp nhất như:

• Do di truyền: Yếu tố di truyền cũng đã được công nhận là một trong các nguyên nhân có thể gây nên tình trạng trầm cảm ở trẻ nhỏ. Theo thống kê thì hiện có khoảng 40% các trường hợp bị trầm cảm ở trẻ em đều có liên quan đến yếu tố di truyền. Thông thường, những trẻ từ khoảng 1 đến 6 tuổi sẽ có nguy cơ mắc bệnh trầm cảm cao nếu trong gia đình có người thân từng mắc phải căn bệnh quái ác này.
• Áp lực học tập: Việc học tập quá mức, thời gian học dày đặt cũng khiến cho trẻ chịu nhiều áp lực và căng thẳng. Thông thường những trẻ bị trầm cảm do nguyên nhân này đều xuất phát từ việc nhà trường và các bậc phụ huynh đặt áp lực, mục tiêu học tập quá lớn. Có những trường hợp trẻ không có thời gian để nghỉ ngơi, vui chơi và thực hiện các hoạt động giải trí mà mình yêu thích, hầu hết thời gian của trẻ đều bị dồn vào việc học. Điều này khiến cho trẻ bị ám ánh bởi việc học, gây ra nhiều nỗi sợ, căng thẳng khiến trẻ dễ rơi vào trạng thái trầm cảm.
• Bị áp đặt: Thông thường các bậc phụ huynh sẽ muốn hướng con cái theo ý muốn của mình hoặc tự quyết định các hoạt động học tập, vui chơi, giải trí của trẻ. Điều này nếu xảy ra với mức độ thái quá sẽ vô tình tạo nên một rào cản cho trẻ, hạn chế sự phát triển tự nhiên của trẻ, làm cho trẻ cảm thấy không được tôn trọng, dần xuất hiện các biểu hiện phản kháng, chống đối.
• Bạo lực học đường: Tuy hiện nay tình trạng bạo lực học được cũng được khống chế tốt nhưng một số trường hợp vẫn đang là nạn nhân của tệ nạn này. Đặc biệt hơn, những trẻ em bị bạo lực học đường lại ít khi chia sẻ, thường có xu hướng tự chịu đựng và luôn cảm thấy hoảng sợ. Nếu tình trạng này thường xuyên xảy ra sẽ khiến cho trẻ bị ám ảnh, sợ sệt, rụt rè, ngại giao tiếp, dần tự cô lập bản thân.
• Ảnh hưởng từ gia đình: Theo nghiên cứu của các chuyên gia tâm lý thì hầu hết những trường hợp trẻ em được sống trong gia đình hạnh phúc, vui vẻ sẽ có tỉ lệ trầm cảm rất thấp. Ngược lại, những trẻ được sinh ra và lớn lên trong một gia đình không hạnh phúc, cha mẹ thường xuyên cãi vả, trẻ không nhận được tình thương, thường bị la mắng, bạo hành,…sẽ có nguy cơ cao mắc phải chứng trầm cảm ở trẻ em.
• Tác động từ môi trường: Trẻ em rất khó thích nghi được ngay với môi trường mới, do đó nếu thường xuyên phải di chuyển chỗ ở cũng khiến cho tâm lý, cảm xúc của trẻ bị ảnh hưởng. Ngoài ra, nếu trẻ được sống trong môi trường không lành mạnh cũng dễ khiến cho trẻ có những suy nghĩ tiêu cực.
• Cú sốc tâm lý: Khả năng chịu đựng của trẻ em thường không cao, do đó nếu trẻ phải chứng kiến hoặc trải qua một cú sốc lớn như mất người thân yêu, thất bại trong học tập, bị lạm dụng tình dục, cha mẹ ly hôn,….sẽ khiến cho trẻ dễ bị trầm cảm.

Theo thống kê từ các trường hợp trầm cảm ở trẻ em thì hầu hết các trẻ từ 1 đến 6 tuổi khi mắc bệnh đều xuất phát từ yếu tố di truyền. Đối với những trẻ từ 6 đến 12 tuổi thông thường sẽ gặp phải các nguyên nhân khác như học tập, gia đình, môi trường khiến bé bị áp lực, căng thẳng, cảm xúc dần mất cân bằng.

Biểu hiện của bệnh trầm cảm ở trẻ em

Trầm cảm là một căn bệnh quái ác, nó tiềm tàn rất nhiều nguy hiểm khiến cho trẻ em bị ảnh hưởng đến suy nghĩ, cảm xúc hành vi. Thời gian kéo dài sẽ làm cho trẻ bị suy yếu về thể chất, ảnh hưởng xấu đến sự phát triển tự nhiên của trẻ. Do đó, việc tìm hiểu và biết được các biểu hiện của bệnh trầm cảm ở trẻ em là vô cùng cần thiết. Khi trẻ em có những biểu hiện sau đây và kéo dài trong một khoảng thời gian thì có khả năng cao trẻ đã mắc phải chứng bệnh trầm cảm.

