Hội chứng sợ cá (Ichthyophobia): Ảnh hưởng và Cách điều trị

Hội chứng sợ cá là một dạng rối loạn lo âu ám ảnh sợ hãi có liên quan đến loài cá. Những người mắc phải tình trạng này sẽ tồn tại nỗi sợ nghiêm trọng, phi lý và dai dẳng về tất cả những loại cá, không phân biệt kích thước, hình dáng hay mức độ nguy hiểm. 

Hội chứng sợ cá (Ichthyophobia) là gì?

Hội chứng sợ cá hay còn được biết đến với tên gọi khác là Ichthyophobia là thuật ngữ miêu tả về những trường hợp người bệnh có xuất hiện nỗi sợ to lớn, dữ dội, phi lý về các loại cá. Không giống như những cảm giác sợ thông thường, người mắc phải hội chứng này sẽ có nỗi sợ kéo dài dai dẳng về tất cả những điều có liên quan đến cả, thậm chí cả việc suy nghĩ về cá hoặc các loại thức ăn được chế biến từ cá.

Theo nghiên cứu thì Ichthyophobia được xem là một dạng rối loạn lo âu ám ảnh sợ hãi cụ thể và được xếp vào nhóm sợ động vật (Zoophobia). Tuy nhiên, hội chứng này không được liệt kê vào Cẩm nang Chẩn đoán và Thống kê Rối loạn Tâm thần, Phiên bản Thứ năm (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Fifth Edition, DSM-5) và không được công nhận là một chứng rối loạn tâm thần độc lập.

Trong thực tế, có một số loại cá nguy hiểm như cá mập, cá sấu, cá nóc, cá hổ,..có khả năng tấn công và gây hại cho con người. Vì thế, việc sợ hãi những loại cá này cũng là điều vô cùng dễ hiểu đối với mỗi chúng ta. Tuy nhiên, đối với các trường hợp mắc phải hội chứng sợ cá, người bệnh sẽ tồn tại nỗi sợ thái quá đối với tất cả những loại cá khác nhau, không phân biệt là kích thước, hình dáng, khả năng gây hại của nó.

Đối với các trường hợp mắc phải hội chứng sợ cá, việc nhìn thấy, tiếp xúc, nghe tường thuật lại hoặc ăn cá cũng khiến cho họ cảm thấy vô cùng hoảng sợ và căng thẳng. Họ có sự ám ảnh quá mức đối với tất cả các loại cá khác nhau, một số người chia sẻ về việc cho rằng cá là loài sinh vật nguy hiểm, bẩn thỉu, đầy mùi tanh.

Một số người có thể tự nhận thức được những suy nghĩ, hành vi lệch lạc của bản thân nhưng họ không thể tự kiểm soát và làm thuyên giảm chúng. Do đó, người bệnh sẽ có nhiều xu hướng tránh né hầu hết các tình huống, đi đến các địa điểm có nguy cơ bắt gặp cá.

Biểu hiện của hội chứng sợ cá

Nỗi sợ phi lý biểu hiện quá mức và kéo dài tối thiểu 6 tháng là biểu hiện đặc trưng của hầu hết các trường hợp ám ảnh sợ hãi cụ thể. Tuy nhiên, khác với cá hội chứng sợ cá mập, sợ động vật khác thì người mắc phải hội chứng sợ cá sẽ tồn tại nỗi sợ với bất kỳ loại cá nào.

Nỗi sợ của họ hoàn toàn không tương xứng với mức độ nguy hiểm của yếu tố gây sợ hãi. Thậm chí có một số trường hợp nghiêm trọng sẽ không thể ăn được cá hoặc các món ăn được chế biến từ cá. Khi nhìn thấy cá hoặc các hình ảnh về cá, bệnh nhân sẽ trở nên hoảng loạn, run sợ, lo lắng và kích động quá mức, một số người bệnh có thể ngất xỉu do không kiểm soát được cảm xúc của chính mình.

