Chứng sợ nuốt (Phagophobia) ám ảnh khi ăn & cách cải thiện

Chứng sợ nuốt là một trong các vấn đề được xếp vào nhóm rối loạn tâm thần thuộc loại ám ảnh khi bệnh nhân liên tục xuất hiện các nỗi sợ liên quan đến vấn đề ăn uống, quá trình nuốt thức ăn. Tình trạng này không chỉ gây nên những ảnh hưởng nghiêm trọng đến đời sống mà còn khiến cho sức khỏe của bệnh nhân càng bị suy kiệt vì không thể dung nạp thức ăn vào cơ thể. 

Chứng sợ nuốt (Phagophobia) là gì?

Hội chứng sợ nuốt hay còn được gọi là Phagophobia, là một chứng bệnh tâm lý được xếp vào nhóm rối loạn tâm thần dạng ám ảnh. Theo đó, người bệnh sẽ liên tục xuất hiện các cảm giác sợ hãi, lo lắng, căng thẳng quá mức và phi lý có liên quan đến quá trình nuốt thức ăn.

Người bệnh thường liên tục phàn nàn về việc bản thân không thể nuốt, sợ hãi việc ăn uống và dung nạp thức ăn vào cơ thể. Tuy nhiên, qua quá trình thăm khám thì các bác sĩ sẽ không thể tìm ra nguyên nhân tác động sinh lý thuyết phục, các hoạt động tai mũi họng vẫn hoạt động hiệu quả, đồng thời không có xuất hiện các vấn đề thần kinh như rối loạn phản xạ nuốt.

Phagophobia được xem như một chứng ám ảnh sợ hãi cụ thể khiến cho người bệnh có xu hướng từ chối hoàn toàn việc vận chuyển thức ăn qua đường nuốt. Trên thực tế thì tỷ lệ mắc phải hội chứng sợ này cũng khá hiếm gặp. Số liệu thống kê nhận thấy có khoảng 6% người đến thăm khám do có vấn đề về khó nuốt và có khoảng 50% trong đó được chẩn đoán mắc hội chứng sợ nuốt.

Hiện nay, hội chứng sợ nuốt vẫn chưa được công nhận là một rối loạn chính thức dựa vào tiêu chuẩn DSM-5 (Sổ tay chẩn đoán và thống kê rối loạn tâm thần – phiên bản thứ 5). Tuy nhiên, nếu có thể phát hiện và kết hợp nhiều biện pháp can thiệp phù hợp trong giai đoạn sớm thì bệnh nhân vẫn có cơ hội phục hồi sức khỏe, loại bỏ nỗi sợ phi lý để cân bằng cuộc sống lành mạnh, hạnh phúc.

Chứng sợ nuốt – Nguyên nhân do đâu?

Tương tự như các chứng ám ảnh sợ hãi cụ thể khác, người mắc chứng sợ nuốt hiện vẫn chưa thể xác định rõ về nguyên nhân gây bệnh. Thế nhưng qua nhiều nghiên cứu và các thông tin thống kê được thì các chuyên gia cũng nhận thấy rằng những ám ảnh, ký ức tồi tệ trong thời thơ ấu có thể là nguyên nhân chính gây nên những nỗi sợ hãi phi lý ở hiện tại.

Ví dụ như, nếu thuở nhỏ hoặc trong quá khứ bạn đã từng bị mắc nghẹn thức ăn đến mức không thể được thì bạn cũng sẽ dễ bị ám ảnh về hành vi nuốt và gia tăng nỗi sợ hãi đối với việc dung nạp thức ăn vào cơ thể, lo sợ tình huống tồi tệ sẽ tiếp tục diễn ra. Chính những cảm giác đau đớn, khó chịu, sợ hãi ăn sâu vào tiềm thức về việc nuốt thức ăn khiến cho nhiều người dần hình thành nỗi sợ vô lý về quá trình này.

Bên cạnh đó, yếu tố di truyền cũng được nhắc đến đối với phần lớn người mắc hội chứng sợ nuốt. Theo đó, các chuyên gia nhận thấy sự tác động hệ thần kinh từ ba mẹ sang con cái, đặc biệt là quá trình thiếu hụt dẫn truyền thần kinh có thể làm gia tăng nguy cơ phát triển các rối loạn lo âu ám ảnh sợ hãi. Vì thế, nếu trong gia đình có người thân mắc phải Phagophobia hoặc các rối loạn liên quan khác thì tỷ lệ mắc bệnh của các thành viên khác cũng sẽ tăng cao hơn mức bình thường.

