Tìm hiểu tâm lý trẻ em tiểu học để có cách tiếp cận đúng

Giai đoạn tiểu học là khoảng thời gian trẻ bắt đầu hình thành khái niệm cơ bản về thế giới và bản thân. Tâm lý trẻ em tiểu học thời điểm này rất nhạy cảm với những thay đổi trong cảm xúc, hành vi và kỹ năng xã hội ảnh hưởng đến sự phát triển lâu dài. Vậy nên, việc hiểu rõ những yếu tố tâm lý này sẽ giúp người lớn dễ dàng đồng hành cùng con trong quá trình trưởng thành.

Khám phá đặc điểm tâm lý trẻ em tiểu học

Khi bước vào lớp 1, trẻ bắt đầu có những sự thay đổi lớn trong cuộc sống. Tâm lý trẻ em tiểu học lúc này không chỉ liên quan đến việc học tập mà còn ảnh hưởng đến sự hòa nhập xã hội và cảm xúc cá nhân của các em. Do đó, hiểu biết được các yếu tố tâm lý này sẽ giúp giáo viên và phụ huynh tạo điều kiện tốt nhất cho sự phát triển toàn diện của trẻ.

1. Dễ xúc động

Do chưa phát triển đầy đủ khả năng điều khiển cảm xúc như người lớn, trẻ có thể phản ứng dữ dội trước những thay đổi trong cuộc sống như bắt đầu đi học, thay đổi lớp học, mất một món đồ chơi yêu thích. Những tình huống nhỏ cũng dễ khiến trẻ cảm thấy buồn bã hoặc vui mừng.

Giai đoạn này, tâm lý trẻ đặc biệt dễ bị ảnh hưởng bởi những yếu tố xung quanh và dễ dàng thể hiện sự vui mừng, buồn bã, giận dữ một cách rõ ràng. Ví dụ, trẻ có thể khóc ngay lập tức khi không hài lòng, hò reo khi nhận được một món quà yêu thích. Sự thay đổi cảm xúc này thường diễn ra nhanh chóng, khiến trẻ khó kiểm soát bản thân.

2. Trẻ hay ganh tị

Tâm lý ganh tị ở trẻ em tiểu học thường xuất phát từ sự so sánh với bạn bè, anh chị em. Khi thấy bạn bè có những thứ mà mình không có, trẻ sẽ thấy không công bằng và sinh ra cảm giác ganh tỵ. Điều này có thể thấy rõ khi các con nhìn thấy bạn bè được khen ngợi, nhận những phần thưởng mà mình không có.

Sự ganh tị của trẻ thể hiện qua việc cảm thấy không vui khi nhìn bạn bè có điểm số cao hơn, khi thấy các bạn có đồ chơi mới mà mình không có. Trẻ có thể bộc lộ sự ganh tỵ này qua hành vi như không muốn chơi cùng, thậm chí là khó chịu khi nghe nói về thành tích của bạn bè. Đây là một phần bình thường trong quá trình phát triển của trẻ, khi các em học cách hiểu về giá trị bản thân cũng như sự công bằng.

3. Thích được khen ngợi

Trẻ em tiểu học thường rất thích được khen ngợi vì điều này giúp các em cảm thấy tự hào và được công nhận. Khi nhận được lời khen từ người lớn, bạn bè, con cảm thấy được động viên và có thêm động lực để cố gắng hơn, từ đó xây dựng được lòng tự trọng và sự tự tin.

Trẻ thường cố gắng làm những điều mà các em biết sẽ được khen ngợi, chẳng hạn như làm bài tập tốt, giúp đỡ bạn bè, tham gia tích cực vào các hoạt động lớp học. Sự khen ngợi không chỉ làm các em cảm thấy vui vẻ mà còn thúc đẩy bé tiếp tục phát triển kỹ năng và kiến thức. Tuy nhiên, nếu con chỉ luôn muốn nhận được lời khen ngợi thì điều này có thể dẫn đến tính chủ quan, ảnh hưởng đến động lực học tập của trẻ trong tương lai.

4. Hay sợ hãi, lo lắng

Nhiều người nghĩ rằng trẻ em tiểu học sống vô tư và không để ý đến những điều xung quanh. Thực tế, trẻ ở độ tuổi này rất nhạy cảm và dễ bị ảnh hưởng bởi những sự việc, lời nói từ người lớn cũng như bạn bè. Dù vẻ ngoài của con có thể hồn nhiên, nhưng bé thường chú ý đến những chi tiết nhỏ trong cuộc sống hàng ngày.