Hội chứng sợ cá có thể dần thuyên giảm theo thời gian nhưng cũng có không ít các trường hợp kéo dài liên tục và gây ra nhiều ảnh hưởng nghiêm trọng đối với sức khỏe, đời sống của bệnh nhân. Do đó, việc có thể phát hiện sớm các dấu hiệu cảnh báo bệnh cũng sẽ góp phần to lớn trong quá trình can thiệp, hỗ trợ phục hồi sức khỏe cho người bệnh.

Cụ thể một số triệu chứng đặc trưng thường thấy ở bệnh nhân Ichthyophobia như:

• Tồn tại nỗi sợ quá mức và dai dẳng về tất cả mọi loại cá cùng những điều có liên quan đến cá dù đó là những loài cá lành tích, bổ dưỡng và có nhiều lợi ích cho con người.
• Có xu hướng tránh né mọi tình huống hoặc các địa điểm có nguy cơ xuất hiện cá.
• Lảng tránh việc tham gia trò chuyện với các chủ đề nói về cá.
• Từ chối việc dung nạp các món ăn chế biến từ cá.
• Khi nghĩ về cá, bệnh nhân sẽ có xu hướng cảm thấy căng thẳng, lo lắng, sợ hãi tột độ.
• Nỗi sợ kéo dài tối thiểu 6 tháng và gây nên những ảnh hưởng đến sức khỏe, làm cản trở các sinh hoạt đời sống.
• Mất ngủ, mất tập trung, suy giảm trí nhớ, chán ăn, ăn uống không ngon miệng.

Bên cạnh đó, khi người bệnh phải đối mặt với các tình huống gây sợ hãi, chẳng hạn như nhìn thấy cá, chạm vào cá, nghe thấy ai đó nhắc đến cá, nhìn thấy hình ảnh quảng cáo về cá thì họ cũng sẽ xuất hiện các triệu chứng về thể chất như:

• Tay chân run rẩy
• Cơ thể ra nhiều mồ hôi
• Căng cơ
• Mắt mở to, không thể nói được câu có nghĩa, nói lắp bắp
• Tim đập nhanh liên hồi
• Khó thở, thở gấp
• Đau đầu, chóng mặt
• Buồn nôn, khô miệng
• Mặt tái xanh
• Khóc lóc, la hét dữ dội
• Ngất xỉu hoặc bỏ chạy

Đối với mỗi tình trạng Ichthyophobia khác nhau thì người bệnh sẽ có những biểu hiện riêng biệt. Mặc dù hiện nay vẫn chưa có bất kỳ phương pháp nào được công nhận về hiệu quả điều trị hội chứng sợ cá nhưng việc có thể phát hiện và can thiệp sớm sẽ giúp cho bệnh nhân có thêm nhiều cơ hội để phục hồi tình trạng sức khỏe, loại bỏ nỗi sợ phi lý và cân bằng tốt đời sống lành mạnh hơn.

Tìm hiểu thêm: Hội chứng sợ độ sâu (Batophobia): Ảnh hưởng và cách vượt qua

Hội chứng sợ cá bắt nguồn từ đâu?

Cũng tương tự như các chứng ám ảnh sợ hãi khác, hội chứng sợ cá hiện vẫn chưa thể xác định rõ về nguyên nhân tổng thể gây ra những nỗi sợ phi lý về cá. Theo đó, các nhà khoa học cũng đã tìm hiểu và chia sẻ về một số yếu tố nguy cơ có khả năng tác động đến Ichthyophobia  như:

