Dấu hiệu trẻ bị sang chấn tâm lý và cách can thiệp
Sang chấn tâm lý ở trẻ em là hệ lụy khi bé phải đối mặt với sự việc gây tổn thương quá mức ở thời thơ ấu. Tình trạng này nếu liên tục kéo dài sẽ làm cản trở đến chất lượng sống và tương lai của trẻ, thậm chí tổn thương tâm lý sẽ đeo bám đến hết cuộc đời.
Sang chấn tâm lý ở trẻ em là gì?
Sang chấn tâm lý ở trẻ em là dạng rối loạn lo âu phổ biến, xảy ra khi các bé phải trải qua cú sốc tinh thần vượt quá mức chịu đựng như bị bạo lực tinh thần, thể chất, bị lạm dụng tình dục, bị bỏ rơi,…
Theo nghiên cứu, sang chấn tâm lý ở trẻ xuất hiện trong khoảng vài tuần đầu nhưng cũng có trường hợp nhiều năm sau khi trải qua các cú sốc tinh thần mới bắt đầu khởi phát.
Dấu hiệu trẻ bị sang chấn tâm lý
Trẻ em khi bị sang chấn tâm lý có rất nhiều các biểu hiện. Tuy nhiên theo khảo sát nhận thấy rằng, lo lắng, căng thẳng và trầm cảm chính là các triệu chứng thường gặp nhất của tình trạng này. Chúng thể hiện qua các khía cạnh như sau:
Tránh né, tìm cách lẩn trốn:
- Luôn từ chối tham gia các hoạt động, đến các địa điểm hoặc gặp gỡ người có liên quan đến sự kiện sang chấn
- Luôn tránh né và không muốn suy nghĩ, nhắc đến các vấn đề chấn thương đã xảy ra
- Tránh né, tìm cách lẩn trốn khỏi các đồ vật, sự kiện gợi nhớ đến tổn thương tâm lý trong quá khứ
- Đôi lúc không thể nhớ được chi tiết quan trọng đã diễn ra trong sự kiện sang chấn
Suy nghĩ tiêu cực:
- Tâm trí bị bao phủ bởi hàng loạt suy nghĩ tiêu cực cùng mảnh ký ức về sự kiện đã qua
- Liên tục mơ thấy hình ảnh, sự kiện liên quan đến quá khứ, gặp phải ác mộng khiến trẻ vô cùng khó chịu và mệt mỏi
- Cảm thấy đau lòng, buồn bã, kinh hãi, sợ sệt khi được nhắc về các sự kiện
- Có thể tái diễn lại sự kiện, tình huống đã xảy ra thông qua các bản vẽ, bài hát, vở kịch
- Hồi tưởng lại và có cảm giác hoặc thực hiện hành động như thể các sự việc đang bắt đầu tái diễn thêm một lần nữa
- Cảm thấy vô cùng khó chịu, bực bội, tức giận, lo lắng, bất an khi có thứ gì đó xảy đến làm gợi nhớ về kỉ niệm liên quan đến sự kiện sang chấn
Có biểu hiện của chứng rối loạn cơ thể kém thích nghi:
- Rối loạn giấc ngủ, có thể mất ngủ, ngủ không sâu giấc, thường xuyên mơ gặp ác mộng, tỉnh giấc nhiều lần trong đêm và trằn trọc không ngủ lại được
- Mất dần khả năng tập trung, giảm sự chú ý, không thể tự đưa ra quyết định hay lựa chọn dù đó là điều nhỏ nhặt hàng ngày
- Trở nên nhạy cảm, dễ kích động, cáu gắt, giận dữ và có cảm giác ghê tởm, chán ghét cuộc sống
- Hay giật mình
- Có xu hướng luôn tìm kiếm và cảnh giác, đề phòng dấu hiệu cảnh báo sự nguy hiểm
Tâm trạng tồi tệ sau sang chấn:
- Có xu hướng đổ lỗi cho sự kiện, tình huống gây sang chấn
- Cảm thấy lo lắng, bất an liên tục, có niềm tin phi lý rằng mọi thứ xung quanh đều nguy hiểm, không an toàn
- Có cảm giác tức giận, sợ hãi, xấu hổ, bất an, tội lỗi, tự trách về việc đã xảy ra cứ liên tục kéo dài không dứt
- Không quan tâm và không muốn tham gia vào tất cả các sự kiện, hoạt động xã hội
- Có cảm giác bản thân như đang bị tách rời khỏi cuộc sống thực tại và cảm thấy xa lạ với những người xung quanh
- Không cảm nhận được sự hạnh phúc, vui vẻ, mãn nguyện và hoàn toàn không có cảm giác yêu thương
Nguyên nhân gây sang chấn tâm lý ở trẻ em
Sang chấn tâm lý khiến trẻ phải trải nghiệm tổn thương bên trong tâm lý thông qua hình thức “hồi tưởng lại quá khứ”, liên tục xuất hiện trong các cơn ác mộng, các ý nghĩ ghê rợn. Nhất là khi bé vô tình chứng kiến lại sự việc, nhìn thấy đồ vật gợi nhớ lại chấn thương thuở bé.
