Rối loạn bùng phát gián đoạn (IED): Dấu hiệu và cách kiểm soát

Rối loạn bùng phát gián đoạn (IED) khiến người bệnh thường bùng phát cơn giận dữ, thịnh nộ không tương xứng với mức độ căng thẳng của tình huống.

Rối loạn bùng phát gián đoạn là gì?

Rối loạn bùng phát gián đoạn còn được gọi là rối loạn bùng nổ gián đoạn (Intermittent Explosive Disorder/ IED).

Thuật ngữ này đề cập đến một dạng rối loạn tâm thần khiến bệnh nhân có các hành vi bạo lực, phẫn nộ, hung hăng lặp đi lặp lại. Mỗi lần phát bệnh kéo dài không quá 30 phút, với tần suất vài lần/tuần hoặc vài lần/tháng.

Trạng thái “bùng nổ” xảy ra vô cùng đột ngột, và không hề có dấu hiệu báo trước. Cảm xúc, hành vi của người bệnh không phù hợp với tính chất căng thẳng của tình huống.

Đa phần những người mắc chứng rối loạn bùng nổ gián đoạn đều có khả năng chịu đựng thấp. Chỉ với một tác động nhỏ, bệnh nhân có thể trở nên nóng giận, kích động một cách bất thường.

Ngoài các cơn “bùng nổ”, người bệnh cư xử hoàn toàn bình thường, chừng mực. IED là rối loạn mãn tính, nhưng có xu hướng tự thuyên giảm theo độ tuổi.

Triệu chứng của rối loạn bùng phát gián đoạn (IED)

Rối loạn bùng nổ gián đoạn có thể gây tổn hại về thể chất cho chính bệnh nhân và những người xung quanh. Hành vi đập phá đồ đạc còn gây hao tốn tài chính và gia tăng các rắc rối pháp lý.

Để ngăn chặn những hậu quả do chứng bệnh này gây ra, cần phát hiện sớm rối loạn bùng phát gián đoạn qua các biểu hiện sau:

• Bùng phát cơn giận dữ, thịnh nộ không báo trước
• Có hành vi/ lời nói hung hăng không phù hợp với tình huống
• Đập phá đồ đạc, đánh người, tự gây thương tích cho chính mình và người xung quanh
• Biểu cảm khuôn mặt vặn vẹo, hung hăng
• Cơn “bùng nổ” kéo dài không quá 30 phút, có thể tự thuyên giảm mà không cần can thiệp
• Bản thân bệnh nhân nhận thức được sự vô lý trong hành vi, lời nói nhưng không thể nào kiểm soát.
• Có các triệu chứng căng cơ, nóng bừng, ngứa ran, đánh trống ngực,…
• Sau khi cơn “bùng nổ” qua đi, bệnh nhân cảm thấy nhẹ nhõm, nhưng kéo theo đó là cảm giác tội lỗi, hối hận và đau khổ.
• Một số ít trường hợp xuất hiện ý nghĩ hoang tưởng trong các cơn “bùng nổ”.
• Ý nghĩ có ai đó muốn hãm hại mình khiến bệnh nhân trở nên hung hăng hơn.

Rối loạn bùng phát gián đoạn gây ra sự đau khổ đáng kể cho bản thân người bệnh. Bệnh lý cũng khiến bệnh nhân phải đối mặt những rắc rối trong các mối quan hệ, trường học, công việc,…

Nguyên nhân gây rối loạn bùng phát gián đoạn

Hiện tại, các chuyên gia vẫn chưa thể tìm ra nguyên nhân chính xác gây bệnh. Tuy nhiên qua nhiều nghiên cứu, IED được cho là có liên quan đến:

1. Tiền sử có các rối loạn tâm thần

Người mắc rối loạn nhân cách ranh giới, rối loạn hành vi, rối loạn tăng động giảm chú ý, rối loạn nhân cách chống đối,… sẽ có nguy cơ bị rối loạn bùng phát gián đoạn cao hơn so với bình thường.

2. Môi trường sống

Môi trường sống là một trong những yếu tố góp phần gây ra chứng rối loạn bùng nổ gián đoạn.

Môi trường sống độc hại, gia đình vô tâm, thiếu sự quan tâm, sống trong cảnh chiến tranh, chứng kiến hành vi bạo lực,… là yếu tố gia tăng khả năng mắc bệnh.