• Các trải nghiệm tiêu cực trong quá khứ: Nỗi sợ có thể hình thành từ những ám ảnh to lớn, những tổn thương tâm lý nghiêm trọng có liên quan đến cá đã từng xảy ra trong quá khứ. Cụ thể, nếu lúc bé bạn đã từng bị dị ứng với cá, bị hóc xương cá gây ảnh hưởng đến tính mạng hoặc bị cá tấn công thì sau đó bạn cũng có thể hình thành nên những nỗi sợ hãi liên quan đến loài động vật này.
• Ảnh hưởng từ gia đình: Nếu từ nhỏ bạn đã sống và sinh hoạt cùng với những người mắc phải hội chứng sợ cá hoặc các hội chứng sợ hãi liên quan thì nhiều khả năng bạn cũng có thể khởi phát nỗi sợ này. Những cảm xúc, hành vi và phản ứng thái quá của người bệnh có thể dần đi vào tiềm thức của bạn và khiến bạn cảm thấy cá là loài động vật đáng sợ, cần phải tránh xa.
• Do di truyền: Theo nghiên cứu và đánh giá của các nhà khoa học thì hầu hết các chứng rối loạn ám ảnh sợ hãi đều có khả năng di truyền.
• Tác động từ các hội chứng liên quan: Người mắc hội chứng sợ cá thường có kèm theo các biểu hiện của hội chứng sợ biển, sợ cá mập, sợ cá voi, sợ nước, sợ động vật,….
• Các rối loạn tâm thần: Trầm cảm, rối loạn lo âu, rối loạn hoảng sợ, rối loạn ám ảnh hoảng sợ là những vấn đề sức khỏe có khả năng làm gia tăng nguy cơ phát triển các rối loạn sợ hãi, trong đó có hội chứng sợ cá.

Mặc dù vẫn chưa thể xác định rõ ràng về nguyên nhân gây ra hội chứng sợ cá nhưng chúng ta vẫn có thể thấy được sự tác động của di truyền và môi trường đối với nỗi sợ hãi của con người. Ichthyophobia đến từ bất kỳ nguyên do nào cũng cần được can thiệp và hỗ trợ khắc phục hiệu quả để tránh gây ra những phiền toái đối với đời sống và cả sức khỏe của mỗi người bệnh.

Ảnh hưởng của hội chứng sợ cá

Nhìn chung thì hội chứng sợ cá không gây nên các tác động trực tiếp và đe dọa đến tính mạng của con người. Đồng thời, nhiều người vẫn luôn nghĩ rằng tình trạng là hết sức bình thường bởi ai cũng sẽ tồn tại một nỗi sợ riêng biệt về các vấn đề xoay quanh đời sống.

Tuy nhiên, trong thực tế thì nỗi sợ phi lý và kéo dài dai dẳng của Ichthyophobia lại có sức ảnh hưởng khá lớn đối với các khía cạnh đời sống của người bệnh. Mặt khác, các triệu chứng sợ hãi, căng thẳng sẽ không được thuyên giảm nếu không sớm có biện pháp can thiệp, ngược lại nó còn có khả năng chuyển biến nghiêm trọng và gây ra rất nhiều các vấn đề sức khỏe liên quan.

Theo chia sẻ của các chuyên gia tâm lý thì người mắc phải hội chứng sợ cá sẽ luôn tồn tại nỗi sợ về cá, họ căng thẳng, bất an và lo lắng về nguy cơ có thể đối mặt với các yếu tố gây sợ hãi. Chính vì thế mà bệnh nhân thường không thể thư giãn một cách hoàn toàn, dễ rơi vào tình trạng mất ngủ, ngủ không ngon giấc gây ảnh hưởng đến sức khỏe và các sinh hoạt đời sống.

Bên cạnh đó, do nỗi sợ ám ảnh quá lớn khiến cho người bệnh có nhiều xu hướng muốn tránh né các tình huống, sự kiện xã hội có nguy cơ gặp phải cá. Điều này khiến cho họ bị hạn chế rất nhiều đối với những hoạt động đời sống và cá có thể xuất hiện ở rất nhiều các địa điểm khác nhau như siêu thị, thủy cung, sông, biển, nhà hàng hải sản, các biển báo, phim ảnh,….

Vì thế, phần lớn người bệnh Ichthyophobia sẽ khó có thể duy trì tốt các công việc hàng ngày, họ thường bị tác động bởi nhiều yếu tố khác nhau hoặc có xu hướng tự trốn tránh, nhốt mình trong nhà. Một số trường hợp khác còn không thể ăn được cá và tất cả những món ăn chế biến từ cá khiến cho cơ thể bị thiếu hụt dưỡng chất, mất đi cơ hội được bổ sung các chất dinh dưỡng bổ ích, tự nhiên từ loài động vật này.