• Khí sắc trầm buồn: Những trường hợp trầm cảm ở trẻ em thường có biểu hiện đặc trưng bởi sắc mặt buồn bã, chán nản, trẻ sẽ không còn niềm vui đối với các hoạt động bên ngoài. Đôi lúc trẻ còn khóc nhiều không rõ nguyên nhân.
• Rối loạn giấc ngủ: Các đối tượng bệnh thường xuyên có cảm giác lo âu, căng thẳng khiến cho giấc ngủ cũng bị ảnh hưởng. Trẻ sẽ rất khó ngủ, ngủ không sâu giấc, hay giật mình, khóc đêm.
• Thay đổi thói quen ăn uống hoặc bú mẹ: Trẻ nhỏ sẽ bị rối loạn về chế độ ăn uống hàng ngày, thường xuyên chán ăn, bỏ bữa, ăn không ngon miệng hoặc cũng có trường hợp trẻ bú mẹ hoặc ăn uống không kiểm soát, từ đó cân nặng cũng thay đổi đáng kể.
• Mất tập trung, trí nhớ giảm: Thông thường trẻ nhỏ sẽ có khả năng ghi nhớ và quan sát tốt hơn. Tuy nhiên, khi trẻ gặp phải tình trạng trầm cảm sẽ làm cho trí nhớ bị giảm sút, đặc biệt các trẻ đã đi học sẽ khó có thể tập trung và chú ý lâu vào hoạt động nào đó, gây ảnh hưởng đến kết quả học tập và đời sống hàng ngày của trẻ.
• Ngại giao tiếp: Những trường hợp trầm cảm ở trẻ em sẽ có xu hướng muốn cô lập bản thân, ngại giao tiếp với mọi người xung quanh, ít nói, nhút nhát. Thường trẻ sẽ cảm thấy sợ hãi khi phải tiếp xúc với người lạ, trẻ luôn muốn ngồi yên một chỗ, đặc biệt là những chỗ tối, ít ánh sáng.
• Mất dần các hứng thú: Hầu hết các trẻ em bị trầm cảm đều không còn niềm vui, sở thích với những hoạt động diễn ra xung quanh, kể cả các trò chơi từng yêu thích trước kia. Trẻ lười vận động, hầu như không muốn thực hiện bất kì việc gì, kể cả những việc đơn giản.
• Phát triển chậm về nhận thức: Đa phần những trường hợp trầm cảm ở trẻ em đều khiến trẻ chậm phát triển về nhận thức và tư duy. Thông thường trẻ sẽ chậm nói, chậm đi, đứng,…so với những bạn cùng trang lứa.

Hướng điều trị trầm cảm ở trẻ em

Tùy vào tình trạng sức khỏe và mức độ biểu hiện bệnh của mỗi người mà các bác sĩ chuyên khoa sẽ tư vấn và áp dụng các biện pháp điều trị phù hợp nhất. Thông thường những trường hợp trầm cảm ở trẻ em mức độ nhẹ sẽ được khuyến khích cải thiện ngay tại nhà. Tuy nhiên nếu các triệu chứng bệnh xuất hiện nhiều và nghiêm trọng hơn thì trẻ cần phải kết hợp nhiều biện pháp với nhau và áp dụng trong thời gian dài.

Một số phương pháp hỗ trợ điều trị trầm cảm ở trẻ em như:

1. Hỗ trợ cải thiện tại nhà

Thông thường nếu tình trạng trầm cảm ở trẻ em vẫn có thể kiểm soát được thì các bác sĩ chuyên khoa sẽ hướng dẫn cho bệnh nhân các cách hỗ trợ điều trị ngay tại nhà. Lúc này người bệnh chưa phải sử dụng đến thuốc điều trị.