Sự ngây thơ của trẻ khiến các em dễ tin vào mọi điều xung quanh, kể cả những trò đùa hay lời nói không nghiêm túc. Những tác động nhỏ dù là những câu trêu chọc, đe dọa đều khiến trẻ cảm thấy lo lắng, sợ hãi. Ví dụ, việc nói đùa rằng cha mẹ không còn yêu thương trẻ nữa có thể gây ra sự hoang mang và sợ hãi lâu dài nếu không được giải thích rõ ràng.

Ngoài ra, trí tưởng tượng phong phú của trẻ em tiểu học khiến các con dễ hình dung ra những thứ đáng sợ như bóng tối, các con vật lạ. Trẻ trở nên lo lắng khi phải đối mặt với những điều mới mẻ, không quen thuộc như thay đổi trường học và tham gia các hoạt động mới. Chúng thường thể hiện rõ qua hành vi và cảm xúc của trẻ, vì vậy phụ huynh cần tạo ra một môi trường an toàn để con phát triển.

5. Tâm trạng thay đổi thường xuyên

Trẻ em tiểu học thường khó kiểm soát cảm xúc và tâm trạng của mình. Ví dụ, khi bị phạt hay trách mắng, con có thể phản ứng bằng cách khóc lóc, cảm thấy tổn thương, không muốn giao tiếp. Tuy nhiên, một món ăn ngon, một cây kẹo ngọt có thể dễ dàng làm xoa dịu nỗi buồn đó, khiến bé vui vẻ trở lại ngay lập tức. Điều này cho thấy sự nhạy cảm và dễ thay đổi tâm trạng của trẻ ở giai đoạn này.

Chuyên gia cho rằng sự thay đổi này thường xuyên diễn ra ở các bé độ tuổi tiểu học là do trẻ đang trong quá trình học cách hiểu và quản lý cảm xúc, nhưng khả năng này chưa ổn định. Chúng thể hiện rõ qua hành vi và cảm xúc hàng ngày như vui vẻ và hạnh phúc một lúc, nhưng ngay lập tức trở nên buồn bã, cáu kỉnh chỉ vì một sự việc nhỏ.

Cụ thể, trẻ có thể cười đùa vui vẻ trong giờ ra chơi, nhưng khi trở về lớp học lại trở nên trầm lặng và lo lắng trước một bài kiểm tra. Những thay đổi tâm trạng này nếu không được hỗ trợ đúng cách có thể ảnh hưởng lâu dài đến sự phát triển cảm xúc của trẻ, khiến các em khó xây dựng mối quan hệ và duy trì sự ổn định trong học tập.

6. Trẻ rụt rè

Rụt rè là tình trạng phổ biến, đặc biệt ở trẻ lớp 1 khi bắt đầu môi trường học tập mới. Sự thay đổi đột ngột từ môi trường gia đình sang lớp học với nhiều điều mới lạ có thể khiến các em cảm thấy choáng ngợp và dễ trở nên nhút nhát hơn. Đặc biệt, những trẻ được bảo bọc quá mức và ít tiếp xúc với môi trường xã hội sẽ cảm thấy khó khăn để thích nghi với lớp học.

Trẻ em thường thể hiện sự rụt rè qua việc ít giao tiếp với bạn bè, cảm thấy không thoải mái trong các hoạt động nhóm, tránh né những tình huống xã hội mới. Thiếu tự tin và lo lắng về khả năng của bản thân là nguyên nhân chính khiến trẻ cảm thấy sợ hãi và không dám tham gia vào các hoạt động xã hội. Con có thể im lặng trong lớp học, không dám hỏi khi không hiểu bài, toàn bộ đều phản ánh sự lo lắng về khả năng được chấp nhận từ người khác.

7. Thường tò mò, thích khám phá

Tính tò mò và ham khám phá là đặc điểm tâm lý tự nhiên của trẻ em tiểu học, khi các em đang trong giai đoạn tìm hiểu thế giới xung quanh. Trẻ ở độ tuổi này thường rất háo hức khám phá từ những hiện tượng tự nhiên đến các hoạt động xã hội. Sự tò mò giúp trẻ phát triển kỹ năng tư duy và sáng tạo, đồng thời mở rộng kiến thức về môi trường xung quanh.