Ngoài ra, hội chứng sợ cá nếu không sớm được can thiệp và khắc phục tốt còn có thể làm gia tăng nguy cơ lạm dụng chất ở nhiều người. Bởi trạng thái bất lực khi không kiểm soát được cảm xúc, hành vi của bản thân khiến cho bệnh nhân có xu hướng tìm đến rượu bia, thuốc lá, các chất gây nghiện độc hại để giải tỏa trạng thái tâm lý bất ổn và cũng là cách để kìm nén nỗi lo sợ của bản thân.

Nếu hội chứng Ichthyophobia có kèm theo các rối loạn tâm thần khác như trầm cảm, rối loạn lo âu, rối loạn hoảng sợ,…thì người bệnh cũng có nhiều nguy cơ thực hiện các hành vi tiêu cực, tồi tệ như tự làm tổn thương bản thân, đe dọa tự sát. Chính vì những tác động to lớn của hội chứng sợ cá nên việc điều trị và can thiệp cần phải được tiến hành càng sớm càng tốt.

Cách điều trị hiệu quả hội chứng sợ cá

Như đã chia sẻ, hội chứng sợ cá không được ghi nhận là một chứng rối loạn tâm thần riêng biệt và hiện nay vẫn chưa có bất kỳ phương pháp này có thể hỗ trợ điều trị dứt điểm, thành công cho tất cả các trường hợp mắc bệnh. Việc can thiệp đối với bệnh nhân Ichthyophobia  sẽ còn tùy thuộc vào rất nhiều yếu tố khác nhau, điển hình như mức độ nghiêm trọng, độ tuổi, các ảnh hưởng,….

Theo đó, hội chứng Ichthyophobia  cũng được xem là một dạng của rối loạn lo âu ám ảnh sợ hãi nên quá trình điều trị cũng sẽ được cân nhắc để áp dụng liệu pháp tâm lý, sử dụng thuốc hỗ trợ cùng với những thay đổi về lối sống. Bệnh nhân cần phải tuân thủ nghiêm ngặt các chỉ định, phác đồ điều trị của chuyên gia để giúp cho tình trạng sức khỏe mau chóng được phục hồi, ngăn chặn các tác động tiêu cực đến từ Ichthyophobia.

Cụ thể, sau khi tiến hành thăm khám và đánh giá mức độ bệnh lý của mỗi trường hợp, bác sĩ chuyên khoa sẽ cân nhắc áp dụng kết hợp những biện pháp hiệu quả sau:

1. Liệu pháp tâm lý

Hội chứng sợ cá bắt nguồn từ những sai lệch về nhận thức, các tổn thương tâm lý nghiêm trọng kéo dài nên việc can thiệp tâm lý cần được ưu tiên thực hiện ngay sau khi chẩn đoán bệnh. Quá trình trị liệu tâm lý đối với từng trường hợp sẽ có phần khác nhau để có thể giúp cho bệnh nhân đáp ứng tốt với những phương pháp cải thiện, loại bỏ tốt những nỗi sợ vô lý và cân bằng lại đời sống tinh thần khỏe mạnh.

Đối với các tình trạng mắc phải hội chứng Ichthyophobia sẽ được ưu tiên áp dụng các biện pháp như:

• Liệu pháp tiếp xúc: Người bệnh sẽ được lên phác đồ để từng bước tiếp xúc và kiểm soát nỗi sợ khi đối mặt với yếu tố gây sợ hãi. Chuyên gia tâm lý sẽ cho bệnh nhân tiếp xúc với cá theo các cấp độ khác nhau trong môi trường an toàn. Song song với đó, họ sẽ hướng dẫn cho người bệnh các liệu pháp thư giãn, đối phó tích cực với nỗi sợ và vượt qua được chính rào cản to lớn của bản thân.
• Liệu pháp nhận thức và hành vi (CBT): Với liệu pháp can thiệp này, bệnh nhân sẽ dần hiểu rõ hơn về sự phi lý trong nỗi sợ, nhận thức rõ ràng về mức độ nguy hiểm của các loài cá và từ đó dễ dàng điều chỉnh, thay đổi suy nghĩ, cảm xúc, hành vi theo chiều hướng tích cực, phù hợp hơn.
• Liệu pháp thôi miên: Đối với các trường hợp không đáp ứng tốt với 2 liệu pháp tiếp xúc và CBT thì chuyên gia tâm lý sẽ cân nhắc để áp dụng liệu pháp thôi miên giúp điều chỉnh nhận thức của bệnh nhân.