Một số tình huống, sự việc cụ thể có thể khiến trẻ rơi vào trạng thái sang chấn tâm lý như:
- Trải qua các cuộc tấn công bạo lực như bị hành hung, đánh đập, ngược đãi, hãm hiếp, tra tấn,…
- Bị lạm dụng tình dục, thể chất
- Bị tai nạn xe
- Đối diện với thiên tai như lũ lụt, sạt lở, động đất, sóng thần, núi lửa,…
- Bị hỏa hoạn, gặp phải tai nạn liên quan đến lửa
- Là nạn nhân của các hành vi bạo hành như bạo lực học đường, bị bắt cóc, đe dọa trường học, khủng bố,….
- Chứng kiến những người xung quanh trải qua các sự kiện chấn thương, khủng bố như giết người, tai nạn xe,…
- Được chẩn đoán mắc phải một chứng bệnh hiểm nghèo nào đó
Đa phần trường hợp sang chấn tâm lý ở trẻ xuất hiện khi phải liên tục đối diện với sự kiện nêu trên.
Hoặc có khả năng gia đình là nạn nhân của sự việc đau thương nhưng trẻ là người duy nhất sống sót nên cảm thấy có lỗi, luôn tự trách bản thân và cho rằng mình là nguyên nhân gây ra sang chấn đó.
Yếu tố nguy cơ làm phát triển sang chấn tâm lý ở trẻ
Trong thực tế không phải bất cứ đứa trẻ nào sau khi trải qua các sự kiện gây chấn động, các cú sốc tinh thần cũng sẽ đối diện với sang chấn tâm lý. Theo nhận định của các chuyên gia thì tình trạng này sẽ có liên quan đến rất nhiều yếu tố khác nhau như:
- Tính cách tự nhiên, mức độ nhạy cảm và khả năng chịu đựng
- Tiền sử về các vấn đề sức khỏe tâm thần trước đó
- Lịch sử gia đình có các vấn đề căng thẳng hoặc xung đột kéo dài
- Thiếu sự hỗ trợ kịp thời từ người thân hoặc cộng đồng xung quanh
- Các trải nghiệm không lành mạnh hoặc tổn thương trong thời thơ ấu
- Đặc điểm của sự kiện gây chấn thương, mức độ nghiêm trọng và bất ngờ
- Áp lực, căng thẳng kéo dài mà trẻ đang đối mặt trong hiện tại
Cách điều trị sang chấn tâm lý ở trẻ em
Nếu phát hiện các sang chấn tâm lý ở trẻ trong giai đoạn sớm thì việc cải thiện và khắc phục sẽ trở nên dễ dàng hơn. Thông thường, các bé sẽ được ưu tiên trị liệu tâm lý, một số trường hợp nghiêm trọng hơn cần kết hợp với một vài loại thuốc hỗ trợ. Cụ thể như sau:
1. Sử dụng thuốc
Trong một số trường hợp chuyển biến nặng với biểu hiện nghiêm trọng, bác sĩ tâm thần Nhi khoa sẽ cân nhắc kê đơn thuốc để hỗ trợ điều trị. Tuy không thể dứt điểm tình trạng nhưng chúng có tác dụng cải thiện tốt triệu chứng mà sang chấn gây ra cho trẻ.