Các em thể hiện sự tò mò của mình qua việc đặt câu hỏi liên tục, trải nghiệm và tìm hiểu cách mọi thứ hoạt động. Bé có thể tò mò về cách hoạt động của các đồ vật trong nhà, thích tháo lắp đồ chơi để xem chúng hoạt động ra sao. Chúng khiến trẻ hiểu rõ hơn về thế giới và phát triển kỹ năng giải quyết vấn đề.

Mặc dù tính tò mò thúc đẩy sự học hỏi và phát triển trí tuệ của trẻ, các em vẫn chưa thể hiểu biết toàn bộ những gì mình khám phá. Vì vậy bé có thể muốn tìm hiểu mọi thứ nhưng còn thiếu kinh nghiệm để nắm bắt bản chất của các sự vật và hiện tượng.

Tham khảo thêm: 10 cách giúp con hòa nhập với bạn bè, dễ dàng kết bạn

Những điều cha mẹ nên làm khi con vào độ tuổi tiểu học

Mỗi giai đoạn phát triển của trẻ đều mang những sắc thái tâm lý đặc trưng và đối với học sinh tiểu học, sự hồn nhiên của các em cần được chăm sóc tận tâm hơn từ cha mẹ. Trong thời điểm này, trẻ đang hình thành những khái niệm và cảm xúc cơ bản, vì vậy sự quan tâm và thấu hiểu từ gia đình trở nên vô cùng quan trọng. Nếu đang có con ở độ tuổi này, hãy tạo điều kiện cho trẻ cảm nhận được sự hỗ trợ và yêu thương bằng cách:

1. Tâm sự với con

Khi trẻ vào độ tuổi tiểu học, việc tâm sự với con về các vấn đề như học tập, cảm xúc và mối quan hệ xung quanh khiến trẻ biết rằng mình luôn được lắng nghe và có thêm hiểu biết nhằm vượt qua khó khăn. Ví dụ, nếu trẻ gặp vấn đề trong học tập, cảm thấy không thoải mái với bạn bè, việc trao đổi cởi mở với cha mẹ giúp trẻ cảm thấy an tâm hơn.

Việc tâm sự với con còn mang lại lợi ích xây dựng mối quan hệ gần gũi và tin cậy, giúp trẻ phát triển kỹ năng giao tiếp và giải quyết vấn đề. Cha mẹ nên duy trì thói quen này bằng cách dành thời gian hàng ngày để trò chuyện với con, trong bữa ăn tối hoặc trước khi đi ngủ. Hoạt động này làm trẻ cảm thấy được quan tâm và tạo cơ hội để cha mẹ nắm bắt cũng như giúp đỡ các vấn đề mà con đang gặp phải.

Để đạt hiệu quả, phụ huynh nên tạo không gian trò chuyện thoải mái và chỉ lắng nghe con nói mà không phán xét. Sau đó chia sẻ kinh nghiệm cá nhân có thể giúp bé cảm thấy thoải mái hơn trong việc mở lòng. Đồng thời, cha mẹ cũng nên khuyến khích các con bày tỏ cảm xúc và suy nghĩ của mình, từ đó xây dựng sự tin tưởng và giúp đỡ lâu dài.

2. Cho con học thêm kỹ năng bổ ích

Tiểu học là thời điểm lý tưởng để trẻ phát triển các kỹ năng mềm quan trọng như giao tiếp, làm việc nhóm và kiểm soát cảm xúc. Giao tiếp tốt giúp trẻ tự tin và có kết quả học tập tốt hơn, trong khi kỹ năng kiểm soát cảm xúc giúp bé suy nghĩ trước khi hành động và trưởng thành hơn. Những kỹ năng này giúp trẻ cải thiện mối quan hệ xã hội và khả năng học tập hiệu quả.

Khi trẻ biết cách quản lý thời gian và giao tiếp hiệu quả, con sẽ cảm thấy tự tin hơn và có thể đạt được mục tiêu học tập cũng như mục tiêu cá nhân tốt hơn. Cha mẹ nên lựa chọn các chương trình học và hoạt động phù hợp với độ tuổi cùng sở thích của trẻ, đồng thời tạo điều kiện cho con thực hành các kỹ năng trong môi trường thực tế.