Ngoài ra, cách giáo dục và truyền đạt thông tin của gia đình, ba mẹ cũng có thể là yếu tố ảnh hưởng đến tâm lý, sự sợ hãi của con. Trẻ nhỏ thường quan sát và học hỏi theo các phản ứng của người lớn, đặc biệt là những người thân thiết, quen thuộc trong gia đình. Chính vì thế, nếu trẻ liên tục được nhắc nhở về sự nguy hiểm của việc nhai nuốt thức ăn hoặc chứng kiến các phản ứng dữ dội trong quá trình nuốt thì trẻ cũng sẽ dần bị ảnh hưởng về tiềm thức và cho rằng nuốt là hành động mang tính rủi ro cao.

Cùng với đó, các chuyên gia còn cho biết thêm, hội chứng sợ nuốt cũng có thể liên quan và bị ảnh hưởng bởi sự căng thẳng kéo dài hoặc các vấn đề sức khỏe khác. Theo đó, phần lớn bệnh nhân Phagophobia đều có kèm theo các biểu hiện của trầm cảm, stress, rối loạn lo âu, rối loạn hoảng sợ hoặc các ám ảnh sợ hãi khác như hội chứng sợ thức ăn (Cibophobia).

Cách nhận biết người mắc hội chứng sợ nuốt

Hội chứng sợ nuốt được xem là một dạng của rối loạn lo âu ám ảnh sợ hãi nên các biểu hiện của bệnh cũng được đặc trưng bởi nỗi sợ quá mức, dữ dội, phi lý có liên quan đến quá trình nuốt. Rất dễ để nhận ra các biểu hiện bất thường của người bệnh bởi phần lớn các bệnh nhân đều có xu hướng thể hiện nỗi sợ hãi qua các triệu chứng tâm lý lẫn thể chất, hành vi. Đồng thời, nó sẽ kéo dài dai dẳng và làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe, các thói quen sinh hoạt hàng ngày của bệnh nhân.

Dưới đây là một số dấu hiệu giúp nhận biết sớm hội chứng sợ nuốt như:

• Người bệnh luôn cảm thấy sợ hãi, lo lắng, căng thẳng và bất an về quá trình nuốt. Thậm chí nỗi sợ còn tồn tại ngay cả khi họ nghĩ, nhìn và nghe thấy những điều có liên quan.
• Họ có xu hướng tránh né việc nuốt thức ăn hoặc nếu bắt buộc thì sẽ ăn trong sự miễn cưỡng, ăn từng miếng nhỏ, ăn rất ít, nhai rất kỹ.
• Thường ưu tiên lựa chọn các loại thức ăn dạng lỏng, dễ tiêu hóa để giảm bớt nỗi lo lắng vì khi ăn các loại đồ ăn đặc, cứng cần phải nhai thì thanh quản sẽ có cảm giác co thắt dữ dội, không thể nuốt.
• Luôn có sự ám ảnh về các rủi ro, hệ lụy có thể xảy ra nếu nuốt thức ăn.
• Một số trường hợp có thể nhận biết được sự phi lý trong nỗi sợ nhưng không thể tự kiểm soát. Điều này khiến bệnh nhân cảm thấy xấu hổ, tự ti và liên tục từ chối việc ăn uống cùng người khác vì lo lắng sẽ bị cười chê, chỉ trích.
• Luôn cảm thấy lo lắng, sợ hãi trước mỗi bữa ăn.

Các biểu hiện của chứng sợ nuốt còn trở nên dữ dội và tồi tệ hơn khi họ phải đối diện với việc ăn uống và nuốt thức ăn. Nếu bắt buộc phải nuốt, họ có thể nảy sinh sự sợ hãi, hoảng loạn mạnh mẽ, khó kiểm soát kèm theo các triệu chứng thể chất, hành vi sau:

• Gia tăng nhịp tim, tăng/ giảm huyết áp đột ngột
• Tăng tiết mồ hôi, cơ thể ướt sũng, chân tay run rẩy
• Da trắng bệch, không còn sức sống
• Khó thở, thở nông, thở gấp gáp, ngạt thở
• Căng cơ, căng tức bụng
• Chóng mặt, choáng váng, có thể ngất xỉu
• Mất kiểm soát về lời nói, nói không thành tiếng
• Khó chịu ở dạ dày, buồn nôn, nôn trớ
• Trẻ em có thể khóc lóc, la hét, chống đối dữ dội
• Nỗi sợ hãi kéo dài còn gây ảnh hưởng đến chất lượng giấc ngủ, khó ngủ, ngủ không ngon giấc.

Các triệu chứng này có thể xuất hiện trước hoặc sau khi ăn khiến cho người bệnh cảm thấy mệt mỏi, suy kiệt về thể chất lẫn tinh thần. Tình trạng bệnh thường sẽ kéo dài dai dẳng tối thiểu 6 tháng, đồng thời gây nên các cản trở về sức khỏe, chất lượng đời sống của từng người bệnh.