Bên cạnh đó, kết hợp dùng thuốc với tâm lý trị liệu sẽ giúp trẻ dễ dàng chia sẻ cảm xúc, cảm thấy bớt cô đơn, cởi mở hơn và rút ngắn được thời gian phục hồi sức khỏe tinh thần.
Tuy nhiên, các loại thuốc hỗ trợ điều trị đều có khả năng gây ra tác dụng phụ ngoài ý muốn nên cần phải được theo dõi cụ thể bởi các bác sĩ chuyên khoa. Việc dùng thuốc chỉ được áp dụng khi có chỉ định của bác sĩ, gia đình tuyệt đối không được tự ý mua thuốc.
Nếu trong quá trình uống thuốc có xuất hiện triệu chứng bất thường thì cần thông báo ngay với bác sĩ điều trị để được thăm khám và hướng dẫn cách xử lý kịp thời. Bệnh nhân tuyệt đối không được ngừng sử dụng đột ngột để tránh gây ra hậu quả đáng tiếc.
2. Trị liệu tâm lý
Khi nhận thấy các triệu chứng sang chấn tâm lý ở trẻ xuất hiện và diễn ra hơn một tháng thì cha mẹ cần nhờ đến sự hỗ trợ của các chuyên gia sức khỏe tâm thần. Con sẽ được ưu tiên áp dụng tâm lý trị liệu để kiểm soát tốt suy nghĩ, hành vi tiêu cực của bản thân.
Các chuyên gia sẽ dựa vào tình trạng hiện tại mà cân nhắc lựa chọn liệu pháp phù hợp nhất. Trẻ sẽ được cân bằng cảm xúc, giải quyết tốt suy nghĩ tiêu cực cứ mãi đeo bám tâm trí, đồng thời khắc phục tình trạng chán nản, tuyệt vọng, bi quan đối với cuộc sống.
Trong quá trình can thiệp tâm lý đối với trẻ nhỏ thì liệu pháp nhận thức hành vi sẽ được ưu tiên áp dụng. Cũng bởi nó mang lại hiệu quả rất cao trong quá trình phục hồi sức khỏe, nhận thức, hành vi cho các bé bị sang chấn tâm lý.
Về hành vi, các chuyên gia sẽ đánh giá mức độ chịu đựng của mỗi trẻ mà áp dụng chiến lược can thiệp phù hợp. Mục đích chính là giúp con trải nghiệm và đối mặt với tổn thương mà các sự kiện trong quá khứ đã gây ra. Điều này sẽ được lặp đi lặp lại cho đến khi trẻ không còn cảm giác lo lắng, sợ hãi.
Về nhận thức, hướng điều trị này giúp trẻ nhận thức đúng đắn và dần thay đổi suy nghĩ, cảm xúc của mình theo chiều hướng tích cực hơn. Nhờ đó mà bé nhìn nhận và đánh giá sự việc, cuộc sống xung quanh thật khách quan và tươi đẹp.
Các chuyên gia khuyến khích quá trình trị liệu tâm lý cho trẻ nhỏ cần có sự góp sức của gia đình. Điều này sẽ giúp cả cha mẹ lẫn con cái hiểu rõ vấn đề gây sang chấn, điều chỉnh những việc đã xảy ra và xây dựng cuộc sống lành mạnh, tốt đẹp hơn.
Vai trò của cha mẹ trong cải thiện sang chấn tâm lý ở trẻ
Bên cạnh việc áp dụng và tuân thủ đúng phác đồ điều trị của bác sĩ chuyên khoa thì sự hỗ trợ từ gia định rất quan trọng. Vì thế, trong giai đoạn này cha mẹ nên dành nhiều thời gian quan tâm và chăm sóc để con mau chóng phục hồi được tinh thần.
Một số điều mà cha mẹ nên thực hiện như:
- Hãy cố gắng duy trì nếp sống thường ngày cho trẻ để con lấy lại cảm giác quen thuộc và an toàn trong cuộc sống
- Đừng ngần ngại trò chuyện và an ủi, để con hiểu rằng cảm xúc buồn bã của mình là điều hoàn toàn bình thường
- Tạo ra không gian thật thoải mái để con dễ bày tỏ cảm xúc. Lắng nghe và động viên trẻ mỗi khi con đủ dũng cảm nói về những nỗi đau của mình.