• Thay đổi chế độ ăn uống: Các bậc phụ huynh nên chú ý thay đổi và thiết lập cho trẻ một chế độ ăn uống lành mạnh và khoa học. Bổ sung cho thực đơn của trẻ các thực phẩm dễ tiêu, có nhiều vitamin, khoáng chất giúp cơ thể và não bộ được hoạt động tốt hơn. Hạn chế dung nạp quá nhiều thực phẩm béo, đồ ăn đóng hộp, chế biến sẵn, các món ăn cay nóng, nêm nếm nhiều gia vị,…
• Rèn luyện thể dục thể thao: Mỗi ngày hãy cùng bé vận động nhẹ bằng các bài tập thể thao đơn giản như chạy bộ, bơi lội, đạp xe,…Cha mẹ nên rèn luyện cho bé thói quen vận động mỗi ngày, tránh để bé rơi vào trạng thái thụ động sẽ khiến cho tình trạng bệnh càng trở nên nghiêm trọng.
• Sắp xếp thời gian học tập và thư giãn: Giảm bớt các áp lực học tập, dành cho bé thời gian thư giãn, vui chơi, nghỉ ngơi trong ngày.
• Tạo niềm vui cho trẻ: Cha mẹ có thể cho bé tham gia vào các câu lạc bộ, hoạt động vui chơi, giải trí dựa theo sở thích của trẻ. Điều này sẽ giúp trẻ có được những hoạt động mới mẽ, giải tỏa các áp lực, căng thẳng, cái thiện tốt những triệu chứng của bệnh.
• Chú ý đến giấc ngủ: Giấc ngủ cũng là yếu tố quan trọng có mối liên quan đến quá trình hoạt động của não bộ. Người bệnh nên rèn luyện thói quen ngủ trước 22 giờ và ngủ đủ 8 tiếng. Nên để trẻ ngủ trong không gian yên tĩnh, thoáng mát, dễ chịu sẽ giúp giấc ngủ của trẻ được trọn vẹn hơn.
• Tâm sự, chia sẻ với trẻ: Hầu hết các trẻ em bị trầm cảm đều muốn khép kín bản thân, ngại giao tiếp và chia sẻ. Do đó các bậc phụ huynh nên kiên trì và trò chuyện nhiều hơn để giúp sẽ thoải mái, có thể tâm sự những khúc mắc trong lòng, từ đó có thể giải tỏa các áp lực.

2. Sử dụng thuốc Tây

Đối với những trường hợp bị trầm cảm ở trẻ em giai đoạn nặng hơn, các triệu chứng của bệnh xuất hiện liên tục và biểu hiện với mức độ nghiêm trọng thì sẽ được các chuyên gia chỉ định sử dụng thêm một số loại thuốc điều trị. Với phương pháp này các triệu chứng của trầm cảm sẽ được nhanh chóng kiểm soát và thuyên giảm sau một thời gian.

Tuy nhiên, hầu hết các loại thuốc chống trầm cảm đều có tác dụng phụ gây ảnh hưởng đến người bệnh như buồn nôn, chóng mặt, mệt mỏi, buồn ngủ,…Do đó, khi có chỉ định sử dụng thuốc, bệnh  nhân cần phải tuân thủ đúng hướng dẫn của bác sĩ để đảm bảo an toàn và giúp bệnh tình được cải thiện tốt hơn.

Đặc biệt, các bậc phụ huynh không nên tự ý mua thuốc về cho trẻ sử dụng, không sử dụng đơn thuốc của người khác để áp dụng cho trẻ. Ngoài ra, trong quá trình điều trị không được tự ý tăng giảm liều dùng, nếu cơ thể có xuất hiện bất kì biểu hiện khác thường nào cần báo ngay với chuyên gia để được ngăn chặn kịp thời.

3. Trị liệu tâm lý

Trị liệu tâm lý là phương pháp hỗ trợ điều trị trầm cảm, rối loạn lo âu, rối loạn ám ảnh cưỡng chế,…được đánh giá rất cao về hiệu quả và độ an toàn. Với biện pháp này người bệnh sẽ được cải thiện một cách tự nhiên, không gây tác dụng phụ hoặc để lại biến chứng sau quá trình chữa bệnh. Các chuyên gia sẽ sử dụng các kỹ thuật chuyên môn để trò chuyện, giao tiếp với người bệnh để khai thác được các thông tin, từ đó biết được nguyên nhân gây nên chứng trầm cảm.

Đặc biệt đối với những bệnh nhân trầm cảm là trẻ em thường sẽ được áp dụng các phương pháp bằng hình ảnh, tranh vẽ để chẩn đoán và biết được tâm trạng, cảm xúc và nỗi ám ảnh của trẻ. Bằng các phương pháp này, chuyên gia tâm lý sẽ giúp sẽ dần khắc phục được những triệu chứng của bệnh, giúp cân bằng cảm xúc, tâm trạng và tháo gỡ được những nỗi sợ, lo lắng của trẻ.

Tuy nhiên để phương pháp này mang lại hiệu quả tốt nhất cho tình trạng trầm cảm ở trẻ em thì các bậc phụ huynh cũng phải lựa chọn được các cơ sở điều trị uy tín. Các bác sĩ có tay nghề cao, kinh nghiệm lâu năm sẽ nắm vững các kỹ năng giúp cho bệnh nhân được hồi phục sức khỏe một cách an toàn và tự nhiên nhất.

Trầm cảm ở trẻ em tuy không phải là tình trạng quá phổ biến nhưng nó cũng tiềm ẩn rất nhiều nguy cơ khiến cho trẻ bị ảnh hưởng xấu về cảm xúc, hành vi, nhận thức và sức khỏe. Các bậc phụ huynh nên chú ý quan sát để có thể kịp thời nhận thấy những biểu hiện bất thường của trẻ, điều này sẽ giúp cho quá trình điều trình được thuận lợi hơn, hạn chế tối đa các hậu quả nghiêm trọng.