Ảnh hưởng của hội chứng sợ nuốt

Như đã biết, ăn uống là một trong các nhu cầu quan trọng và rất cần thiết để duy trì sự sống, sức khỏe cho mỗi con người. Do đó, tình trạng Phagophobia nếu không sớm được khắc phục sẽ gây nên nhiều ảnh hưởng đối với sức khỏe tổng thể của bệnh nhân, thậm chí là đe dọa đến cả tính mạng của họ.

Người bệnh thường có xu hướng ăn rất ít hoặc thậm chí có nhiều người liên tục từ chối việc ăn uống, chỉ ăn những loại thức ăn dạng lỏng hoặc uống nước để cầm cự qua ngày. Điều này khiến cho cơ thể không được dung nạp đầy đủ các chất dinh dưỡng, lâu dần sẽ gây nên tình trạng suy nhược, sụt cân nghiêm trọng và gia tăng các vấn đề sức khỏe nguy hiểm khác.

Bên cạnh đó, họ thường lẫn tránh việc ăn uống cùng người khác, liên tục từ chối các buổi gặp mặt khiến cho những mối quan hệ gia đình, xã hội trở nên căng thẳng, thậm chí là rạn nứt. Có không ít các trường hợp mắc phải hội chứng sợ nuốt dần trở nên cô lập bản thân, xa cách với xã hội bởi tâm lý xấu hổ, mặc cảm.

Đồng thời, do không đảm bảo được sức khỏe, chế độ ăn uống kém lành mạnh cùng với nỗi sợ hãi kéo dài dai dẳng khiến cho bệnh nhân khó duy trì sự tập trung, chú ý, trí nhớ cũng dần bị thuyên giảm. Tình trạng này gây nên nhiều cản trở đối với sinh hoạt đời sống, họ dễ bị mất ngủ, giảm hiệu suất học tập và làm việc một cách đáng kể.

Tình trạng này kéo dài sẽ làm gia tăng nguy cơ phát triển các cảm xúc tiêu cực. lâu dần hình thành nên các vấn đề sức khỏe tâm thần như rối loạn trầm cảm, rối loạn lo âu, rối loạn hoảng sợ, stress mãn tính,…Ngoài ra, các bệnh nhân mắc chứng sợ nuốt còn có thể hình thành các rối loạn ăn uống liên quan như rối loạn né tránh tiếp nhận thức ăn, chứng chán ăn tâm thần, các dạng rối loạn ăn uống khác.

Cách cải thiện hội chứng sợ nuốt an toàn, hiệu quả

Hầu hết những trường hợp mắc phải hội chứng sợ nuốt đều không thể tự kiểm soát và loại bỏ những nỗi ám ảnh, sợ hãi phi lý của bản thân. Chính vì thế mà người bệnh cần chủ động tiến hành thăm khám, đánh giá tình trạng sức khỏe và áp dụng tốt các biện pháp can thiệp theo chỉ định của bác sĩ chuyên khoa.

Mặc dù chưa được công nhận chính thức trong Sổ tay Chẩn đoán và Thống kê các Rối loạn tâm thần, lần thứ 5 (DSM-5) nhưng hội chứng sợ nuốt vẫn có thể được hỗ trợ khắc phục tốt nhờ vào các biện pháp can thiệp sau:

1. Tâm lý trị liệu

Đối với các trường hợp ám ảnh sợ hãi cụ thể, tâm lý trị liệu được xem là phương pháp can thiệp chính và mang đến nhiều hiệu quả tích cực nhất cho các đối tượng bệnh. Chính vì thế, hội chứng sợ nuốt cũng được ưu tiên sử dụng phương pháp này để giúp bệnh nhân ổn định tốt về trạng thái tâm lý, cân bằng cuộc sống, hòa nhập xã hội và duy trì một sức khỏe ổn định.

Các chuyên gia tâm lý có thể sử dụng kết hợp nhiều liệu pháp can thiệp khác nhau, ví dụ như liệu pháp nhận thức và hành vi, liệu pháp thôi miên, liệu pháp phơi nhiễm để hỗ trợ người bệnh nhận thức đúng đắn hơn về nỗi sợ phi lý và tìm cách điều chỉnh theo chiều hướng tích cực. Người bệnh có thể được hỗ trợ tiếp xúc với yếu tố gây sợ hãi trong điều kiện an toàn, thuận lợi và được trang bị các kỹ năng thư giãn, chống chọi lại sự căng thẳng, từ đó dễ dàng hơn trong việc loại bỏ sự lo lắng, khủng hoảng có liên quan đến quá trình nuốt.

Nhờ vào trị liệu tâm lý mà bệnh nhân có thể nhìn nhận vấn đề theo một cách lành mạnh, đúng đắn hơn, giảm bớt những ám ảnh, suy nghĩ tiêu cực về quá trình nuốt thức ăn và giúp cho họ thực hiện hành vi phù hợp. Ngoài ra, các chuyên gia tâm lý còn hỗ trợ trang bị thêm các liệu pháp thư giãn để người bệnh dễ dàng hơn trong việc quản lý cảm xúc, khống chế stress, ngăn chặn nguy cơ tái phát.