- Không nên ép buộc trẻ phải chia sẻ ngay lập tức. Hãy khuyến khích con dùng vẽ, viết, chơi nhạc nếu điều đó giúp con giải tỏa.
- Ngay khi nhận thấy con có dấu hiệu tự làm tổn thương, hãy tìm đến chuyên gia vì các ý nghĩ tiêu cực có thể trở nên rất nguy hiểm
- Cùng con tìm kiếm sự hỗ trợ từ các nhóm tư vấn, bác sĩ tâm lý. Đây là cách giúp cha mẹ hiểu rõ hơn và có hướng chăm sóc tốt nhất.
- Nhẹ nhàng khẳng định rằng sự kiện đau lòng không phải lỗi của con, đừng để trẻ rơi vào cảm giác tự trách không đáng có
- Kết nối chặt chẽ với giáo viên, người thân thường xuyên tiếp xúc với con để trẻ phục hồi nhanh hơn
- Tôn trọng ý kiến và sự lựa chọn hàng ngày của con để bé tự tin và biết cách làm chủ cuộc sống của mình
- Hãy tạo cơ hội để con tham gia các hoạt động thú vị vào cuối tuần nhằm mang lại trải nghiệm vui và khơi dậy cảm giác hài lòng
- Đừng trách móc hành vi “thoái lui” của trẻ như việc bám mẹ nhiều hơn, hay ôm thú bông khi ngủ. Bởi đó là cách con tự an ủi bản thân sau những tổn thương.
- Khuyến khích con vận động nhiều hơn qua các hoạt động thể thao, vui chơi ngoài trời nhằm cải thiện tâm trạng và nâng cao sức khỏe thể chất
Cách phòng ngừa sang chấn tâm lý ở trẻ em
Trẻ em rất dễ bị ảnh hưởng bởi những biến cố trong cuộc sống nếu không được bảo vệ và chăm sóc đúng cách. Phòng ngừa sang chấn tâm lý sẽ giúp các con phát triển khỏe mạnh nhằm tạo nền tảng vững chắc cho tinh thần sau này.
- Tạo không gian để trẻ thoải mái chia sẻ suy nghĩ và cảm xúc, không lo bị phán xét
- Khuyến khích trẻ tham gia vào các hoạt động sáng tạo như vẽ, viết, chơi nhạc để thể hiện cảm xúc
- Duy trì thói quen hàng ngày ổn định để bé thấy an toàn và có nề nếp
- Hướng dẫn trẻ kỹ thuật thư giãn như thở sâu, thiền để giảm căng thẳng
- Dành thời gian chất lượng bên con để tạo ra khoảnh khắc gắn kết yêu thương
- Lắng nghe tích cực và thấu hiểu điều trẻ muốn chia sẻ dù là chuyện nhỏ nhặt
- Đảm bảo con có chế độ ăn uống đủ chất để giữ cơ thể khỏe mạnh và tinh thần sáng suốt
- Khuyến khích trẻ vận động cơ thể thông qua các hoạt động thể dục thể thao
- Dạy trẻ cách tự bảo vệ bản thân trước các tình huống nguy hiểm trong cuộc sống
- Tránh cho trẻ tiếp xúc với các tác nhân gây sang chấn tâm lý
- Tìm kiếm sự hỗ trợ chuyên môn nếu con xuất hiện dấu hiệu bất ổn kéo dài
- Tạo ra môi trường sống tràn đầy tình yêu thương, lành mạnh và an toàn
Để có thể khắc phục tốt tình trạng trẻ bị sang chấn tâm lý, cần phải tiến hành can thiệp sớm, kiên trì dài hạn và kết hợp cùng sự hỗ trợ của gia đình để các bé nhanh chóng trở lại với cuộc sống tích cực, lành mạnh.
Có thể bạn quan tâm:
- Tổn thương do thiếu hụt cảm xúc thời thơ ấu và cách chữa lành
- Chấn thương tâm lý tuổi thơ nguy hại như thế nào?
- Tâm lý trẻ khi bị cha mẹ đối xử thiên vị, bất công trong gia đình
Nguồn tham khảo:
Trở thành người đầu tiên bình luận cho bài viết này!