3. Tạo điều kiện giao tiếp cho con

Để trẻ phát triển khả năng giao tiếp, cha mẹ nên tạo điều kiện cho trẻ tiếp xúc với nhiều người khác nhau như bạn bè, thầy cô, người thân trong gia đình. Từ đó con sẽ học hỏi và cải thiện kỹ năng giao tiếp để trở nên tự tin hơn khi diễn đạt ý kiến cùng cảm xúc của mình. Việc tham gia vào các hoạt động nhóm, các buổi sinh hoạt ngoại khóa có thể giúp các em làm quen với nhiều bạn bè và rèn luyện kỹ năng giao tiếp tốt.

Phụ huynh nên tạo điều kiện cho con giao tiếp thông qua các hoạt động như tham gia câu lạc bộ, nhóm học tập, các sự kiện cộng đồng. Việc tạo ra cơ hội để trẻ thực hành giao tiếp trong các tình huống thực tế này sẽ giúp bé tự tin hơn và cải thiện khả năng giao tiếp của mình.

Để đạt hiệu quả giao tiếp lâu dài, cha mẹ nên kết hợp việc khuyến khích trẻ tham gia vào các hoạt động giao tiếp với việc giáo dục về kỹ năng xã hội và cảm xúc. Phản hồi tích cực và xây dựng sự tự tin từ sớm sẽ giúp bé phát triển khả năng giao tiếp tự nhiên và hiệu quả hơn trong tương lai.

4. Trò chuyện với con kiến thức cơ bản về giới tính

Trẻ bước vào độ tuổi tiểu học là thời điểm lý tưởng để bắt đầu trò chuyện về giới tính. Giai đoạn này con nên được dạy về sự khác biệt giữa nam – nữ, các thay đổi sinh lý để bé hiểu rõ hơn về cơ thể mình và giảm bớt sự tò mò không cần thiết. Cha mẹ cần bắt đầu từ những thông tin cơ bản, sử dụng ngôn ngữ đơn giản và phương pháp trực quan như sách hay hình ảnh để con dễ dàng tiếp thu.

Việc trò chuyện về giới tính cũng bao gồm việc giáo dục trẻ về cách bảo vệ bản thân khỏi nguy cơ xâm hại tình dục. Giải thích về quyền riêng tư và những giới hạn cơ bản giúp trẻ hình thành nhận thức đúng đắn để biết cách phản ứng khi gặp tình huống nhạy cảm.

Để duy trì cuộc trò chuyện, cha mẹ nên chọn một thời điểm cố định trong ngày như buổi tối trước khi đi ngủ nhằm cập nhật thông tin và giải đáp những thắc mắc mới của trẻ. Chúng vừa giúp con cảm thấy được lắng nghe mà còn tạo thói quen cho trẻ về việc trò chuyện cởi mở, từ đó xây dựng mối quan hệ tin cậy khi tìm hiểu về giới tính.

5. Rèn thói quen lành mạnh cho con

Cha mẹ nên chú trọng xây dựng cho trẻ những thói quen cơ bản như ăn uống cân bằng, ngủ đủ giấc và tập thể dục đều đặn. Những thói quen này không chỉ giú con phát triển thể chất mà còn hỗ trợ sự phát triển về trí tuệ và tâm lý.

Rèn luyện thói quen lành mạnh có thể bắt đầu bằng cách thiết lập chế độ sinh hoạt khuyến khích con ăn nhiều rau quả, uống đủ nước và hoạt động thể chất mỗi ngày. Đồng thời, sử dụng công cụ như bảng theo dõi thói quen để trẻ tự nhận xét và theo dõi tiến độ, từ đó duy trì động lực để thực hiện thói quen lành mạnh.

Ngoài ra, người lớn cần làm gương để con có thể học hỏi và noi theo. Cùng với đó hãy tạo  môi trường tích cực, tránh áp lực hay phê bình quá mức để trẻ cảm thấy hào hứng hơn khi duy trì các thói quen sống tích cực.

Nắm bắt và hiểu rõ tâm lý trẻ em tiểu học có thể mang lại sự hỗ trợ phát triển toàn diện cho các em. Khi quan tâm đến tâm lý của trẻ, chúng ta đang góp phần xây dựng nền tảng vững chắc cho tương lai cho con em mình.

Có thể bạn quan tâm:

• Trẻ có hành vi hung hăng: Nguyên nhân và cách xử lý
• Hội chứng sợ đi học (Didaskaleinophobia) và cách khắc phục
• Dấu hiệu trẻ khủng hoảng tâm lý khi đi học và cách xử lý
• Các rối loạn tâm lý thường gặp ở trẻ em và thông tin cần biết