2. Dùng thuốc

Thuốc không phải là biện pháp phổ biến thường được sử dụng cho các trường hợp mắc hội chứng sợ nuốt. Hiện nay cũng không có bất kỳ loại thuốc này được công nhận về hiệu quả điều trị dứt điểm chứng rối loạn ám ảnh sợ hãi này nên việc dùng thuốc chỉ mang tính chất hỗ trợ, giúp kiểm soát tình trạng bệnh.

Thông thường, các trường hợp bệnh nặng, người bệnh hoàn toàn không thể nuốt thức ăn hoặc những bệnh nhân có kèm theo các rối loạn tâm thần nguy hiểm khác thì sẽ được chỉ định dùng thuốc để ngăn chặn các ảnh hưởng, tác động nguy hiểm. Thuốc sẽ được kê đơn với liều lượng thấp, sử dụng trong thời gian ngắn để kiểm soát và làm thuyên giảm tốt các triệu chứng nguy hiểm, từ đó góp phần gia tăng hiệu quả của quá trình điều trị.

Tùy vào từng tình trạng bệnh lý và các biểu hiện khác nhau của người bệnh mà chuyên gia sẽ cân nhắc lựa chọn loại thuốc hỗ trợ phù hợp nhất. Thuốc chống trầm cảm, thuốc an thần, thuốc điều hòa cảm xúc, thuốc chống lo âu hoặc các loại vitamin có thể được sử dụng trong các trường hợp mắc hội chứng sợ nuốt.

Đối với các trường hợp nghiêm trọng hơn, người bệnh có thể được yêu cầu nhập viện để đảm bảo tốt cho quá trình theo dõi và hỗ trợ về các biện pháp ăn uống lành mạnh. Bệnh nhân nội trú có thể được chỉ định sử dụng phương pháp cho ăn bằng ống để cung cấp lượng thức ăn phù hợp để nuôi sống cơ thể.

3. Các biện pháp can thiệp khác

Như đã chia sẻ, tình trạng căng thẳng mãn tính kéo dài cùng các lối sinh hoạt kém lành mạnh cũng có thể làm gia tăng nguy cơ phát triển và khiến cho tình trạng sợ nuốt trở nên nghiêm trọng. Chính vì thế, bệnh nhân cần phải kết hợp song song giữa việc tuân thủ các phương pháp điều trị chuyên khoa cùng với việc xây dựng lối sống lành mạnh, tích cực hơn.

Cụ thể một số điều cần thực hiện để loại bỏ hội chứng sợ nuốt như:

• Tăng cường tập luyện thể dục thể thao, vận động nhẹ nhàng phù hợp với sức khỏe. Tập yoga, thiền định, đi bộ, chạy bộ, bơi lội,…cũng có khả năng giúp giảm căng thẳng, lo lắng, sợ hãi hiệu quả và an toàn ngay tại nhà.
• Đảm bảo chất lượng giấc ngủ, cần ngủ đủ 7 đến 8 tiếng mỗi ngày và tránh thức khuya quá 23 giờ đêm.
• Giảm thiểu sự lo lắng khi ăn uống bằng các liệu pháp như nghe nhạc, trò chuyện,…để tránh sự tập trung quá mức vào nỗi sợ khiến cho quá trình nhai nuốt gặp cản trở.
• Người bệnh cũng nên ưu tiên chế biến các loại thức ăn mềm, lỏng, dễ tiêu hóa, dễ nuốt để hạn chế sự lo lắng khi ăn.
• Tuyệt đối không được sử dụng rượu bia, thuốc lá hay các chất gây nghiện độc hại trong suốt thời gian chữa bệnh.
• Chủ động chia sẻ nỗi sợ hãi của bản thân với những người xung quanh để nhận được sự đồng cảm, giúp đỡ từ họ.
• Bệnh nhân có thể tìm kiếm để đăng ký tham gia vào các hội nhóm ám ảnh sợ hãi trên mạng xã hội để được chia sẻ, học hỏi các kinh nghiệm cải thiện từng những người đã trải qua.

Hy vọng thông tin trong bài viết này sẽ giúp cho bạn đọc hiểu thêm về hội chứng sợ nuốt (Phagophobia) và các cách can thiệp, cải thiện bệnh hiệu quả. Đây là tình trạng rối loạn có sức ảnh hưởng lớn đến sức khỏe và đời sống của bệnh nhân nên cần được hỗ trọ khắc phục trong giai đoạn sớm, giúp phòng tránh các hệ lụy nguy hiểm có thể xảy ra.