Alexithymia (mất khả năng diễn đạt cảm xúc) và điều cần biết

Dù alexithymia (mất khả năng diễn đạt cảm xúc) không phải là bệnh lý nguy hiểm, nhưng nó lại mang đến khó khăn trong giao tiếp và kết nối xã hội. Việc nâng cao nhận thức về vấn đề này sẽ giúp người mắc phải có thêm sự hỗ trợ và bản thân chúng ta sẽ nhạy cảm hơn với cảm xúc của mình cũng như người khác.

Alexithymia là gì?

Alexithymia là thuật ngữ dùng để chỉ khó khăn để nhận biết, xử lý và diễn đạt cảm xúc của chính mình, khiến người mắc không thể phân biệt cảm xúc với các cảm giác cơ thể.

Xuất phát từ tiếng Hy Lạp với nghĩa “thiếu từ để chỉ cảm xúc,” khái niệm này được bác sĩ tâm thần Peter Sifneos giới thiệu vào năm 1972. Đặc điểm của Alexithymia là hạn chế khả năng nhận diện và diễn đạt cảm xúc, kèm theo khó hiểu tín hiệu cảm xúc từ người khác.

Người mắc hội chứng gặp vấn đề khi kết nối với cảm xúc bên trong nên ảnh hưởng tiêu cực đến các mối quan hệ và cuộc sống. Khoảng 10% dân số bị ảnh hưởng, với tỷ lệ ở nam giới cao hơn. Đặc biệt, chứng này phổ biến hơn ở người mắc rối loạn thần kinh như tự kỷ lên đến 50%.

Nguyên nhân mất khả năng diễn đạt cảm xúc

Không phải ai cũng có khả năng gọi tên cảm xúc của chính mình dễ dàng và với người mắc chứng alexithymia thì điều này trở thành thách thức lớn. Để hiểu rõ hơn về nguyên nhân gây ra, cần xem xét cả yếu tố sau:

• Di truyền: Các nghiên cứu chỉ ra rằng alexithymia thường phổ biến hơn ở người có thành viên gia đình mắc rối loạn phát triển thần kinh như tự kỷ.
• Tổn thương não: Chấn thương não gây tổn thương đến các vùng não chịu trách nhiệm xử lý cảm xúc. Người bị tổn thương ở thùy đảo, các khu vực liên quan thường khó cảm nhận và thể hiện cảm xúc.
• Sang chấn tâm lý: Sang chấn tâm lý thời thơ ấu như bị cấm bộc lộ cảm xúc, chịu đựng lạm dụng tinh thần phát triển cơ chế đối phó có thể dẫn đến alexithymia.
• Vấn đề tâm lý: Các bệnh lý thần kinh như Parkinson, rối loạn căng thẳng sau chấn thương (PTSD) làm gián đoạn sự kết nối giữa cảm xúc bên trong và khả năng diễn đạt chúng ra bên ngoài.

Dấu hiệu của chứng Alexithymia

Alexithymia làm khó khả năng diễn đạt cảm xúc, ảnh hưởng sâu sắc đến cách con người hiểu và tương tác với thế giới xung quanh. Dấu hiệu của tình trạng này “len lỏi” vào mọi khía cạnh của cuộc sống:

• Khó nhận ra cảm xúc đang trải qua, chỉ cảm thấy mơ hồ như “vui” hay “buồn”
• Nhầm lẫn giữa cảm xúc và phản ứng cơ thể như tim đập nhanh, đổ mồ hôi
• Khó hiểu ánh mắt, nét mặt, giọng điệu của người khác
• Lối suy nghĩ logic, cứng nhắc, hiếm khi để ý đến cảm xúc
• Khó diễn đạt cảm xúc bằng lời, khiến người khác khó hiểu và chia sẻ
• Ít khi tưởng tượng, mơ mộng, luôn tập trung vào thực tế
• Cảm thấy xa cách trong các mối quan hệ, thiếu sự kết nối sâu sắc
• Mất động lực, trì hoãn công việc, khó tìm niềm vui trong cuộc sống
• Triệu chứng cơ thể xuất hiện bất ngờ như đau đầu, tim đập nhanh mà không rõ nguyên nhân
• Cảm thấy như đang quan sát cuộc sống của mình từ xa, mất kết nối với bản thân

Chẩn đoán hội chứng Alexithymia

Alexithymia không được xem là rối loạn tâm thần, mà là một hội chứng khó nhận biết và diễn đạt cảm xúc. Hiện nay, các bác sĩ sử dụng các công cụ đánh giá để xác định mức độ của hội chứng gồm:

• Thang đo Alexithymia Toronto (TAS-20)
• Bảng câu hỏi Bermond–Vorst

Tuy nhiên, vì các công cụ này chủ yếu dựa trên tự báo cáo, việc kết hợp với các quan sát lâm sàng là điều cần thiết để đảm bảo kết quả chính xác.

Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng Alexithymia có mối liên hệ mật thiết với các rối loạn tâm lý khác như trầm cảm, lo âu và rối loạn căng thẳng sau sang chấn. Mặc dù chưa có tiêu chí chẩn đoán chính thức, việc đánh giá đúng hội chứng này có vai trò cải thiện chất lượng cuộc sống của người bệnh.