3. Yếu tố di truyền

Tương tự như các rối loạn tâm thần khác, IED cũng có tính chất di truyền. Nghiên cứu cho thấy, khoảng 44 – 72% hành vi hung hăng, bốc đồng là do di truyền.

Vì vậy, nếu tiền sử gia đình có người mắc bệnh, tỷ lệ bị rối loạn bùng phát gián đoạn sẽ tăng lên đáng kể.

4. Bất thường ở não bộ

Khi chụp cộng hưởng từ cho những bệnh nhân rối loạn bùng phát gián đoạn, các chuyên gia nhận thấy một vài điểm bất thường.

Thứ nhất là hạch hạnh nhân hoạt động kém hơn bình thường. Thứ hai là nồng độ serotonin trong não thấp. Những bất thường này đều góp phần vào cơ chế bệnh sinh.

5. Chấn thương tâm lý

Phần lớn các trường hợp bị IED đều có liên quan đến chấn thương tâm lý. Đa phần bệnh nhân đều từng bị bạo hành thể chất và bạo hành lời nói trong thời thơ ấu.

Ngoài ra, chứng kiến hành vi bạo lực trong thời gian dài cũng là yếu tố gia tăng nguy cơ bị mắc bệnh.

Ngoài những yếu tố kể trên, IED được cho là phổ biến hơn ở người trẻ tuổi (đặc biệt là thanh thiếu niên). Nguy cơ mắc bệnh cũng cao hơn so với nam giới. Thường thì sau năm 40 tuổi, các hành vi hung hăng, thịnh nộ,… sẽ giảm đi đáng kể.

Xem thêm: Bạo Hành Lời Nói Là Gì? Ảnh Hưởng Tâm Lý Như Thế Nào?

Rối loạn bùng phát gián đoạn có nguy hiểm không?

Rối loạn bùng phát gián đoạn (IED) là rối loạn tâm thần tương đối hiếm gặp. Do đó, căn nguyên và cơ chế bệnh sinh còn nhiều điểm chưa rõ ràng.

Do không có dấu hiệu báo trước, người bệnh không có sự chuẩn bị để ứng phó với các cơn “bùng nổ”. Họ không thể kiểm soát hành vi nên dễ phát sinh mâu thuẫn với mọi người.

Mâu thuẫn có thể trở nên sâu sắc hơn khiến người bệnh bị cô lập. Nếu không có sự hỗ trợ, chất lượng cuộc sống của bệnh nhân sẽ tuột dốc nhanh chóng.

Ngoài vấn đề trong các mối quan hệ, các cơn thịnh nộ, hành vi hung hăng, lời nói thiếu kiểm soát,… còn gây ra những hậu quả như các vấn đề tài chính, kiện tụng, tai nạn xe, thất nghiệp,…

Người bệnh luôn có cảm giác tội lỗi do không thể kiểm soát lời nói và hành vi của mình. Một số trường hợp phát triển thành trầm cảm, rối loạn lo âu, stress,…

Người bệnh cũng có thể lựa chọn lối sống phóng túng, sử dụng bia rượu, chất gây nghiện để giải tỏa sự bất lực. Điều này khiến chất lượng cuộc sống suy giảm, gia tăng hành vi tự sát và tự hủy hoại.

IED được chẩn đoán bằng cách nào?

Dù ít được đề cập nhưng rối loạn bùng nổ gián đoạn (IED) đã được công nhận là rối loạn tâm thần chính thức trong Cẩm nang Chẩn đoán và Thống kê Rối loạn tâm thần phiên bản thứ 5 (DSM-5).

Giống như các rối loạn tâm thần khác, IED sẽ được chẩn đoán dựa vào tiêu chí trong DSM-5. Bệnh nhân được khai thác triệu chứng, kiểm tra sức khỏe và đánh giá tâm lý.

Sau khi đã có đầy đủ dữ liệu, bác sĩ sẽ sử dụng tiêu chí trong DSM-5 để đưa ra chẩn đoán chính thức.

Rối loạn bùng phát gián đoạn (IED) thường gặp ở trẻ em từ 12 tuổi trở lên, nhưng cũng có khi được chẩn đoán ở trẻ trên 6 tuổi.