Để quá trình trị liệu tâm lý đạt được nhiều hiệu quả tích cực thì người bệnh cũng cần tìm hiểu và lựa chọn cơ sở uy tín để can thiệp, cải thiện. Trung tâm Tâm lý trị liệu NHC Việt Nam chính là một trong các lựa chọn phù hợp cho người bệnh tại TPHCM, Hà Nội và các tỉnh lân cận trên toàn quốc. Đây là cơ sở đi đầu trong lĩnh vực trị liệu tâm lý khoa học, bày bản, chuyên nghiệp nhận được nhiều sự đánh giá tích cực từ giới chuyên môn lẫn khách hàng trong cả nước.

NHC luôn chú trọng về việc can thiệp và cải thiện tận gốc cho từng trường hợp bệnh tâm lý, tâm thần hoặc các vấn đề sức khỏe tinh thần ở mọi lứa tuổi. Ưu điểm lớn nhất của cơ sở này đó chính là áp dụng trị liệu tâm lý an toàn, không sử dụng thuốc hay bất kỳ phương pháp can thiệp cơ thể để tránh gây ra những tác dụng phụ, biến chứng nguy hiểm.

2. Điều trị hóa dược

Trong thực tế thì hội chứng sợ cá vẫn chưa có bất kỳ loại thuốc đặc trị nào, phần lớn các chỉ định sử dụng thuốc điều mang tính chất hỗ trợ kiểm soát triệu chứng, hạn chế các tác động tiêu cực của bệnh. Đặc biệt, đối với những trường hợp mắc phải đồng thời chứng Ichthyophobia cùng các rối loạn tâm thần khác như trầm cảm, rối loạn lo âu, rối loạn hoảng sợ thì cần được kê đơn thuốc để kiểm soát hiệu quả hơn.

Một số loại thuốc chống trầm cảm, thuốc chống lo âu, thuốc an thần, thuốc điều chỉnh tâm trạng sẽ được chỉ định sử dụng với liều lượng thích hợp cho từng bệnh nhân. Quá trình dùng thuốc cũng không được kéo dài để tránh tình trạng phụ thuộc thuốc và gây ra nhiều tác dụng phụ ngoài ý muốn.

3. Hỗ trợ tại nhà

Để giúp cho quá trình can thiệp Ichthyophobia đạt được nhiều hiệu quả thì người bệnh cũng cần có ý thức nâng cao đời sống tinh thần, thể chất bằng các thói quen tích cực, lành mạnh ngay tại nhà. Một số điều cần thực hiện như:

• Đảm bảo tốt chất lượng giấc ngủ, ngủ đủ 7 đến 8 tiếng mỗi ngày và duy trì giấc ngủ sâu.
• Ăn uống đầy đủ các chất, chế biến đa dạng các món ăn.
• Thường xuyên tập luyện thể dục thể thao để nâng cao sức khỏe thể chất, đẩy lùi căng thẳng, mệt mỏi.
• Hạn chế tiếp cận với những thông tin tiêu cực có liên quan đến cá.
• Tham gia vào các hội nhóm người mắc chứng sợ hãi để có thêm kinh nghiệm đối phó và vượt qua nỗi sợ phi lý.
• Chia sẻ với những người xung quanh về tình trạng bệnh lý để họ có thể thấu hiểu và giúp đỡ bạn tốt hơn.
• Tuyệt đối không sử dụng rượu bia, các chất kích thích, đặc biệt là trong giai đoạn điều trị bằng thuốc.

Hội chứng sợ cá (Ichthyophobia) tuy có vẻ vô hại nhưng lại gây ra nhiều cản trở, phiền toái đối với các khía cạnh đời sống của con người. Hy vọng qua thông tin của bài viết này, bạn đọc sẽ hiểu hơn về Ichthyophobia và có cách khắc phục hiệu quả, phù hợp.