Cách khắc phục khi mất khả năng diễn đạt cảm xúc

Mất khả năng diễn đạt cảm xúc cần được hiểu rõ về gốc rễ để tìm ra cách khắc phục và cải thiện chất lượng cuộc sống.

1. Liệu pháp tâm lý

Một nhà trị liệu tâm lý đóng vai trò như một người bạn đồng hành, giúp bạn kết nối lại với những cảm xúc bị lãng quên. Họ tạo ra không gian an toàn, kiên nhẫn lắng nghe và hướng dẫn bạn từng bước khám phá thế giới cảm xúc của chính mình.

Để tiếp cận sâu hơn, nhà trị liệu cần sẵn lòng đồng hành qua những giới hạn cá nhân. Quá trình này đòi hỏi thời gian và sự tin tưởng, bởi chỉ khi bạn cảm thấy đủ an toàn thì cảm xúc ẩn giấu mới thực sự được bộc lộ.

• Liệu pháp nhóm: Chia sẻ và học hỏi trong một nhóm những người cùng trải nghiệm sẽ giúp bạn bớt cô đơn, tăng động lực thay đổi.
• Liệu pháp dựa trên kỹ năng: Đây là cách để học nhận diện, hiểu rõ và diễn đạt cảm xúc có hệ thống. Qua đó dần xây dựng sự tự tin khi xử lý và biểu đạt cảm xúc.
• Liệu pháp nhận thức – hành vi: Thông qua thay đổi suy nghĩ tiêu cực để phá vỡ rào cản cảm xúc đã hình thành từ lâu. Chỉ có như vậy mới hiểu rằng cảm xúc không phải là gánh nặng mà là một phần quan trọng của cuộc sống.
• Liệu pháp tâm động học: Nhà trị liệu sẽ hỗ trợ bạn kết nối lại với cảm xúc bị chôn giấu từ sâu bên trong. Qua đó giúp bạn làm lành tổn thương từ quá khứ.

2. Thực hành nghệ thuật

Thực hành nghệ thuật giúp bạn khám phá cảm xúc bên trong thật tự nhiên. Tham gia các lớp diễn xuất, khiêu vũ, vẽ tranh là cách để bộc lộ cảm xúc, tạo cơ hội kết nối sâu hơn với bản thân. Qua những hoạt động này, bạn có thể tập trung vào hiện tại và lắng nghe chính mình nhiều hơn.

Nếu yêu thích âm nhạc, việc học chơi một nhạc cụ hoặc tham gia lớp trị liệu âm nhạc có thể là lựa chọn tuyệt vời. Những giai điệu và nhịp điệu sẽ dẫn dắt bạn đi qua những tầng cảm xúc mà đôi khi lời nói không thể diễn tả.

3. Viết nhật ký

Viết nhật ký hàng ngày là cách đơn giản, hiệu quả để khám phá thế giới cảm xúc bên trong mình. Chỉ cần bắt đầu với vài dòng ngắn gọn về sự kiện trong ngày, cảm giác của bản thân  thì sẽ dần mở ra cánh cửa kết nối với nội tâm. Qua thời gian, việc này có thể giúp bạn nhận ra cảm xúc mà trước đây mình không thể gọi tên.

Nếu từng trải qua chấn thương, tổn thương trong quá khứ thì viết biểu cảm là liệu pháp nhẹ nhàng để chữa lành. Những trang giấy trở thành không gian an toàn để cho phép bản thân thể hiện mọi suy nghĩ và cảm xúc mà không bị phán xét.

4. Rèn khả năng cảm nhận nội tâm

Khả năng cảm nhận nội tâm là chìa khóa để hiểu rõ cảm xúc của chính mình. Bạn có thể bắt đầu bằng cách lắng nghe các tín hiệu từ cơ thể như cảm giác đói, nhịp tim tăng và liên kết chúng với trạng thái cảm xúc bên trong.

Hãy học cách đặt câu hỏi cho cảm xúc. Như khi thấy tức giận, hãy thử nghĩ xem có phải bạn còn đang cảm thấy hoảng sợ hay thất vọng, rồi tự hỏi: “Cảm xúc này đang cố gắng nói với mình điều gì?”

Những khó khăn của alexithymia (mất khả năng diễn đạt cảm xúc) nhắc nhở mọi người rằng cảm xúc cần được diễn đạt để xây dựng mối liên kết. Việc tìm hiểu hiện tượng này sẽ giúp người mắc vượt qua thử thách và là cách chúng ta thêm thấu hiểu về tâm hồn con người.

Có thể bạn quan tâm:

• Đa cảm xúc là gì? Dấu hiệu và các thông tin cần biết
• Top 10 cuốn sách tâm lý giúp làm chủ cảm xúc hay nhất
• Xấu hổ (cảm xúc) là gì? Biểu hiện và 9 Cách vượt qua

Nguồn tham khảo:

• https://www.psychologytoday.com/intl/blog/living-with-emotional-intensity/202102/alexithymia-do-you-know-what-you-feel
• https://www.osmosis.org/answers/alexithymia
• https://www.health.com/alexithymia-8361963