Cách kiểm soát rối loạn bùng phát gián đoạn (IED)

Rối loạn bùng phát gián đoạn là tình trạng mãn tính. Hiện nay, sử dụng thuốc và tâm lý trị liệu được đánh giá có thể quản lý chứng IED hiệu quả.

1. Hóa dược trị liệu

Một số loại thuốc có thể làm giảm các triệu chứng của rối loạn bùng phát gián đoạn (IED). Tuy nhiên, thuốc chỉ được chỉ định trong những trường hợp thật sự cần thiết.

Các loại thuốc được dùng trong điều trị rối loạn bùng phát gián đoạn bao gồm:

• Thuốc chống trầm cảm (thường dùng nhất là Fluoxetine)
• Thuốc chống co giật (Phenytoin, Carbamazepine, Lithium, Oxcarbazepine,…)
• Thuốc chống loạn thần
• Thuốc giải lo âu, an thần
• Thuốc điều chỉnh khí sắc

Loại thuốc, liều lượng sử dụng sẽ được bác sĩ cân nhắc tùy theo tình trạng sức khỏe của từng bệnh nhân.

2. Tâm lý trị liệu

Tâm lý trị liệu hiện tại vẫn là phương pháp hiệu quả nhất đối với chứng rối loạn bùng phát gián đoạn. Có nhiều phương pháp được áp dụng nhưng phổ biến nhất là liệu pháp nhận thức hành vi (CBT).

CBT được áp dụng trong điều trị nhiều bệnh lý khác nhau như rối loạn nhân cách, rối loạn lo âu, rối loạn bùng phát gián đoạn,…

Trong phương pháp này, nhà trị liệu sẽ tìm hiểu về cảm xúc và suy nghĩ của bệnh nhân. Sau đó, đánh giá suy nghĩ ảnh hưởng như thế nào đến hành vi.

CBT giúp bệnh nhân loại bỏ những hành vi, suy nghĩ tiêu cực. Bên cạnh đó, người bệnh còn học cách quản lý các tình huống căng thẳng, và ngăn chặn các cơn bốc đồng, hung hăng.

CBT bao gồm nhiều kỹ thuật và những kỹ thuật sau sẽ được cân nhắc cho bệnh nhân IED:

• Tái cấu trúc nhận thức (Cognitive restructuring)
• Kỹ năng thư giãn (Relaxation training)
• Kỹ năng đối phó (Coping skills training)
• Ngăn ngừa tái phát (Relapse prevention)

Các biện pháp tự chăm sóc cho bệnh nhân IED

Các triệu chứng của bệnh không thể kiểm soát hoàn toàn mà chỉ có thể thuyên giảm về tần suất và mức độ. Vì vậy, những biện pháp tự chăm sóc sẽ giúp hạn chế ảnh hưởng.

Đầu tiên là kiêng cữ tuyệt đối rượu bia và chất gây nghiện. Hạn chế cồn, chất kích thích não bộ sẽ giảm phần nào mức độ hung hăng, thịnh nộ trong các cơn “bùng nổ”.

Rối loạn bùng phát gián đoạn gây ra sự đau khổ nhất định cho bệnh nhân. Do đó, trang bị các kỹ thuật thư giãn là vô cùng cần thiết. Thiền, yoga, thở khí công,… là những cách giúp cải thiện tình trạng căng thẳng do IED gây ra khá hiệu quả.

Cần học cách chia sẻ, cởi mở với mọi người về tình trạng sức khỏe của bản thân. Khi hiểu hơn về hội chứng này, những người xung quanh có thể giúp đỡ bệnh nhân khi cần thiết.

Người bệnh thường có tâm trạng không ổn định. Để cải thiện sức khỏe thể chất và tinh thần, bạn nên tập thể dục thường xuyên, ăn uống điều độ, ngủ đủ giấc, và hạn chế các yếu tố căng thẳng trong cuộc sống.

Rối loạn bùng phát gián đoạn (EID) là chứng bệnh khá hiếm gặp. Dù vậy, những ảnh hưởng của bệnh thực sự rất đáng lo ngại.

Nếu nghi ngờ người thân/ bạn bè mắc chứng bệnh này, nên khuyên nhủ họ tìm gặp bác sĩ để được can thiệp điều trị kịp thời.